Bronzen spleettrommen
VAN HINDU-JAVA EN BALI
Kleine bronzen kentongan van Java, wetd waarschijnlijk alleen voor religieuze doeleinden ge
bruikt. De ouderdom van dit exemplaar staat niet met zekerheid vast, vermoedelijk uit de
13de eeuw. (Rijksmuseum voor Volkenkunde, leiden).
Over deze zeldzame miniatuur-tong-
tongs bestaat niet veel literatuur, (be
halve enkele museumcatalogi), daar
om heb ik getracht hierover iets uit
mijn daarover verzamelde gegevens
weer te geven.
Laten wij eerst ons oor te luisteren
leggen bij Dr. Th. P. Th. Pigeaud te
Leiden, een goede kenner van oud-
Java, die ons vertelt in zijn grote werk
"Java in the fourteenth century" ge
schreven rondom het bekende oud-
Javaanse lofdicht Nagarakertagama
"Vermoedelijk werd aan het 14e eeuw-
se hof van Majapahit de dagelijkse tijd
eenvoudig bepaald door de stand van
de zon boven enig teken in het land
schap of door de lengte van de scha
duw van een boom of gebouw. In de
tropen behoefde niet ver van de eve
naar deze eenvoudige methode niet tot
ernstige vergissingen te leiden. Daar
de grote bronzen klokken niet in ge
woon gebruik waren voor wereldlijke
doeleinden in het Majapahit tijdperk
kon de tijd van de dag alleen aan het
publiek bekend worden gemaakt door
slagen op een zeer groot uitgehold
houtblok. In modern javaans worden
deze signaalblokken "kentongan" ge
noemd, in modern balisch "kulkul"2).
Niet onwaarschijnlijk werd zo'n (onge
noemd) signaalblok gevonden op de
binnenplaats van het hof van Majapa
hit, waar de vorst ook audiëntie hield
bij de tweede poort, waar vele offi
cieren steeds wacht hielden".
Daar Pigeaud hierbij niets over bron
zen spleettrommen vermeldt, vermoed
ik, dat ze dezelfde dienst deden als
de bronzen klokken3), dus ook uit
sluitend voor religieus gebruik in tem
pels, misschien ook in paleizen.
Van deze bronzen spleettrommen
zijn er niet veel overgebleven op Java
en Bali of elders. Enkele zijn nog te
vinden in enige Europese musea, o.a.
in Nederland en in het grote museum
te Jakarta. Hier en daar zijn daarvan
ook afbeeldingen gereproduceerd.
Volgens Dr. P. H. Pott te Leiden
moeten in 't Museum te Jakarta meer
dere bronzen kentongans aanwezig
zijn (cat. Groeneveldt), w.o. een bizon
der fraai Javaans exemplaar, afkomstig
van Slumbung,4) en een iets grotere,
en ook twee Balische. Wat Bali be
treft vindt men een mooie bronzen kul
kul afgebeeld in het standaardwerk
"Bali, cultuurgeschiedenis in beeld",
door Dr. Roelof Goris en Drs. P. L.
Dronkers (1955). Deze spleettrom, die
vooral als versiering geeft een gefigu
reerd vierkant schrift5) uit de tijd na
koning Anakwunggu, overleden 1077
A.D., bevindt zich nu vermoedelijk in
het Bali-museum te Denpasar.
Ter illustratie van mijn bovenstaande
tekst worden hierbij afgebeeld twee
verschillende Javaanse typen uit het
Haagse Gemeentemuseum en uit het
Rijksmuseum voor Volkenkunde te Lei
den. Het laatste ex. gelijkt iets op het
Balische, maar mist de letterversiering
uit de 12e eeuw.
L. C. Heyting Th.zn.
Voetnoten
1. Th. P. Th. Pigeaud "Java in the four
teenth century, 1964, Vol. IV p. 307.
2. L. C. Heyting Th.zn. "Over Balische
houten trommen op wielen (koelkoel)",
Djawa VI 1931 p. 136 vv„ J. P. en
A. Brandts Buys-van Zijp, "Omtrent
spleettrommen en verwanten", Di'awa
VIII 1933, p. 341-371.
3. A. J. Bernet Kempers, "Ancient In
donesian Art", 1959, p. 51 PI 109 Silver
plated bronze bell from Kalasan, Sana
Budaya Museum Jogjakarta, height 58
cm, diam. 42 cm. (8e-9e eeuw).
4. Oudheidkundig Verslag N.I. 1929
(1930), pi. 35 (foto O.D. nr. 10160), 13e
eeuw?
5. Tekst van deze inscriptie luidt vol
gens J. G. de Casparis en R. Goris:
Sasak dhana prih han srih jayan
nira d.i. dit voorwerp is geschonken
door een Sasak, ter herinnering aan
zijn overwinning".
Zie ook de afb. in het dezer dagen
verschenen boek van wijlen Dr. Jaap
Kunst "Hindu-Javanese musical instru
ments een geheel nieuwe en sterk
aangevulde Engelse bewerking van het
oorspronkelijk in 1927 uitgekomen
boekwerk "Hindoe-Javaansche muziek
instrumenten, speciaal die van Oost-
Java door Mr. J. Kunst, met mede
werking van Dr. R. Goris.
Vorm en letterversiering van de Ja
vaanse kentongan van Slumbung uit de
Kediri-periode 1050-1222 A.D. komt
sterk overeen met deze Balische, en
wat de vorm betreft ook met het hier
bij afgebeelde Leidse Museum exem
plaar. L. C. Heyting Th.zn.
Bronzen spleettrom van Java, vermoedelijk
eveneens uil de 13de eeuw.
Gemeente Museum den Haag)
VERKRIJGBAAR
BIJ BOEKHANDEL TONG TONG
Ancient Indonesian Art -
A. J. Bernet Kempers 40,
Wajang Purwa - schaduwtoneel
en wereldbeeld - uitg. Museum
voor Land- en Volkenkunde
Rotterdam f 7,50 0,50 porto
Batikkunst van Java
3,0,40 porto
21
