Meer omtrent Berretty
WAAR KOMT DAT WOORD
VANDAAN?
Beste Tjalie,
Hearst is nooit in Indië geweest en het bezoek
waaraan, behalve de foto's vele regels zijn
gewijd heeft dus nooit plaats gehad. De anek
doten slaan allemaal op het befaamde bezoek
van Lord Northcliff een overigens nogal
geborneerd heer die in het reisdagboek dat hij
later publiceerde vrijwel uitsluitend onaange
name dingen over ons gezegd heeft (speciaal
over de Indo-Europeanen; hij beklaagt zich in
dat boek o.a. over het feit dat er „halfcasts"
waren op een ontvangst ten Paleize die hij
bijwoonde). Northcliff had een hele staf bij
zich op die wereldreis (ik hoop dat je niet
denkt dat hij naar Indië kwam om Berretty
op te zoeken -van diens bestaan had hij
trouwens geen idee, maar Dominique met zijn
flair voor show en publiciteit viel over hem
heen zodra hij voet aan wal had gezet!); -je
vindt die heren overal over de tafel verspreid.
Verder zaten o.a. aan mr. Westerman (bank
man), Thomas (Bat. Hbld. ik herinner me
na afloop van het diner een verrukkelijk twist
gesprek in de Harmonie tussen deze beide
heren in het Latijn!) Mulder van het
NvdD, Becker, Van de Kamer, Schaap van de
Javabö en niet te vergeten ondergetekende die
toen hoofd persafdeling Suikersyndicaat was
(eigenlijk zo'n beetje sekretaris en Public-
relationsman, maar die laatste funktie bestond
toen nog niet).
Eerst aan het slot gaat Faust in op de grond
slag van Berretty's fortuin, maar ook hier ligt
hij een beetje scheef. Het is juist dat hij een
speciaal bureau stichtte, naast Aneta, voor de
privé koersendienst die hij toen voor elkaar
bokste. Het was het ei van Columbus maar
dat bewijst juist zijn grootheid. De normale
kabelverbindingen liepen alle over Singapore,
en deze waren na de oorlog zodanig overladen
dat ook de koersen vaak eerst met een week
vertraging Batavia bereikten. Berretty pluste
een andere mogelijkheid uit, namelijk één via
een aantal tussenposten in Afrika en Australië
en slaagde er zodoende in het nieuws zeer veel
sneller door te krijgen. Het bureau stond na
tuurlijk niet onder enige regeringscontrole, al
is het wel zo dat hij liet controleren dat Aneta
niet zelf ging speculeren. Dat was ook niet
nodig: men betaalde fabelachtige prijzen voor
koersen en handelsberichten die in het met
produkten overkropte Indië eenvoudig onder
zijn handen werden weggegrist. (Ik meen dat
hij 10.000 per week vroeg voor een volledige
koersendienst, maar dat kon er best af, toen
suiker die 3.75 de picol aan produktiekosten
had gevergd voor 70.kon worden ver
kocht). Er was natuurlijk geen sprake van een
gereduceerd tarief voor deze telegrammen,
want dan was het spel dadelijk in de gaten
gelopen. Maar B. had van die dienst ook nog
op andere manieren plezier: hij kon GG. Van
Limburg Stirum bijv. een week voor het be
richt officieel uit Den Haag kwam vertellen
dat hij zou worden opgevolgd door Fock!
Tableau! Het is tot veel later een diep geheim
gebleven hoe hij dat geflikt had, maar ik heb
tenslotte vele jaren later het verhaal uit zijn
eigen mond gehoord, met alle fleurige details
want behalve dat hem dit een fortuin opleverde
had hij natuurlijk bijzonder veel plezier over
zijn eigen slimheid.
Toch is het geld dat hij op deze wijze verdien
de meteen zijn ondergang geworden. Want
eenmaal gewend aan deze fantastische inkom
sten, die natuurlijk bij het herstel van de nor
male kanalen wegvielen, moest met kunst en
vliegwerk een hoog inkomen in stand worden
gehouden: resultaat: het befaamde spel van
intrigeren en het uitspelen van de een tegen
de ander om de kosten van het normale abon
nement voor de kranten zo hoog mogelijk te
houden. De oprichting van De Zweep, om
een extra bron van inkomsten te scheppen,
met methoden voor de advertentiewerving die
de chantage bedenkelijk naderen was punt
twee, enz. enz. Bij een krimpende markt
kwam daar toen het onzalige Isola-avontuur
bij, dat hem zijn hele fortuin kostte in een
periode dat de afschuwelijke economische
crisis van de 30-er jaren de kranten in een
zodanige positie bacht dat er eenvoudig niet
meer uit te persen viel wat B. nodig had. Hij
was in de periode voor zijn dood praktisch
geruïneerd dwz hij had een millioenen-
bezit aan de Lembangweg maar deze witte
olifant was in de praktijk, zeker op dat tijdstip,
natuurlijk waardeloos.
De erven hebben er geloof ik, ofschoon het
zwaar beschadigd was in de oorlog en daarna,
en de tuinen vernield en vervuild (en half
bebouwd door de Indonesische omwonenden
je kent dat! nog 3.5 ton van gemaakt
maar dat zou hem in 1933 niet gelukt zijn,
toen alles nog in volle fleur was. Vraag niet
naar de exploitatiekosten! Enfin, de dood is
voor hem als een verlossing gekomen, want
hijzelf zag geen uitweg meer. Vergeet niet,
dat wij beiden, maar zeer speciaal Maud, zijn
laatste levensjaren vrijwel steeds in zijn om
geving zijn geweest.
Isola is niet door Mooyen ontworpen, ten
slotte, maar door Wolff Schoenmaker...
Toch een aardig stukje van Leo Faust... Maar
laat het maar zo, behalve dan een enkele kor-
rektie, die me wel van pas lijkt, zoals die
betreffende Hearst.
Groeten,
JAN RJTMAN
P.S. Ook nog pag. 16, 3de kol.: „Korte tijd
later werd de Associated Press ook erbij ge
nomen". Nee Faust bedoelt United Press.
Geachte Redactie,
In het artikel over Dominique Berretty in uw
nummer 22 van 3o mei j.l. zijn uiteraard
ongewild enige onjuistheden geslopen.
Primo: de foto op pag. 9 is niet die van een
diner aangeboden aan Hearst in het Aneta-
gebouw, maar van een diner aangeboden aan
Lord Northcliffe, de Britse krantenkoning, in
de bestuurskamer van de Sociëteit Concordia
te Batavia. Lord Northcliffe was begin decem
ber 1921 in Indië. In een tafelrede tijdens dit
diner bekende hij verstomd gestaan te hebben
daar een persbureau te hebben aangetroffen,
zo voortreffelijk georganiseerd en in zo korte
tijd uitgegroeid tot een apparaat met connecties
over de gehele wereld als „ANETA" (afkor
ting van: „Algemeen Nieuws- en Telegraaf-
Agentschap).
Secundo: Berretty senior was geen gepensio
neerd ambtenaar van de Pandhuisdienst, maar
ex-Controleur BB op Bali. Hij verliet 's Lands
Dienst wegens hooglopende meningsverschillen
met zijn chef, de toenmalige Resident van
Bali. Hij vestigde zich te Djokja en begon
er een. schooltje voor kinderen van priaji's
uit de kringen van beide Vorstenhoven, met
zeer veel succes. De financiële resultaten
waren echter niet zo erg ruim. Niettemin is
Berretty senior in staat geweest al zijn kinde
ren (hij had een groot gezin) een zodanige
opvoeding te geven, dat zij allen een goede
Ik ben zo vrij de mening van de heer W. F.
W. Schardijn, als zou „dos-d-dos" niet van het
Franse „rug-aan-rug" maar van het Portugese
„twee aan twee" afkomstig zijn, te bestrijden.
Het Portugees voor „twee" is nl. niet dos,
maar dois (de ie-klank is duidelijk hoorbaar).
De vrouwelijke vorm van dois is dua (net
als in het maleis).
Er zijn nog andere tweewielige voertuigen,
waar de passagiers twee aan twee zitten, maar
niet rug aan rug, zoals de „deleman", de
kreteken de „major".
In Soerabaja en in de binnenlanden van Oost-
Java noemt men de sado dokarwaarschijn
lijk een verbastering van het Engelse „dog
cart". Het is best mogelijk dat de invloed van
het Engels in de handelsstad Soerabaja groter
was dan het Frans, terwijl het in de „hofstad
Batavia" deftiger was om Franse woorden te
gebruiken, (denk aan Hotel des Indes!)
Nu we toch met het Portugees bezig zijn,
hierbij een aanvulling:
„nina is een afkorting van meninameisje
„menino" jongen
„senhor" mijnheer (spreek uit: sinjor)
„senhora" mevrouw (spreek uit: sinjora)
sinjovoor kleine jongen is hoogstwaarschijn
lijk de verbastering van de kombinatie van
„nino" en „senhor"
„senhora" werd „nona" of njonjamet als
verkleinwoord „noni" voor „klein meisje".
EMILIE
In afwachting van hoofdstuk XII van
de feuilleton van Leo Faust, laten wij
hier twee oud-journalisten aan het
woord, die ons meer omtrent Berretty"
weten te vertellen.
^V\/VWVA/WVWWWVWV/VWSA/WS/VWWNAA/K
positie in de maatschappij verworven hebben.
Tertio: Op de foto zijn nog verschillende
belangrijke figuren uit de Indische journalis
tiek te herkennen, zoals Mr. Thomas, hoofd
redacteur van het Bat. Handelsblad (eerste
van links in dezelfde rij als Berretty), P. R.
A. Bekker, mededirecteur van Aneta (tweede
van links in dezelfde rij). Verder: H. Mulder,
hoofdredacteur van „Het Nieuws van de Dag
v. N.I. en Cees van de Kamer, die het Bat.
Nieuwsblad" vertegenwoordigde.
Met kollegiale groeten,
E. W. OSTREIG,
Oud-Hoof redacteur van „Anetal'.
Noot van de Redactie: Dat bij de foto de
naam Hearst werd gebruikt is geen fout van
Leo Faust, maar van de Redactie. Faust wist
het niet meer precies. Wij gokten op Hearst.
Personen, die wij eventueel hadden kunnen
raadplegen waren niet te bereiken. Ritman
zat b.v. in Spanje, evenals ondergetekende!
Verder moest Tong-Tong met vliegende haast
op de pers. Dat we, eveneens „onder druk"
Meyboom schreven i. pl. v. Ateyroos vinden
we nochtans onvergeeflijk!
Leo Faust maakt „fouten". Op zo'n leeftijd
echter en met de taak een Indisch gebeuren
van een halve eeuw terug te „overlappen",
vinden we Leo doodgewoon „geweldig". Zulke
slips maken wij nog wel over feiten van vorig
jaar! Zijn wil en zijn branie om journalistieke
historie vast te leggen, slaan wij heel hoog
aan. Evenzeer de bereidheid van andere „jour
nalistieke kandjengs" om dire kt bij te sprin
gen als er ergens iets „miring" gaat. Dank aan
Ritman en Ostreig. We hadden niets anders
verwacht van ze. En we hopen dat zij en
alle lezers altijd attent blijven. Op zo'n manier
blijft Tong-Tong voor latere decennia een
betrouwbare kroniek van veel vormen van
Indisch leven.
Het is verder duidelijk dat op deze manier
veel materiaal verzameld wordt, waaruit bouw
stenen voortkomen die later van nut zullen
zijn voor het schrijven van biografieën en
andere studies. In het algemeen aan critici:
„Kraak niet. Schimp niet, veroordeel niet.
BOUW OP!" T- R-
11
