Een boeiend, levend Boek
Drs. C.v. Heekerem'RODE ZON BOVEN BORNEO'
BRANDENDE AARDE
Massa's Indischgasten zullen in de
loop der "gerepatrieerde jaren" in Hol
land en na hun eerste leeshonger ruim
schoots te hebben gestild, langzamer
hand "bosen" geraakt zijn van de mo
derne Europese literatuur. Het "mooi
geschreven zijn", dat bij de beoorde
ling van lectuur in Europa nog steeds
een belangrijke rol speelt, maakt op de
doorsnee Indischman weinig indruk. Hij
wil "toelèn" hebben, verhalen waarvan
vervolg van: "Bij de Voorplaat"
ln feite is enorm veel beschavings-
comfort van heden geboren uit het
streven om menselijke tekorten en
menselijk leed te bestrijden en te over
winnen. Ik verwerp de algemene opinie
dat alleen maar domme hebzucht de
mens gedreven heeft tot hogere be
schaafdheid. Honi soit qui mal y pense.
Ik wéét en ik weet het uit ervaring,
dat 80% van onze progressie veroor
zaakt is uit begaanheid met het duis
tere lot van velen, uit angst voor alle
gevaren die onze kinderen bedreigden,
ook uit de tarting van menige despe
rate moeder, die in wanhoop uitriep:
"Waarom moet dit kind, dat ik met
liefde gewonnen hem en met pijn ge
baard en groot gebracht heb, sterven?"
En de vader, die door deze tarting ge
troffen werd, dacht: "Ja, dit móet ver
anderen. Dit móet beter worden! Het
verlies van mijn kind is een aansporing
voor mij om harder te werken, ijveriger
te studeren, scherpzinniger uit te vin
den, om andere kinderen te redden.
En om de wanhoop van andere moe
ders weg te nemen!" En hij deed het.
Ach nee, niet letterlijk zo natuurlijk.
Maar er is zeker een totaal-verlangen
geweest van hele generaties om te
werken aan de lotsverbetering van ko
mende generaties. En wat uiteindelijk
bereikt is, dat" IS ontzagwekkend. Als
het after all tóch verkeerd uitgevallen
is, sapa poenja salah?!
Duizenden Indischgasten (vooral in
de Tong Tong-kring) denken zo. Niet
zuur of bitter of veroordelend, maar
filosofisch en bezonken. Wij leven met
die wonderlijke (en eeuwige) balans in
ons bewustzijn tussen het huis van de
voorplaat en de moderne flat van van
daag. Tussen de plicht om iets te be
reiken en de "straf" om het bereikt
te hebben. Valt niet mee, ja, Ouwe
Garde? Ik heb respect voor jullie (wat
de wereld ook denken en zeggen mag)
en als een eenvoudige desaman "ber-
do'a selamat" ik voor jullie: bid voor
de enige nobele zegen die er bestaat:
de gemoedsrust en onafneembare vol
doening van gewerkt en geleefd te
hebben naar eer en geweten.
Vaar nog lang well T.R.
je weet dat ze echt gebeurd zijn. En
puur en rauw opgediend als "lallap",
niet doortrokken van bijgeurtjes en
smaakjes van culturele of politieke
aard. Hij heeft zelf onderscheidingsver
mogen genoeg en het kan hem geen
laars schelen of iemand van een socia
listische of radicale of religieuze kant
bekeken moet worden. Dat merkt men
zelf wel, als men leest.
Om James Bond geeft men geen lor,
wél om b.v. de ervaringen van een
patrouilleloper. En men maakt geen
kabaal over helden of lafaards, maar
men wil gewoon de mens proeven, die
men dan zelft verlangt in te delen naar
eigen smaak of inzicht. De schrijver
houde zijn opinie voor zich. En als ver
halen helemaal fictie zijn, hoe span
nend of hoe schoon geschreven ook,
geeft men er geen duit voor.
Daarom zal "Rode zon boven Bor
neo" van drs. C. van Heekeren, zeker
met graagte gelezen worden. Want het
is 1. een verhaal van een échte tra
gische geschiedenis (de ondergang
van de laatste Indische gevechtseen
heid in Borneo bij de meedogenloze
opmars van Japan), 2. het is samen
gesteld uit koele rapporten en per
soonlijke herinneringen en brieven.
Nérgens is ook maar iets uit de duim
gezogen. En waar er tegenstrijdige ge
tuigenissen bestaan, zijn ze naast el
kaar gesteld zonder enige voorkeur of
suggestie van de schrijver. Denk zelf.
Oordeel zelf. Punt.
Juist daardoor is dit boek een stukje
levende en aangrijpende literatuur ge
worden, zonder geflikflooi of scheld
partij, zonder waardeloos getheoreti
seer, zonder "omong kosong". Het is
after all ook een stuk van ons eigen
leven, een brok ervaringen van per
soonlijke kennissen of familieleden van
ons. Wij kunnen proeven dat het echt
is.
En bij het lezen van al deze ware
getuigenissen blijft er tijd genoeg over
om te piekeren over b.v. hoeveel een
cultuurmens eigenlijk waard is als je
hem ineens vanuit een vredig en com
fortabel leven plotseling tussen Japan
ners en koppensnellers zet, tussen
overlopers en verraders, en zeker ook
tussen fantastische moedige mannen
en vrouwen. Niet main-main zoals bij
James Bond of Maigret, maar U en ik,
en mijn buurvrouw in wat in de Euro
pese literatuur "romantische omstan
digheden" zijn, maar in dit boek naak
te, rauwe werkelijkheid is, letterlijk "op
leven en dood".
Maar lees zelf, beste lezers. Het
boek kost maar een tientje 10,
en is méér waard dan massa's beju
belde boeken van de dubbele waarde.
Ik herinner me hem nog zo goed.
Elke dinsdagmiddag kwam hij aange
fietst, zette alijtd met een abrupt ge
baar zijn fiets tegen de ballustrade van
de voorgalerij. Aan de bons wisten we:
dat is Ernst. Hij had pianoles bij mijn
broer Lud, heel serieus, ook al waren
ze even oud en goede vrienden: piano
les was pianoles en er werd amper
gesproken. Alleen af en toe daverde
een staccato lach door de stilte van
de voorkamer. Ernst vond het twee
maal fout aanslaan van een noot, de
meest lachwekkende gebeurtenis op
de wereld, en de droge opmerking van
Lud die een eindeloos geduld en hu
mor bewaarde voor al zijn leerlingen,
maakten die fouten gewoon tot een
aangename onderbreking van de les.
Ernst studeerde voor apotheker. Een
verlegen, serieuze jongen met een
plotselinge, klaterende lach, dat was
alles wat ik als meisje van een jaar of
11 van Ernst wist. Niet lang daarna
hielden de pianolessen op, Lud ging
weg, Ernst ging weg, alles ging weg.
Zo gaat dat altijd. Nog veel later hoor
de ik dat Ernst naar Balikpapan was
gegaan.
"O ja? Als apotheker?"
"Ja, natuurlijk, hij hield toch van dat
werk?"
Vijf en dertig jaar gaan voorbij, vre
de en oorlog en vrede. Duizenden
mensen raken vergeten, het leven gaat
voort met nieuwe levens en nieuwe
doden.
En ineens krijg ik dit boek van Johan
Fabricius in handen "Brandende aar
de".. Een verslag over de vernieling,
de evacuatie en de strijd op de olie
velden in Indië tijdens de Japanse be
zetting. Op zijn makkelijk te volgen
verhaaltrant verwerkt Fabricius dit
stukje documentatie met behulp van
persoonlijke informaties, brieffragmen
ten tot een boeiend hoewel diep tra
gisch verhaal. Het verhaal van honder
den mensen die in een gebied ver van
Java hun werk deden. Ook toen het
werk van opbouw afbraak moest wor
den.
Napraten heeft weinig zin, de fouten,
zo die gemaakt werden, zijn niet meer
te herstellen. Alles is herinnering ge
worden en in een herinnering nemen
personen en gebeurtenissen een vage,
neutrale plaats in immers? Het is de
betrekking tot die herinnering die telt.
Dan zie ik op de laatste pagina van
het boek namenlijsten. Zij die vielen
op de olievelden. En dan springt in
eens die ene naam naar voren: E. W.
C. Camerik, ass. Apotheker, Balikpa
pan.
Ook Ernst!
Ik hoor zijn klaterende lach, die ver
keerd aangeslagen toon. Het is al zo
lanq qeleden, een mensenleven.
LILIAN
"Brandende aardevan Johan Fabricius
4,incl. porto
