O, die inheemse ialen!
SAKABA
Hoe belangrijk het is, om als planter zijnde
grondige kennis te hebben van de inheemse
taal, gesproken in de streek waar je werk
zaam was, kenschetst de hieronder volgen
de gebeurtenis.
In het jaar 1937 was ik de afdelings-emplo-
yé op een thee-onderneming in Midden-Java
en werd op een goeded dag door de ad
ministrateur opgedragen om een proefobject
te gaan bestuderen op het gebied van
populaties, die op één van onze zuster
ondernemingen was opgezet. Dus werd een
afspraak gemaakt met de betrokken "baas"
van het land, die er mee accoord ging en
zelfs genegen was om mij persoonlijk naar
de proeftuin te begeleiden en tekst en uit
leg te geven. Deze administrateur had van
zijn toen reeds 32-jarige plantersloopbaan
er 28 in de Preanger-Regentschappen door
gebracht en sprak, logiserwijs, vloeiend
soendanees. De kennis van de javaanse
taal liet nogal veel te wensen over. De
brave man heeft waarschijnlijk bij zich zelf
gedacht: "Hier heb ik mijn staf van emplo-
yé's en mandoers voor en wat zal ik me
er druk om maken, want over enkele jaren
schei ik er toch mee uit".
Ik dus naar het land toe en alles liep
volgens program. Het proef-object werd van
alle kanten bekeken en besproken en be
sloot de baas dus maar weer terug te keren
naar het emplacement. Al lopende en re
denerende liepen we langs de verschillende
tuinpaden, de baas intussen rondkijkend of
hij geen ongerechtigheden bespeurde. Plot
seling bleef hij stokstijf staan bij een werk
man, die bezig was met de bestrijding van
de rode wortelschimmel, een zeer besmette
lijke ziekte in de theecultuur. De werkwijze
bestond hieruit, dat alle aangetaste (meest
al reeds dode struiken) met alle wortels
moesten worden uitgegraven en de ontstane
kuil dan met zwavelmodder werd bestrooid
om verdere uitbreiding der ziekte tegen te
gaan. Het allervoornaamste bij dit werk was
om de uitgegraven wortelstukken zorgvuldig
in een mand te deponeren, die dan later
op het emplacement werden verbrand. Dit
laatste nu was de oorzaak van het plotse
linge stilstaan van de baas. Zijn oog was
nl. gevallen op een groot uitgegraven stuk
besmette wortel, die i.p.v. in de mand ach
teloos op het tuinpad was geslingerd, vlak
in de buurt van gezonde struiken-
Toen ontspon zich het volgende gesprek:
Adm. (ziedend van woede en wijzende naar
het wortelstuk) "Opo ikoeh??!! (Wat is
dat?)
Man (die intussen in gehurkte houding op
het tuinpad bij de wortel zat) "Akar téh,
Kandjeng Besar" (Een theewortel, grote
heer)
Adm. (met stemverheffing) "Nou dan, tjokot
ikoeh! I!
Hier is enige verklaring nodig. "Tjokot is
n.l. het op een slordige manier uitgesproken
laag soendanees voor: oprapen-opnemen-
wegnemen (eigenlijk: njokot). Doch in het
laag javaans in deze streek betekent het:
bijten in-bijten op-of afkluiven.
Dus:
Man (met een gezicht één en al verwonde
ring) angstig: 'Boten saged, Kandjeng Be-
sar! Kadospoendi? )Het kan niet, grote heer.
Hoe moet het dan?)
Adm. (nu buiten zichzelf) "Tjokot, tjokot!!!
Ngerti?!! (begrepen?)
En toen ontspon zich het volgende tafreel.
Een buiten zichzelf van angst zijnde koelie
die de grote theewortel beetpakte en er
wild in begon te happen, telkens stukken
beschimmelde wortelbast uitspuwende.
Een stomverbaasde administrateur, tegen
mij schreeuwende: "Wat is er met die kerel
aan de hand? Is hij gek geworden? Laat
hem er mee uitscheiden, die "stommeling"!!
Ik deed dit dan ook subiet, vertelde hem
welke fout hij had begaan in zijn werk en
dat hij door moest gaan.
Toen op een holletje de baas achterna die
wijselijk was doorgelopen. Hij vroeg mij
natuurlijk onmiddellijk de reden van het
vreemde gedrag van de man.
Het kostte mij weinig moeite om de admini
strateur toen te doen inzien, dat het woord
"stommeling" inderdaad op één van ons
drieën sloeg.
EEN THEEPLANTER
"Is door al die reclame voor de Sakaba
niet de indruk gewekt dat Tjalie de Indi
sche vrouw wil dwingen altijd in sarong
en kebaja te laten lopen? Ikzelf voel me
om allerlei redenen in Europese dracht
goed thuis en zou voor geen geld sarong
en kebaja willen dragen..."
Uit een lange brief van mevr. W.F.M. - d. K.
Toen Tong Tong het eerlijke taaltje van
Si Bentiet in bescherming nam, dacht
"men" dat wij elke indischman wilden
dwingen petjo te praten. i
Toen wij hoop en verwachtingen van de
emigrant naar de Ver. Staten begrepen en
verdedigden, dacht "men" dat wij elke
Indischman opstookten naar dollarland te
gaan.
Toen wij de misleide spijtoptanten be-
'schermden, beschuldigde "men" ons van
"steun aan verraders"... enz. enz.
Men DENKT te gauw en onderscheidt en
onderzoekt niet. En daarom KRENKT men
bewust of onbewust.
De dames van de receptie (en dat waren
écht dames!) van de Pasar Malam droe
gen Europees, Indiaas en Sakaba en zagen
er ALLE gedistingeerd en chique uit. Tong
Tong maakt NOOIT onderscheid maar be
schermt de eerlijkheid. Als vertegenwoor
digsters uit Amerika en Duitsland Lilian
Ducelle opgetogen komen gelukwensen met
wat ze gezien hebben, dan IS dat wat.
En kunnen wij niets anders als bij herhaling
scherp corrigeren waf wij een "dame"
extra duidelijk voor ons gehoorbereik hoor
den snerpen: "Jo, ga je ook mee kijken
naar de baboe-show?"...
Zulke mensen brengen wat Tong Tong en
de Pasar Malam in vele jaren solide hebben
opgebouwd in discrediet (gelukkig alleen
bij even domme wezens). En het is niet
alleen kwetsend voor Indische smaak, maar
óók voor Nederlandse, voor internationale
en voor Indonesische!
Neen, we zijn niet boos. Wanklanken
worden overal gehoord, dus ook op de
Pasar Malam. Wat we alleen merkwaardig
vinden is het feit dat zulke opmerkingen
altijd gemaakt worden door personen die
door eigen kleding of gedrag kennelijk be
horen tot de fantasieloze slaafse imiteer-
ders, die b.v. nog steeds denken dat het
Europees zijn bepaald word door het dra
gen van een jurk... en daarmee op hetzelf
de peil staan als onze poenige djongos
Sidin, die gewapend met ballpoint, zwarte
bril en schoenen trots zei: "Sekarang saja
djoega blanda..."
Draag wat U wilt en doe het met smaak
en waardigheid, maar onthoud U van deni
grerende kritiek op andere vrouwen, dat is
alles wat wij vragen. Tong Tong dringt an
dere mensen NOOIT iets op. T.R-
Eet modern beschaafd en tóch uiterst origineel met onze Tong Tong place-
mats met het feestelijke Balische "kebogan"-motief. 3,50 place-mat plus servet.
9
