^tino 1664
De Kroniekschrijver in Batavia heeft de feiten van dag tot dag in het Dagh-Register
opgetekend. 300 jaren later hierin lezend is het of een dalang ons de avonturen vertelt
van die „Hollanders over de zeeën" en verlicht door de .„blèntjong" van onze verbeelding,
zien wij levensgroot op de „kêlir" verschijnen de hoofdrolspelers uit die tijd:
De Gouverneur Generaal Joan Maetsuyker, deze maand
standvastig, uiterst bekwaam, eenvoudig en
zeer humaan, ondanks de prachtige ge
schenken en eerbewijzen, hem door de
keizers en koningen van de omliggende
landen gegeven; de licentmeester Jacob
van Ree, die de hoge gasten, de belangrijke
„Missives en Brieffe" gesteld in de bloem
rijke, hoffelijke taal dier tijden en de
„schenckagies" met de vereiste feestelijk
heid en statie van boord haalt; de equipage
meester Simon den Dansser; de resident
van Bantam Ockers; het „opperhooft van
Jamby" Andries Bogaert; de „president"
van Malakka Joan van Riebeek; de com
mandeur van de vloot Balthasar Bort; de
gezaghebber van Hoksieu Constantyn No
bel; de „coopman" Enogh Poolvoet, de
zeepiraat bij uitnemendheid, zij allen die
naren der V.O.C., hun plicht doende „tot
eere en reputatie van onze natie en ten
proffyte van de Compagnie'..
En hun tegenspelers: de Keizer van China,
de Tartaren (Mantsjou's), de Keizer van
Japan, de Tonkinse Koningen, de Koningen
van Siam, Cambodja en Quinam, de vicerey
Signam Ong, de krijgsoverste Lipoui, de
stadhouder van Hoksieu Zuy Tsit Sian „de
Combon", de „schelm" Coxinga, diens zoon
Kim Sia, de ambassadeur van Goa Andreas
Gomes, de Engelsen, de Coninginne van
„Achin", de vorst van „Macassar", de pan-
goran van „Jamby", de coning van Johor
Talloze problemen en conflicten beheersen
Men kent de voorgeschiedenis: 1600 Op
richting V.O.C. De Hollanders bevaren de
Aziatische Zeeën gelijktijdig met de Portu
gezen, de Spanjaarden en de Engelsen.
Het voornaamste doel van de V.O.C. is
allereerst de Portugezen en de Spanjaarden
uit de Molukken te verdrijven, om de handel
in de kostbare specerijen te kunnen mono
poliseren.
Het lukt. Ambon, Tidore, Ternate, Banda,
Neira, Batjan, Solor, Malakka worden ver
overd en de Portugezen verlaten in 1642 de
Molukken. Endeh op Flores blijft hun bezit
tot 1859; Timor-Dilly is het nu nog.
In 1633 verdwijnen de Spanjaarden uit de
Minahassa,. verlaten hun sterke posten op
Ternate en Tidore en trekken zich terug op
de Philippijnen. Met de Engelsen staat men
al dadelijk op vijandige voet vanwege de
naijver in de specerijenhandel. Naast de
Hollanders hebben zij loges in Bantam,
Jacatra, Makassar en Ambon. Na „the Am-
boyna Massacre" in 1623 verlaten de Engel
sen Batavia en vestigen zich op Poeloe
Lagoendi onder de Lampongs met een loge
in Bantam, van waaruit zij tot en met 1684
proberen handel te drijven. Bij de vrede
van Westminster (1654) krijgen zij Poeloe
Roen bij Banda toegewezen, maar de Com
pagnie talmt zo lang, dat het 1665 wordt.
Dan breekt de 2e Engelse zee-oorlog uit
(1665-1667) en de Hollanders bezetten op
nieuw Poeloe Roen.
Dan begint nu het Dagh-Register:
1 do. comt een vaertuygh van Palembang.
De nachoda verhaelt, dat eerstdaegs eenige
gesanten van daer herwaerts souden co-
men, waer onder soude syn een van de 2
grootste sabandaers. Wijders dat d'Engel-
sen met een vaertuygh daer aen geweest en
wegens den vryheyt van den handel ge
sproken, maer geen contentement becomen
en over sulx uyt verstoortheyt in de nege-
rye geschoten hadden, soo dat daer een
vrouw van aensien deerlijk was gequetst
geworden; dat derhalven de regering van
Palembang het vaertuygh, daermede d'En-
gelsen aldaer nu raed socht, hoe men de
saek soude byleggen. Men meende, dat
een plaester van 100 rds die wonde genoeg-
saem soude doen heelen.
4 do. comt de jonk, Nieuw Japara, van
Jamby geladen met 103326 catty peper. Ende
ontfangen een missive door d'E. Andries
Bogaert ende raed aldaer residerende aen
haer Ed. geschreven, waer in wort verhaelt,
dat eene Souranegara gedestineert is te
gaen naer Johor, omme den jongen Coning
aldaer te vragen, of hy syn vrouw, des
parigorans dochter wil comen besoeken of
niet? Soo niet? Of hyse dan op Johor wil
hebben? Soo mede niet? Of hy dan het
houwelyks verbond met haer gemaekt, aen
stucken scheuren wil en dat Jamby in dat
cas daertoe mede wel genegen is. Ende
hadde de pangoran wyders verklaert, dat hy
dan nootsakelyk met den Coning van Johor
in oorlogh soude moeten comen, versoeken-
de, dat d'E. Bogaert daer over aen haer Ed.
wilde schryven, om haer sentiment daerop
te krygen. (Een huwelijksconflict, dat zo
vaak aanleiding was tot oorlogsdaden!).
11 do. comt de jonk, Kemuy, van China,
nevens het jacht de Zeehond, synde vooraf
gesonden. Ende hebben daer mede ontfan
gen een missive voor den Commandeur
Balthasar Bort, in 't schip, de Nooteboom,
onder Pehoe met de vloot ten anker leggen
de.
(Lees verder pag. 24)
De „Tijgersgracht" was in die tijd een deftige straat waar de grootheden
werden ondergebracht. Deze tekening van Johannes Rach dateert van een
12
honderd iaar later. Bij het 150-jarig bestaan van het K.B.G. van Kunsten en
Wetenschappen in 1928 werd een album van deze tekeningen uitgegeven.
