DE WAAIER (slot)
VOOR DE VROUW
Ik geef koelte en kan geheimen bewaren
(ieksi op een Franse waaier
CAR LA CATALANI
In Japan en China, bakermat van de waaier,
kan men wel zeggen, dat hij (merkwaardig
genoeg is waaier mannelijk!) behalve een
practisch voorwerp ook sterk sociale en
ceremoniële waarden vertegenwoordigde.
Wanneer een Japanner zestien jaar werd
kreeg hij een of twee waaiers cadeau. De
waaier is voor de Japanner het symbool van
het leven; uit zijn as vouwt het leven zich
als het ware open naar de toekomst. Aan
het hof van de Mikado was tot aan het
eind van de negentiende eeuw een uiterst
strenge hofetiquette t.o. van het gebruik
van de waaier. In oude tijden liepen de
concubines aan iedere zijde van de lijk
koets van de keizerin mee, ieder met een
speciale soort waaier. De rouwwaaier kon
zowel wit als zwart zijn, voor de kuge (edel
man) was dat weer anders als voor de
militair. De Japanner gebruikte in het ge
val dat een Europeaan zijn hoed afnam,
voor hetzelfde doel zijn waaier. Courtisanen
gebruikten oorspronkelijk alleen de vouw
of plissée-waaier, later mochten "nette"
vrouwen dit ook doen. De waaier was zeer
sterk in de "adat" van het volk verweven.
Een sinister ritueel was het brengen van
een waaier op een bepaald soort presen
teerblad aan een nobele die uit de gunst
was: dit betekende dat hem de eervolle
SEPPUKU (zelfmoord) was toegestaan...
Wij hebben reeds melding gemaakt van de
gevechtswaaiers. Op een heel oude Japan
se waaier ziet men een gevecht bij Kawa-
nakajima afgebeeld, waarin een generaal
een zwaardslag coupeert met zijn gevechts
waaier. Een geliefd onderwerp voor een
waaierschildering was Hotei, god van de
voorspoed. Hij schijnt een Chinese Boed
dhistische monnik te zijn uit de 10e eeuw,
die in de sneeuw kon slapen en beroemd
was om zijn vetheid èn zijn liefde voor kin
deren. Hij was op prenten altijd omringd
door een kinderschaar die probeerden uit
de zak speelgoed die hij bij zich had, wat
afhandig te maken: b.v. de regenjas-van-
het-geluk, de heilige sleutel, de onuitputte
lijke portemonnaie... De kunstenaar die een
waaier versierde werd in Japan hoog in ere
gehouden. Zo was Tadahira beroemd om
zijn realistische dierschilderingen. Als een
waaier van hem openging met een afbeel
ding van een leeuw, dan ging elk dier uit
de omgeving op de vlucht... Zo tekende
hij een koekoek op een waaier, die onmid
dellijk geluid gaf als de waaier open ging..!
Vóórdat de courant in Japan in gebruik
kwam, was de waaier een soort publiek
communicatiemiddel. De antipathie tegen
de "Yankee" of vreemdeling in het alge
meen werd op waaiers in slogans of cari-
caturen uitgebeeld in die tijd. Politieke as
piraties of antipathiën, letterlijk alles werd
op zo'n waaier "opengevouwen". Een ander
in China in de 19e eeuw streng verboden
waaier - was een ingenieuze constructie
van een waaier die in zijn lang handvat een
Malelse kris verborg. (Iets voor een "van
Gulikdetective"). Dit soort dolk-waaier vindt
men ook in de Italiaanse Renaissance terug.
In China was de waaier bij een thee-ont
vangst een ceremonieël onderdeel. Wan
neer de gasten gezeten waren zei de gast-
Lees verder pag. 13
12
[QO/jdCtcJ
'nnni
Cleopatra, door Shakespeare, "the Serpent
of Old Nile" genoemd, zien wij in afbeel
dingen dikwijls omringd door slavinnen, die
haar met veren waaiers wat koelte geven.
In het gedicht van Shakespeare zijn het
"aardige jongens met kuiltjes - in - de-
wangen" die de verleidster be-waaieren:
"She did lye in her pavilion
on each side of her
stood pretty dimpled boys
with divers-coloured fannes
Bij de potentaten in de Oosterse harems
was het omgekeerd; die werden door sla
vinnen met pank'has (pankh is veer) koelte
toegewoven. Voor de heerser in India was
de waaier een attribuut, soms een symbool
van autoriteit. In het gevolg van "de heer
der 24 parasols" vond men ook een soort
standaard-waaier en een vliegenklapper
(om het maar populair te zeggen). Het offi
ciële woord is: tchaoünry. In India, zowel
als in China waren de pauweveren waaiers
zeer geliefd, versierd met vele kostbare
stenen. Er is niets nieuws onder de zon,
want de vorst der Azteken, Montezuma
trieste vorst) gaf de veroveraar Cortez twee
prachtige pauweveren waaiers cadeau met
puur gouden handvat...
Wie zich verdiept in de geschiedenis van
de waaiers, merkt hoe ook hier dikwijls
een parallel te trekken is. Bijv. een verge
lijking tussen: de Vestaalse maagden en de
dochter van koning Nila (uit een Hindoe-
staanse vertelling van Krishna Dwapayana)
die het heilig vuur met haar waaier aan
hield. In het oude Testament wordt meer
malen een waaier genoemd om het koren
te wannen. Een dergelijk voorwerp werd
gebruikt door de eeuwen heen door Japan
se en Chinese boeren om het kaf van het
koren te scheiden.
Thomas Morus (Engels wijsgeer, staatsman
en schrijver van "Utopia") gebruikte zijn
waaier om zijn dochters,die schulden had
den gemaakt bij de kleermaker, een paar
tikken te geven. De Japanse schoolmees
ter gebruikte zijn "ogi" dikwijls op dezelf
de hardhandige wijze. En de wens die (tan-
deknarsend) uitgesproken wordt in het to
neelstuk Henry IV:
wish I could brain him
with my Lady's fan
zal ongetwijfeld wel eens in praktijk ge
bracht zijn door een Japans generaal uit
vroegere tijden, zij het met zijn eigen Gum-
bai Uchiwa of Gun Sen (gevechtswaaier),
die uiteraard van solider materiaal is dan
de Mai ogi (danswaaier) van de geisha.
Op het ijzeren blad was dikwijls het zo ge
hate Nazi-teken, de Swastika, gegraveerd,
terwijl de draken en de spreuk: Tenka Tai
Hei (Internationale Vrede) ook niet ontbra
ken. De Japanse zon die wij in Indonesië
meer gezien hebben dan ons lief was,
kwam ook veelvuldig op de militaire waai
ers voor.
We zien dus dat de waaier van oudsher
functioneel een belangrijke plaats in het le
ven innam. Zo was er in 1306 in Chartham,
Kent, een Sir Robert de Septvans, die als
Het mankeerde een Oosters potentaat niet aan waaiers!
(Naar een oude Ceylonese prent)
wapen "sept vans
d'or", dus zeven
gouden waaiers in
zijn blazoen voerde.
En dit alles uitein
delijk omdat natuur
volken op het idee
kwamen, uitgaande
van de vorm van
'n lotus, palm, myrt
of bamboeblad een
voorwerp te maken
dat de mens koelte
kon brengen! In Ja
pan vindt men ook
de naam Kömóri
vleermuis, voor de
waaier. Daar heeft
dit dier i.p.v. een
blad dus kennelijk
geïnspireerd.
