Amulet en Talisman
Als een amulet misschien niet afdoende zou mogen werken, droeg men er verscheidene aan
een ketting om de bals, waaronder gezegende munten, een martergebit, het oog Gods, enz. enz.
Alle foto's uit Amulett und TalismanVerlag Georg D. W. Callwey Miinchen).
Niets is zo weinig aan veranderingen onderhevig geweest ais volksgebruiken
en volksgeloof. Bepaalde gewoonten, bijgeloof, geloof in de magische kracht
van natuurelementen en voorwerpen, zijn van generatie op generatie overqe-
nomen. Vanzelfsprekend is één en ander natuurlijk in de loop der tijden qe-
wijzigdmaar men zou versteld staan als men de betekenis ging ontleden van
verschillende handelingen en gewoonten in onze "geciviliseerde" samenleving.
Onze voor-voorouders kenden reeds
sinds de oudheid het gebruik van on-
heilwerende middelen. Tegen het zo
genaamde "boze oog", tegen de de
monische en vijandelijke krachten die
in hun verbeelding bestonden, moes
ten zij zich wapenen. Tegen deze bo
vennatuurlijke machten, tegen tovenarij
en beheksing, die hen ongeluk, dood
en verderf brachten, maakten zij ge
bruik van natuurlijke geneesmiddelen
(kruiden, wortels, aftreksels e.a.) en
magische middelen. Daaronder ver
stonden zij ook: amulet en talisman.
Het woord "amulet" is ontleend aan
het Latijnse woord amuletum (of amu-
litum) dat zoveel betekent als een be
schermend middel of een onheilweren-
de handeling. In sommige encyclope-
dieë vindt men dat het woord afkom
stig is uit het Arabisch, namelijk af
geleid van hamalet, maar dat betekent
iets heel anders. Het zou te ver voeren
op de definitie in te gaan; volstaan wij
te verklaren dat "talisman" afkomstig
is van het Arabische 'tamina" een
snoer, bestaande uit schelpen, stenen
en andere dingen die "toverkracht" be
zaten. In India hangt de bruidegom bij
de huwelijksceremonie de bruid een
Tali om de hals, een soort amulet.
De leek verwart deze twee begrip
pen, amulet en talisman nogal eens
maar er is in feite een essentieel ver
schil. Een amulet is passief, dat is
6
onheil-werend, een talisman aktief,
geluk-brengend!
Wat is het allereerste begin geweest
van een dergelijk "voorwerp"? Als
eenvoudig voorbeeld kunnen wij een
"primitief" mens nemen, die dicht bij
de natuur leeft. Op een gegeven ogen
blik vindt hij bij hevig onweer een
merkwaardige steen. Misschien is het
wel een versteende zee-egel, maar
goed, hij noemt het een dondersteen,
omdat hij meent dat het uit de hemel
is gevallen. Nu vindt hij weer een steen
die hij nooit eerder gezien heeft; in
het midden is er een natuurlijke uit
holling. Hij trekt er een stuk liaan door,
versiert het met een vogelveer of
schelp, hangt dit sieraad om zijn hals.
Nu verliest hij de steen op een be
paald moment en toevallig wordt er
juist iemand van zijn familie ernstig
ziek, slaat de bliksem in zijn hut of
wordt hij aangevallen door een wild
beest. Hij zoekt natuurlijk de oorzaak
in het verloren voorwerp! Gelukkig
vindt hij een soortgelijk objekt waar hij
nu "kunstmatig" een gat in maakt en
als sieraad amulet om zijn hals
hangt.
Bij primitieve volken maakt men
geen onderscheid tussen talisman of
amulet, het is eenvoudig medicijn en
heeft meer dan één werking. In West-
Afrika draagt een bepaalde negerstam
een klauw van een luipaard bij zich
die hem zowel trefzekerheid verschaft
op jacht als hem onkwetsbaar maakt
voor de vijand. Te vergelijken hiermee
is een gebruik van een amulet op Sar
dinië. De afbeelding van de Heilige
Maagd, in een medaljon, samen met
enige tarwekorrels en zout, beschermt
de drager tegen kwade invloeden maar
heeft ook de macht zijn vijand te dwin
gen de waarheid te bekennen.
In verschillende landen geldt een
amulet met een afbeelding van zwijn,
vis of hoefijzer als gelukbrenger in
andere als onheil-afwerend. Zo komen
wij onwillekeurig op het woord "mas
cotte" dat wij geadopteerd hebben en
betrekken op geluk bij het spel, of op
de hond of een ander dier in het regi
ment of op het schip. Het woord is
in feite pas in 1880 in zwang gekomen
en wel na de opvoering van de Franse
operette "La Mascotte" waaruit wij
enige regels citeren die voor zichzelf
spreken:
Op zekere dag koos de Duivel
uit zijn grote ketel
een paar demonen uit, die over
"het boze oog" beschikten
en stuurde hen naar de aarde
Maar onze lieve Heer, onze
beschermer
stuurde direct een paar engelen
die geluk konden brengen
Deze afgezanten uit het Paradijs
heten mascottes, beste vriend
Gezegend hij, aan wie de hemel een
mascotte stuurt!
Is er iemand ziek? Hij geneest dan
onmiddellijk!
Een arme? Hij wordt direct rijk
Is er een ongelukkige echtgenoot?
Hij wordt onmiddellijk bevrijd van de
vrouw die hem ergert!
De amulet wordt bij negervolken als
"fetisj" aangeduid, afgeleid van het
woord "faticeira" uit het Portugees,
wet betekent toverkracht. Oorspronke
lijk werd het woord slechts gebruikt
voor de amuletten uit de Rooms-
Katholieke kerk. In de achttiende eeuw
noemden Portugese zeelieden de voor
werpen die door de negers aan de
Westkust van Afrika vereerd werden
ook zo. De missionarissen die de ne
gers religieuse begrippen bijbrachten
als God, Duivel en heiligen, maakten
dat deze religie ook vermengd werd
in het geloof aan het magische voor
werp. Bij fetisj is er een onderscheid
tussen twee soorten: het eenvoudige
voorwerp en het "met krachtstof ge
laden" objekt. Wij komen daarbij op
magisch en nogal duister terrein. De
medicijnman maakt het voorwerp ma
gisch. Door toevoeging van giftige
plantaardige stoffen, lugubere bestand
delen van gifslangen, schorpioenen,
padden, vogelveren, hars, bloed, speek
sel enz., bewerkt hij 't voorwerp. Elk
fetisj-voorwerp heeft een speciale,
