I
I KUNSTZAAL TONG TONG PRINS MAURITSLAAN 36
DEN HAAG
8
8
8
Javaanse geografische namen als spiegel van de
omgeving en de denkwijze van het volk
Piekerans van een
Straatslijper
ooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooog
o X
Gaat U mee naar uw familie in Amerika en Canada?
9 MARY BRUCKEL-BEITEN juist terug uit Amerika en Canada vertelt
O over haar reizen en ontmoetingen met emigrantenfamilies. Film en dia s
8 van steden, bergen, bossen en meren in Californie Oregon, Washington,
8 New York, Nevada, Mexico, British Columbia en IJsland.
8 Bijzonderheden over San Francisco, Disneyland, Hollywood, Wereld-
8 tentoonstelling en de beroemde Nationale parken in de States,
g Renee Davis zingt Indische en Nationale Volksliederen.
Iedereen is welkom. Vrij entree.
8 WOENSDAGAVOND 28 NOVEMBER a.s. kwart voor 8.
DEN HAAG: CAFE „DEN HOUT", Bezuidenhoutseweg U bij Staats
o Spoor)
o
o
o
o
5
Afgeleid van dierennamen zijn de ondervolgen-
de namen:
Tjimanoek vogelrivier;
Pamanoekan vogeloord, in Krawang gele-
Eila'nd Bawean, eigenlijk Babian (Mad.)
varkenseiland;
Kalisengoeng naar de segoeng of stinkdas;
Kaliwarak naar de warak of rhinoceros;
Kalikoembang naar de koembang of hout
bij, de laatste drie namen alle m Keboemen;
Kaliwader naar een riviervisje;
Kalikalong naar de kalong of vliegende
hond de beide laatste in Poerworedjo;
Badjoelmati - de dode krokodil, in Banjoe-
wangi;
Merak de pauw, in Bantam;
Rantja-ekek het parkieten-moeras (Jav.
Alexander Parkiet, de betet)
Trinil naar een kleine watervogel, bij
Ngawi;
Grali r= naar een eendensoort, o.a. voorko
mende bij het meer van Grati, Pasoeroehan;
Brosot naam van een jonge rhinoceros, ten
Zuiden van Djocja;
Boèloes schildpad, bij Poerworedjo;
Kandangbadak rhinoceros-kraal;
Boeloesati zwarte landschildpad, bij Banjoe-
wangi;
Pekalongan de eenvoudigste verklaring van
de naamsafkomst is „de kalong-slaapboom
De naam heeft volgens de volksverbeelding
echter een andere verklaring. Er bestaat een
Jav woord „pek" hetgeen nemen, halen bete
kent. Zo is Amek iwak vis vangen. Een
ander woord is „long" of „elong" dat afnemen,
verminderen betekent. Toen de plaats nog geen
naam had woonden er reeds zee-vissers. Deze
bemerkten dat het aantal vissen in zee zeer
sterk afnam. De vissers riepen elkaar dan toe:
„Kalong!" minder geworden. Deze uitroep
werd de oorsprong van de plaatsnaam.
Het taalspelletje werd successievelijk uitge
breid en men maakte er van „pekalongan
(de vis werd) gevangen (en de hoeveelheid)
nam af. Totdat een wijze tenslotte verklaarde,
waarom de vis zo verminderde in aantal. Het
woord „iwak vis) was n.l. verboden, men
moest dit woord door een ander vervangen.
Sedert zei men niet meer dat men „iwak" had
gevangen, maar „kalongs en zie, toen v, erd
de vis weer overvloedig en kreeg de plaats
definitief haar naam.
Er is n.l. nog een andere verklaring, gegeven
door de bekende Dr. Groneman. Deze steunt
op het feit, dat de Kromo-vorm van deze
plaatsnaam is Pengangsalan (1). Angsal nu is
het Kromo van oleh verkrijgen en dit
en dit woord, zo verklaart Groneman op gezag
van anderen als gelijk van betekenis met
along, dat dus naast verminderen ook vermeer
deren zou betekenen, dus de plaats waar men
(vis) vangt of verkrijgt. Dr. Brandes toonde
echter overduidelijk de onjuistheid van deze
opvatting (2).
Rawa Wawar de reeds in sawahs herscha
pen lagune achter de duinen van Bagelen,
draagt zijn naam naar de „wawar", de lang-
staartige kleine wilde hond;
Cheribon Tjirebon Vrij algemeen heerst
de mening, dat ook Tjrebon of Tjerbon tot
deze categorie behoort. Deze naam zou dan
onder invloed van het Javaans zijn ontstaan
uit Tjirebon en deze naam werd vroeger door
Europeanen verbasterd tot Serbon, Cerbon,
Sirrebon, Tjerebon, Cherbon, enz. en werd
eindelijk, vermoedelijk als relict uit de tijd
der Engelse overheersing, naar Engelse trant
geschreven als Cheribon, wat de Hollanders
weer aanleiding gaf
om die uit te spreken
als Sjeribon. Dit Che
ribon werd bij de
nieuwe lijst ingevolge
G.B. van 4 mei 1922,
no. 50 officieel voor
geschreven als te moe
ten worden geschre
ven „Tjerebon" doch
het G.B. van 5
augustus 1925, no 6, herstelde Cheribon weer
in ere. De Javanen schrijven de naam van deze
stad in hun letterschrift echter als T)rebon.
De naam zou dan ontstaan zijn uit Tjirebon,
van het Soend. Tji rivier, en het Jav
rebon" riviergarnaal. Toen de stad een
".gemeente" werd volgens de de Decentrali
satie-wetgeving, schafte zij zich een „sprekend
wapen aan, waarin drie garnalen prijken
Tegen de etymologie Tjrebon Tjirebon
sarnalenrivier, bestaan ernstige bezwaren.
Vooreerst is daar terplaatse geen rivier, die
uit het Soend. taalgebied komend, het Soend.
Tji" in de plaatsnaam zou kunnen brengen.
Er zijn in de wijde omgeving van de stad wel
kali's of „Tji's", die hogerop zijrivieren heb
ben met „Tji". Een Tjirebon ontbreekt, althans
tegenwoordig, onder de rivieren. De mogelijk
heid van een Tjirebon garnalen rivier zou
groter zijn als het vroegere rijk ergens in
het binnenland was gesticht en de kraton later
naar de kust was verplaatst. Ca. 9 km. ten
ZW van de stad ligt wel een Tjirebon
Girang, d.i. Tjirebonboven (Girang is Soend.),
doch een oud-Tjirebon bestaat niet, althans
voor zover bekend. J- C'
(1) In 1908 was er bijv. een leesgezelschap
van dien naam in Pekalongan:
(2) Tijdschr. Aardr. Genootschap V, 1881,
pag. 108-109.
Piekerans van een
straatslijper
door Tjalie Robinson
deel I 2.50
deel II 3.50
Te bestellen door storting op giro 6685
s.v.p. op het girostrookje uw bestelling
vermelden.
miniumI»™™""i,",iw
I 17 NOVEMBER t\m 30 NOVEMBER
I Expositie van werk uit het v.m. Nederlands Indië van de bekende kunstschilders
rFRARD ADOLFS W G. HOFKER en FRANS TULLINGH.
1 Opening^z^SSag 17 november a.s. om f5 u. 30. Dagelijks te bezichtigen van 10-17 u
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
16
