Enkele nieuwe populaire termen
in het moderne Indonesisch:
De substantieven in Wan en Wati.
n.v. Azië Zwitserland Technisch Bureau HENNEMAN
Onlangs is het ruimtevaartuig "Apollo 9" het luchtruim in geschoten vanuit
Houston in Texas. "It was a fantastic launch", volgens enkele Amerikanen. Het
ruimtevaartuig was bemand met drie astronauts of tiga angkasawan, zo men
wil tiga astronot, volgens de moderne Bahasa Indonesia waar wij het vandaag
in deze kolommen over willen hebben. Laten we nu even het woord angkasa
wan voor ruimtevaarder nader onder de loupe nemen. Al dadelijk valt op dat
deze samenstelling een kompositie is van angkasa (luchtruim) en het achter
voegsel wan ter aanduiding van een mannelijk individu. Een synoniem van ang
kasawan is antariksawan, waarbij antariksa eveneens voor luchtruim staat. Om
terug te komen op het achtervoegsel wan dit komt veelvuldig voor in Indone
sische persoonsnamen zoals Darmawan, Harimawan, Setiawan, Gunawan en
zovele andere.
Onder de vele Indonesische en Ne
derlandse taalkundigen en taalkenners
van de jonge Indonesische taal kwam
al spoedig na de oorlog de jonge Indo
Schmidgall Tellings naar voren als een
onderzoeker van uitzonderlijke kwali
teiten. Thans hehhen de Ver. Staten
hem in staat gesteld als lecturer in
deze taal ook van groot nut te zijn
huiten de grenzen van Indonesië. Tong
Tong stelt het zeer op prijs dat
Schmidgall Tellings voor ons apart
geheel belangeloos enkele studies wil
schrijven. De lezer zal merken dat hij
niet alleen een scherp deskundige is,
maar ook een vlot en boeiend verteller,
die onze liefde voor de Indonesische
taal zeker zal stimuleren.
Aan de ruimtevaartwedloop, welke
thans in volle gang is, heeft tot en
met heden pas een ruimtevaartster
deelgenomen, t.w. een Russische,
waarvoor het Indonesische woord ang-
kasawati werd gecreëerd. Het achter
voegsel wati dat gebruikt wordt voor
vrouwelijke individuen komt voor in de
meisjesnamen Herawati, Susilawati,
Trisnawati, en wat dies meer zij. Tus
sen twee haakjes: Aan vele Indonesi
sche persoonsnamen kan een zekere
betekenis worden toegekend. Zo be
tekent Darmawan, van darma (plicht)
en wan (ong. man) zoiets als 'de
plichtsgetrouwe', Setiawan, van trouw
en man, ongeveer 'de loyale', Susila
wati, van zede en vrouw, zoiets als
'de zedige', Trisnawati, van liefde en
vrouw, 'de liefelijke', enzovoort. Ter
zijde Suharto, van Su harto of harta,
betekent zoiets als 'goede weelde',
Sukarno, van Su karno, 'goede
oren', Sutjipto, van Su tjipto of
tjipta, 'goede creaties', etc.
Bovenaangehaalde achtervoegsels
zijn zo handig bij de verdere ontwik
keling van het moderne Indonesisch
dat men z'n toevlucht heeft genomen
tot deze achtervoegsels voor de cre
atie van vele nieuwe woorden welke
tot voor kort ondenkbaar waren in het
Indonesisch. We zullen hieronder en
kele de revue laten passeren. Totnog
toe was enkele ruimtevaarder een de-
wasawan of volwassen persoon.
Het conflict over West Irian heeft
het aanzijn geschonken aan de woor
den geriljawan en geriljawati. Voor
dien gebruikte men enkel en alleen
het woord gerilja voor zowel guerilla
als guerillavechter. Nu pas is er spra
ke van enige differentiatie.
Het is ook omstreeks deze tijd ge
weest, dat men vrijwilligers en vrijwil
ligsters in de B.l. sukarelawan en
sukarelawati heeft gerecruteerd.
Tot voor de West Irian-actie werd
sukarela gebezigd voor zowel vrijwil
liger als vrijwilligster. Ja, en, bijna
zouden we het vergeten, een derma-
wan darah of bloeddonor is en blijft
een belangrijke persoon achter de
schermen of dibelakang lajar om z'n
medemens te helpen.
Tijdens het regime Sukarno had de
Indonesische socialistische sfeer neo
logismen nodig om een duidelijk pen
dant te kunnen vormen tegen de Indo
nesische communistische sfeer. Had
den de communisten hun SOBSI: Sen
tral Organisasi BURUH Seluruh Indo
nesia (Centrale van Pan-lndonesische
Arbeiders Organisaties), de socialis
ten kenden en kennen nog steeds de
SOKSI: Sentral Organisasi KARYA-
WAN Sosialis Indonesia (Centrale van
Indonesische Socialistische Arbeiders
Organisaties).
Eigenaardig is, dat deze SOKSI zich
na de mislukte communistische staats
greep op 30 september 1965 begon te
presenteren als Swadiri Organisasi
Karya Sosialis Indonesia (Onafhanke
lijke Indonesische Socialistische Ar
beidsorganisatie). De naamsverande
ring moet hebben plaatsgevonden om
streeks 10 maart 1968, waarschijnlijk
om alle schijn van zich af te werpen
dat de organisatie onder militaire in
vloed staat of is komen te staan. Hoe
het ook zij, karyawan is de tegenhan
ger geworden van buruh. Het komt van
het Sanskritische karya (werk, oeuvre)
en het gemakkelijk hanteerbare wan.
Karyawan klinkt onmiskenbaar wellui-
dender in de oren dan het banale
buruh of pekerdja (werker), ofschoon,
nota bene, kerdja een variant vorm is
van karya. Of misschien zou juister
zijn karyawan weer te geven met het
Amerikaanse 'white-collar worker'.
Voor de vrouwelijke employee heeft
men thans het woord karyawati gecre-
eerd. Tot de karyawan pers of dagblad
persarbeiders behoort de wartawan of
journalist. Nu we het toch over jour
nalisten hebben, er zijn natuurlijk ook
vrouwelijke journalisten. Tot voor kort
experimenteerde men nog met het
woord wartawin om er een lid van het
zwakke geslacht mede aan te duiden.
Nu evenwel prefereert men wartawati
wat meer in het kader van de tijd
geest past.
De Indonesische wateren (perairan
Indonesia; niet te verwarren met pen-
gairan Indonesia hetgeen staat voor
Indonesische irrigatie) worden thans
dagelijks bevaren door bahariwan2 of
zeelieden. Dit woord zal onze lezers
niet zo vreemd aandoen, indien we het
verder analyseren. Vooral de ouderen
onder ons vinden het woord bahari
terug in de alombekende akar bahar
van Ambon, veel gebruikt ter afwer-
ring van rheumatiek (katanja!). Akar
is natuurlijk wortel en het, aan het
Arabisch ontleende, woord bahar be
tekent zee. Ons woord admiraal is, in
feite, een verbastering van het Arabi
sche amiru'lbahar (de Emir der Zeëen).
Bahari is het bijvoeglijk naamwoord
van bahar. Ook de i achter bahar zal
de lezers niet zo vreemd aandoen, in
dien we even in ons geheugen terug-
Handel Mij. Sinds 1916
SANITAIRE INSTALLATIES, TEVENS GASFITTERS
ELECTRISCHE-, CENTRALE VERW ARMINGS- EN
specialisten in onderhoud en vernieuwingen van installaties in reeds
bestaande huizen. Volledige garantie, prijs offerten.
Atjehstraat 68 - 72 Den Haag Telefoon 55 03 00 (3 lijnen)
12
