T
Geografische namen op Java
8 mee! 8
oooooooooooooooooooooooooooc
O zielen, hoe meer mogelijkheden. O
o Blijf geen meelezer. Wordt abon- 8
8 nee. Dan profiteert U straks ook 8
o o
oooooooooooooooooooooooooooo
Voor „vooruitkijkers"
Landgerecht
Semarang
Magelang
Malang
Buitenzorg
Preanger: Eigenlijk heet dat gewest „Prajan-
gan", een samentrekking van Para-jang-an, n.l.
de verblijfplaats der Para Jangs, gezamenlijke
goden, dus van een soort Olympus. Dit „Jang"
vindt men voor „godheid" terug in bijv. Sem-
bah Jang, samengetrokken tot Sembahjang of
Sembajang der gewone spreektaal, dus het
verrichten van gebeden, de rituele godsdienst
oefening, in de moslimse betekenis daarvan.
Soekaboemi: Afkomstig uit het Sanskrit: „Soek-
ha Bhoemi" zr lustoord. Het plaatsje werd
aldus genoemd door Raffles, die Sanskrit
kende. Hij kocht in die streek land met een
compagnon, de Wilde, en bouwde er een
jachthuisje, later vergroot tot een landhuis en
gaf hieraan de naam Soekaboemi, lustoord,
buitenverblijf. Hiernaar werd later de hele
landstreek genoemd.
Papandajang: zo genoemde vulkaan in de Euro
pese mond, doch feitelijk Pepandean. Het
eerste betekent niets, het tweede is een zin
volle naam, n.l. smidswerkplaats, dus de werk
plaats van de Indische Vulcanus.
Semarang: In de kromotaalsoort „Semawis".
De omstandigheid hoe de Javaan dikwijls de
voorslag „a" weglaat, lost het raadsel direct
op. Asemarang of Asemawis betekent n.l. niet
anders dan „hier en daar een asemboom", en
waarschijnlijk doelende op het schaars voor
komen te dier plaatse, van die zeer gewilde,
bovendien vruchtendragende, schaduwboom.
Een v.m. professor in de Maleise Taal en
Letterkunde, aan een onzer universiteiten,
meende in het woord „Samarang", zoals het
vroeger werd geschreven, een samentrekking te
zien van „Samaperang", dat hij vertaalde met
„gelijken strijd". Twee vorsten op Java zouden
aldaar een onbesliste slag hebben geleverd,
welke vorsten werd niet vermeld. Deze ge
leerde verkeerde vermoedelijk in de mening
dat de Javaan ook Maleis sprak en grondde
op die mening zijn verklaring. Een andere
mening is, dat de naam oorspronkelijk was
Semaran of Kasemaran, woonplaats van Kjai
Ageng Semaran of Kjai Ageng Pandanarang.
Later door de Hollanders verbasterd tot „Se
marang" zoals Kopèn tot Kopèng.
Magelang: Vermoedelijk uit temoe-gelang, d.i.
omlopend, zodat de uiteinden elkaar weer
ontmoeten, ontstaan. Men moet er op verdacht
zijn dat in het Javaans, vooral Madoerees, van
een 3- of 4-lettergrepig woord de voorste
lettergreep dikwijls wordt weggelaten. Op die
manier raken voorvoegsels ook nog al eens
zoek, terwijl de eerste klinker van het over
blijvende woord dikwijls een verandering in
klank ondergaat, o.a. terwille van de uitspraak.
O O
Niet alleen: hoe meer zielen, hoe
O meer vreugd, maar ook: hoe meer g
Pemalang en Malang: Bogor: of Buitenzorg,
beide identiek, met betekent de stam van
de betekenis „Dwars de aren- en gebang-
in de weg" en ook palm.
„Dwarsweg".
Kendal: Een boom, Cordia Myxa L.
Gombong: Een kleine boom, Hibiscus similis
BI.
Sentala: Regentschap in Jogjakarta, een heester
Abroma Augusta L.
Grissee: De bestaande gewoonte om ook
eigennamen in het Kromo- of Hoog-Javaans
over te brengen iets wat volgens Javaanse
taalkundigen niet mag zou ons in de war
kunnen brengen. Grissee of Gesik wordt dan
Tandes (zandstrand, droge zandige plek in
moerassig terrein) en komt in allerlei varianten
voor: Gesik, Gegesik, Gisik, Kisik, Kekisik.
Zo wordt zoals wij boven hebben gezien
Semarang: Semawis; Mataram wordt Matawis;
Kediri wordt Kedinten; Loemadjang wordt
Loemahos, Banjoemas wordt Toja djene (gul
den water)Banjoewangi wordt Toja aroem
(riekend water); Malang wordt Mambeng; enz.
(Ng)awi: Een Soendanees en een verouderd
Javaans woord dat bamboe betekent.
Pasoeroehan: en het
Madoerese equivalent
Paserean (Pasirian),
sirihaanplant en heeft
dus niets te maken
met postloper (pla-
jangan).
Ng(ampel): Bij Bojolali, ook de vroegere
naam van Soerabaja (Ngampel-denta), Bambu-
sa vulgaris.
Lembang: djoekoet lembang (Soend.), een
grassoort.
Kroja: Een ficus-soort. Hiervan, van de reuzen-
ficussoorten, zijn talrijke dorpsnamen af te
leiden, zoals Waringin, Kiara, Lo, Darangdan
(Soend.), Leles (Soend.), Awar-awar, Karet,
Gondang, Djrakah.
Poelasari: Berg, Alyxia stellata.
SalakBerg, Zalacca edulis.
Tjireme: Berg, Phyllanthus distichus.
TjikoerajBerg, van Koeraj Trema amboi-
nensis (Soend.).
Rangkasbitoeng: Soend., samengroeiïng van
betoeng-bamboe.
Garoet: Maranta indica, pijlwortel.
Pali: Naam van merg of zetméel uit verschil
lende planten, o.a. van Ophiorriza mungos L.
en van Picrasma javanica BI., beide in het
Jav. „pati oela" geheten.
Toeren: In Malang, van toeri Sesbania
grandiflora Poir.
Sampang: De harsleverende Evodia aromatica
BI. en E. letifolia D.C.
Ardjassa: Elaeocarpus grandifloris, op het eil.
Kangean gelegen. C. H.
(wordt vervolgd)
N.B. voor de bronnen zie het stuk in T.T. van
30 augustus 1962, VII Jrg. nr. 4.
Nog steeds is één van de slechtst gelezen
hoewel misschien wel de beste van heel Tong-
Tong rubrieken, de rubriek van Navorser.
Wat hier met uiterst zorgvuldig en betrouwbaar
onderzoek, zich vaak uitstrekkend tot informa
ties in heel Europa en zelfs ver daarbuiten,
wordt verricht wodt tot nog toe alleen gewaar
deerd (en met lof) in kringen van echte en
amateur cultuur-historici.
En van hoe groot belang is de kennis van deze
rubriek voor de kennis van onze herkomst en
dus onszelf! Wij staan vaak perplex over de
wijsneusachtige achterlijkheid, waarmee som
mige mensen kunnen zeggen: „Het verleden is
afgedaan. Wij kijken vooruit!"
En wat ontstaat er dan vooruit? Een nieuwe
generatie die dus 100% ontwikkeld Europees
denkt. Ja toch? Ja. En wat doet die generatie
net als andere Europeanen?
Nagaan, waar men historisch (dus genealo
gisch) staat. En deze nieuwe kinderen en
(achter)-kleinkinderen zullen dus wél Navor
ser willen lezen, omdat Navorser hun vertelt
in welke Indische families zij hun wortels
hebben.
En dan is het te laat 1 Dan is men nooit abon
nee geweest. Heeft nooit nummers bewaard,
waarin Navorser iets schreef over de familie
namen. En heeft men met zijn domheid het
goede doel dat men nastreeft (de „volmaakte"
Europese nakomelingschap!) juist niet ge
diend
Nogmaals: wij staan perplex. „Bent U ook
abonnee van Tong-Tong?" „Nee, ik kijk niet
terug. Ik kijk vooruit!" Dat wordt met een
zelfingenomen poeha verkondigd, die letterlijk
nergens op gefundeerd is. En dat doet men
alsof men dé wijsheid in pacht heeft. Wij
houden het dan toch maar liever op de wijsheid
van een prof. Prins, een prof. Baudet, een
prof. Harry Benda, een prof. v. d. Veur, die
wél abonnee van Tong-Tong zijn omdat juist
zij ver vooruit kijken en aan een toekomst
bouwen. En daarbij de kennis van het verleden
onmisbaar achten. Die mensen die „niet terug
kijken" en „alle banden afsnijden" zijn als
mensen die een huis willen bouwen, maar eerst
basementen afbreken „omdat je toch niet ziet,
wat er onder de grond zit". Nog veel lezers
houden angstvallig rekening met wat hun ken
nissen zeggen en danken soms benauwd Tong-
Tong maar af. Tsk-tsk-tsk 1
Tussen twee haakjes: zó overtuigd zijn wij van
de grote waarde van Navorsers artikelen dat
wij in het volgend jaar een bundel van zijn
studies in boekvorm uitgeven. En dat zij hun
weg naar een groot aantal respectabele biblio
theken vinden zullen, staat voor ons vast. We
hebben gekozen: liever een kleine maar waar
devolle bibliotheek van mensen, die terugkijken
dan mensen die „vooruit kijken met een rekje
premieboeken van Libelle".
Abdoel Rahman ibn Said ibn Mochtar werd
voor de kadi gesleept omdat hij zijn vrouw,
die net bevallen was, had afgeranseld 1
Rechter: „Dat is natuurlijk geen werk ibn
Mochtar, waarom deed je dat?"
Mochtar: „Betoel toean besar, saja foekoel
saja foenja fremfoean, tetapi toean besar fikir
sendiri:
Saja tanam klapa, kloear klapa
Tanam fadi, kloear fadi
Tanam mangga, kloear mangga
Sekarang saja tanam Arab, kloear Tjina.11
Figi mana, toean besar, lantas, saja teroes
foekoel itoe fremfoean..."
Vrijspraak 111 GéHaBé
12
