NOGMAALS BATIK
4-delige RANTANGS
VOOR DE VROUW
KOKKIES Rijstwinkels:
Naar aanleiding van het artikel over "Batik" van de hand van CC (zie TT. 10e jrg.
nr. 15, dd. 15 februari 1966), schreef de Heer van Wijlen uit Voorburg ons: "Persoonlijk
vindt ik het stuk bijzonder interessant en bovenal goed gedocumenteerd. Mijn bedoeling
is om dat stuk hier en daar wat aan te vullen...".
Wij menen er goed aan te doen - juist omdat de batikkunst één van de belangrijkste
vormen is van Indonesische cultuur - de Heer van Wijlen hierna inderdaad aan het woord
te laten. Al was het maar om te zorgen dat deze kunst onder onze lezers en lezeressen
blijft voortleven! RED.
Om te beginnen, op pag. 12 links staat
het woord "panwanjan". Dit zou n.m.m.
moeten zijn "gawangan". Maar wat belang
rijker is, is het gebruik van de tjanting.
Daar zijn nl. verschillende soorten van, die
de één na de ander worden aangewend.
Eerst de tjanting "pengodo", afgeleid van
het woord odo-odo, hetgeen betekent: ini
tiatief nemen, starten. Daarna de tjanting
isén-isén, afgeleid van het woord isi, d.i.
vulling ofwel "ter vervolmaking". Tenslotte
de tjanting penembok, om de open ge
deelten in het'patroon egaal op te vullen.
In het woord penembok zit het stamwoord
tembok, dat wand of muur betekent. Verder
is een djegoel wel een kwast of penseel,
maar één die niet plat is maar rond en die
bestaat uit van boven samengebonden dra
den.
De katoen (mori) waarop gebatikt wordt
heet, zoals gezegd, moslim. Dit vooral niet
te verwarren met moeslim, dat betekent:
arabisch of islamitisch gezind zijn. Oor
spronkelijk kon men deze soort katoen
slechts bij Arabische handelaren krijgen.
Mori mentah - d.i. onrijp - noemt men de
nog niet geprepareerde mori. De goedko
pere soort heet mori kasar, d.i. grof. Mori
mateng, in tegenstelling tot mentah, dus
rijp, betekent: voorbewerkt met olie en
loog van padi (londo). Een andere bena
ming is mori ketéllan; ngétel wil zeggen
"vuilig", m.a.w. geappreteerd met rijste-
meel. Het werkwoord is njekoeli, afgeleid
van sekoel rijst).
De op bovengenoemde wijze bewerkte
mori wordt daarna in de zon te drogen
gehangen, opgerold en geklopt - ngem-
plongi - met een gandén (niet zoals ver
meld met een gadéng, (immers gandéng
betekent: aan elkaar gebonden; digandéng
gekoppeld zijn).
Er wordt bij de batik toelis aloes meest
al gebruik gemaakt van polo, het patroon
dat getekend is op Chinees papier, dat
tegen de achterkant van de mori wordt
gehouden. Zodra de batikan gereed is,
volgt het verven (kookproces). De in was
gezette partijen nemen geen was meer aan.
Na het koken wordt de was verwijderd
(kerok) met een scherp voorwerp. De klas
sieke kleuren van de batik zijn blauw en
bruin. Blauw - biroe - heet batik biron. Dit
blauw verkrijgt men door gebruik van nilo
wedel, een kleurstof die wordt gewonnen
uit het gewas torn (jav. of indigofera tinc-
toria, I. Sumatrana, lat.), dat omstreeks de
eeuwwisseling veel in het Sunanaat Soera-
karta werd gecultiveerd, o.a. in Tjepér en
Pedan (Klaten). De bruine kleur wordt ver
kregen door de batikan te koken in een
aftreksel van sagobast.
Het bereiden der oorspronkelijke kleur
stoffen eiste een buitengewone bedrijvig
heid. Steeds meer zijn eenvoudiger te be
reiden kleurstoffen gebruikt, hetgeen ten
koste is gegaan van de fraaiheid van het
product. De batiktechniek vond navolging
ook buiten Indonesië, tot in Europa toe.
iiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinniiiiiniiiii
AWAS AWAS j
TOEKANG TJOPET EN MALING
Ondanks inbraak in onze toko blijven
j wij U onze bekende service geven I I 1
Witte de Withstraat 128 j
Telefoon 89438
Slotermeerlaan 125
j Telefoon 130362
AMSTERDAM - W. j
P.S. Wij verzenden rijsttafel artikelen
over de gehele wereld. j
fflililllililliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiriiiiiiiiiiiiiiiiiliniiiiiS
Daar batikte men met chemische kleur
stoffen op perkament, leer of fluweel, ter
verkrijgen van een decoratief effect; later
in de damesmode met de zg. "batikol",
ter versiering van japonnen, bolero's, sjaals
e.d.
Voor de batikindustrie kwamen tenslotte
diverse chemische kleurstoffen op de
markt: rood (abang, bang-bangan), blauw,
groen, geel, paars, enz. Deze werkwijze
werd reeds vroeger en wordt tegenwoordig
nog toegepast in het Pakalonganse. Bekend
was vóór de oorlog het werk van Mevrouw
van Zuilen.
Pagina 13 zou ik met het volgende willen
aanvullen:
parang rusak - parang is kapmes en rusak
is kapot; kawung of kulang-kaling is de
ronde vrucht van de arénpalm; kopi petjah
is de gespleten koffieboon; garis miring -
garis is lijn en miring is schuinlopend,
oekel is krulletjes of knoopjes; pagi sorè -
de naam zegt het zelf: deze kain kan men
in de morgenuren dragen met de ene helft
(naar buiten? - Red.) en in de middaguren
met de andere helft.
De batikkunst is op Java hoofdzakelijk
vrouwenarbeid. Dit in tegenstelling tot het
latere "tjap-tjapan" drukwerk door mannen,
waarbij koperen stempels in met warme
was (malam) gedrenkte stempelkussens
werden gedrukt en vervolgens afgedrukt op
meerdere lagen mori tegelijk, bijv. 3 of 5
lagen. De onderste laag wordt dan de z.g.
tjap aloes (fijne tekening), de middenlaag
de tjap sedeng en de bovenste laag de tjap
kasar, hetgeen grof of minderwaardig be
tekent. De kains van deze drie kwaliteiten
wordt meestal per "kodi", d.i. per 20 stuks
in de handel gebracht.
Tot slot een kleine aanvulling van pagi
na 18. Het is juist dat de Indonesische ba-
tikkerijen thans zijn georganiseerd in de
Gabungan (verenigde) Koperasi Batik In
donesia, met een hoofdkantoor in Djakar
ta, en met naar ik meen de volgende
afdelingen: in West-Java te Tjiamis en Ta-
sikmalaja, in Midden-Java te Pekalongan
(Pekadjangan) en Ponorogo, in de voor
malige Vorstenlanden Soerakarta (Lawejan
en Pasarpon) en Djokjakarta (Ngabean en
Imogiri).
Vertrouwende van dienst te zijn geweest
en met vriendelijke groeten.
T. E. VAN WIJLEN
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii:iiiiiiiiiiiiiiiwi|i
Verkrijgbaar bij TONG TONG
(alluminium)
Prijs f 10,— 1,25 porto 11,25
Te bestellen door storting op giro
6685 of afhalen:
Prins Mauritsiaan 36 - Den Haag
KOOKBOEKEN
...voor elck wat wils...
Eet een beetje heet
door Beb Vuyk
Geen boekje waaruit U een volledige rijst
tafel leert koken, wel zult U er een aantal
hoogst bruikbare en hele lekkere gerech
ten uit leren bereiden die niet kostbaar
zijn en niet heel erg ingewikkeld.
Prijs: f 5,50 0,30 porto f 5,80
CHINEES KOOKBOEKJE
door Chi-Yun Eskelund
Chi-Yun is de vrouw van de bekende Deen
se schrijver Karl Eskelund. Ondanks de
vele jaren in Denemarken heeft zij de
Eskelund.
Denemarken
Deense keuken niet leren waarderen en als
een soort "zelfverdediging" heeft zij toen
dit verrukkelijke "Chinese kookboekje" ge-
schreven.
Prijs: 3,90 0,25 porto f 4,15
Illtlllltlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltllllll!lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll]llllltlllllltllllllllllllllinillllllll!lllllllllllllllll!llllllllllllll)llllllllllll!IINIIIIIIIIItl!l!lllllllllll!llllllllltl[l[llllltlllllllllliii
12
