"Vyl generatief (£)ranje
Opnieuw heeft een Oranja-telg het levens
licht gezien: de vijfde generatie in minder
dan een eeuwHet kind betreedt het
wereldtoneel onder aanzienlijk gunstiger om
standigheden dan haar overgrootmoeder
Wilhelmina. Vader Willem III was niet popu
lair, zegt men. De voortzetting van de dy
nastie was bovendien al heel delicaat ge
worden, toen na de dood van zijn zonen
de koning op hoge leeftijd in het huwelijk
trad met de jonge Emma, en uit deze ver
eniging in 1880 Wilhelmina werd geboren.
Het is aan Emma te danken geweast, dat
het koningschap in Nederland iets van de
mystieke betovering herwon. In de negen
tiger jaren van de vorige eeuw werden de
gedachten steeds sterker toegebogen naar
de mogelijkheid van een republiek. Niet
alleen omdat de herinnering aan de laatste
Oranjevorst velen deed verlangen naar een
afscheid van de dynastie, maar ook op
theoretische gronden. Was het niet een
minister van de kroon voor wiens rekening
de verklaring kemt, dat het koningschap
"het vijfde wiel aan de wagen" was? Het is
het optreden van de regentes geweest, dat
althans de "gelegenheids-republikeinen",
wier gevoelens geinspireerd waren door de
levenswandel en het beleid van de koning
langzamerhand heeft doen verstommen. De
dogmatische voorstanders van de republiek
kon zij niet tot zwijgen brengen. Het ver
leden intussen bevat een les: de verbonden
heid van het Nederlandse volk met de
Oranje's is in niet geringe mate afhankelijk
van de karaktereigenschappen en het ge
drag van de drager of draagster der kroon.
Wilhelmina heeft, na de troon te hebben
beklommen zich de waardering en liefde
van haar volk niet verworven door grote
beminnelijkheid of hartverwarmend optreden
althans niet in de beginperiode van haar
lange en zegenrijke regering maar door
karaktereigenschappen van hoge orde. Po
pulair was ook zij niet, althans niet in de
eerste jaren van haar regering, al gaf de
geboorte van een prinsesje aanleiding tot
een uitbarsting van volksvreugde. Maar bij
voorbeeld nog gedurende de martelende
mobilisatie tijdens de eerste wereldoorlog
kon het voorkomen, dat de troep bleef
zwijgen als het graf, toen een officier tij
dens een inspectie de kreet "Leve de ko
ningin" aanhief. Het blijft een geheim van
de Oranje's, maar men mag wel aannemen
dat zij de laatste van haar geslacht is
geweest die het Wij...bij de gratie Gods
koningin der Nederlanden" a la lettre heeft
genomen. Zij had als enig kind een op
voeding in eenzaamheid genoten zij was
als vrouw niet gelukkig en nog altijd een
zaam. Wie kan zich verbazen dat, gezien
haar ijzeren wilskracht en hoge beginselen
zij ook weinig wezenlijk contact met haar
onderdanen had?
Bij de grote vreugde en zeker ook in
sommige kringen scepticisme om de
geboorte van de jongste Oranje-telg
moet zeker plaats blijven voor een kal
me, nuchtere oriëntatie, waarin vijf
generaties Oranje ons oog voorbij trek
ken als vijf schakels in een eeuwen
oude keten.
Toch was zij niet geisoleerd van de buiten
wereld: haar dochter voedde zij anders op
dan zijzelve was opgevoed, ergens ver
weg van het "vulgus profanum". Juliana
werd studente. Zij kreeg gelegenheid zich
te bewegen. Zij had een belangrijke rol
in de keuze van een echtgenoot. Prins
Bernhard, eenmaal geaccepteerd, ontdooide
het stijve hof. Bij zijn aankomst werden
voor het eerst in het paleis /aan het Noord
einde asbakjes neergezet in de kamers:
de aanstaande gemaal van de kroonprinses
rookte immers? De prins bracht intussen
niet alleen een pijp mee, maar ook een
grote voorraad frisse lucht.
Het is de oorlog geweest, die Wilhelmina's
zeer bijzondere kwaliteiten eerst recht deed
wedervaren. Precies als Churchill groeide
zij onder de haast ondraaglijke last der
tijden tot een bijna bovenmenselijk figuur.
En na de oorlog bleek, dat zij niet alleen
de eerbied en het respect van haar volk
bezat dat had zij altijd maar ook
de weg naar het hart van de Nederlanders
had gevonden.
Haar aftreden na een regering van een
halve eeuw met twee wereldoorlogen en
vele andere schokkende gebeurtenissen
Wij dachten dat de Oranjetelg vóór
t de 15e geboren zou worden. Nu wordt
t het later. „Alle dingen hebben ene be-
i stemde tijd..."Dus geven we dit bij
zondere nummer toch maar vast op tijd
uit als eerste welkomstgroet.
Radactie
bracht haar dochter op de troon. Zij was,
schoon op geheel andere wijze, voorbereid
op de taak die zij zou moeten vervullen.
Oude vormen van protocol en ceremonieel
die door de tand des tijds toch al waren
uitgehold, verdwenen. Men zou bijna ge
neigd zijn te zeggen, dat de koninklijke
familie, ondanks de vanzelfsprekende af
stand tussen vorstin en onderdaan, die
voortvloeit uit de zeer bijzondere positie
van "de koning", zoals de Grondwet man
nelijk en vrouwelijke staatshoofden aan
duidt, een bijna burgerlijk bestaan leidt. Het
hof bestaat uit "gewone mensen" in een
weliswaar geexalteerde positie als symbool
van het oppergezag, maar mensen, wie de
behoefte aan pluimstrijkerij, vleierij en on
derdanigheid vreemd is.
Onze parlementaire democratie was al tij
dens de regering van Wilhelmina door de
grondwetsherziening van 1918 tot volle was
dom gekomen: de democratisering van het
hof heeft wat langer moeten wachten. Maar
zo nodig hebben twee huwelijken in het
Oranjehuis kunnen getuigen, dat het geen
vereiste meer is voor een prinses een
"ebenbürtige" echtgenoot te zoeken. En de
derde gehuwde prinses heeft het misschien,
door haar overgang naar het geloof van
haar echtgenoot, naar veler oordeel zelfs
"wat al te strak gespeeld". Misschien heeft
zij op haar beurt ertoe bijgedragen, dat de
gedachte aan een republiek in de tijd weer
veld wint.
En nu is er weer een candidaat voor de
troon, na Beatrix. Wanneer de moeder de
troon bestijgt, weet heel het volk dat het
een uiterst intelligente, wilskrachtige en ka
raktervolle vorstin tegenover zich zal zien.
Tegenover? neen, bij ons allen. Het
borelingske weet nog niet, wat het be
schoren zal zijn...
J. H. RITMAN
3
