l
Jos. van Arcken
Spontane brief van
Deetje
Hoewel ik van huis uit bananen zeg
in plaats van pisang en apenootjes in
plaats van katjang, en wij thuis offi
cieel kentangs, vlees en jus met groen
te zonder boemboes eten, behalve
op zondag "rijsttafel": rijst met bief
stuk en groente zonder boemboes
maar wel sambalbadjak zonder ba-
wang poeti en vooral zonder trassi, en
hoewel je tijdschrift mijns inziens meer
uitgaat naar indische nederlanders van
1 procent hollands en 99 procent anak
betoel, en ik al je "inheemse" woor
den niet zou kunnen vertalen, kan ik
je toch wel zeggen: ik hoef er alleen
maar naar te raden en proeven doe
ik het maar al te goed. Ik wist van het
bestaan van Tong Tong niet af totdat
iemand mij hier in Rome een bundel
oude nummers gaf, die ik totaal heb
uitgespeld.
Ja, geproefd heb ik ons oude Indië,
zo zelfs, dat de vele eetpartijen, die
door al je verhalen verweven zitten me
deden watertanden en ik dan maar bij
gebrek aan beter een bord "nassi"
ging maken uit een Hollandse pot, die
bitter en zuur rook, sambel oelek als
garnering. Eten in Indië was geen hon
ger stillen, maar een hartstocht, die
een belangrijk deel uitmaakte van het
leven daar met de natuur. Ook ik en
menig kind van toen als ik, ken de
(clandestiene) gangen door de sawah's
als mijn ouders de middagdut genoten,
de geur van de kampong met zijn pa
den van vochtige rode aarde, de oer
gezellige bamboehuizen (groots vond
ik die) in de schaduw van allerlei soor
ten bomen. De stelerij van onrijpe
mangga's, waar ik nooit buikpijn van
heb gekregen ondanks de dringende
waarschuwingen van mijn moeder, en
alle vruchten die het lekkerst smaak
ten als je ze zelf ergens had gekaapt.
Hoe benijdde ik de katjongs op de
ruggen van de karbouwen.
Toen ik later, veel later, in Indië
terugkwam, rook ik al dat ik in zeer
vertrouwde omgeving was terugge
keerd, toen de deur van het vliegtuig
open ging. De hitte van het middaguur,
waarvan de grond leek te trillen, de
koele schaduw van de overkapping
van een gebouw, de vele van ouds
bekende bruine gezichten, het ssf ssf
ssf van blote kakkies, de geur van
een inheemse sigaret (een strootje),
en warempel betjaksü, een opelet,
klik klak klik klak van een sadootje,
ijskoude stroop uit een van damp be
slagen glas, door stoffige wegen rij
dend en huizen zien met een erf en
een platje, mannen in pyama's, mensen
spiernaakt bruinglimmend badend in
de kali, katjongs dansend erom heen,
adoeh, mijn hart klopte extra van emo
tie over zoveel vreugde! En 's avonds
in de "mess" onder een klamboe, nee
niet een witte met kanten stroken,
12
maar een van kaki-kleur met touwen
aan de muur aan spijkers: luiste
ren maar naar het concert buiten in
de nacht van het grootse koor van de
insecten en het tjik tjik tjik van de
tjitjak. En 's morgens in de vroegte in
de "voorgalerij" in kimono (housecoat
dit keer) koffie slurpend de mensen
voorbij zien gaan met hun toko op een
bamboestengel, wiebelend in ritme in
de dageraad.
Dikwijls heb ik uitgeroepen, wanneer
ik in het buitenland was, "eigenlijk is
het hier kaal". Kaal!!? vroeg men dan
met een aan zware geprikkeldheid
grenzende verbazing. "Ja, want bij ons
in Indië is veel meer afwisseling, om
dat er veel meer soorten bomen en
planten zijn, ik mis dat hier..." Nou,
dat was me wat, meteen was men
ijverig bezig om te zeggen hoeveel
beuken, eiken, dennen er waren. "Ja
maar dat is dan ook alles". Later heb
ik met een juichkreet vastgesteld hoe
zeer ik gelijk had, want in een boek
van Haeckel (ongeveer in 't jaar 1900)
over zijn reis naar "Insulinde" (hij
heeft het ook over de gordel van sma
ragd) ontwaarde ik: "Wat den Europe
aan bij het betreden van het tropische
oerbosch het eerst opvalt, zijn het
buitengewoon groote aantal en de ver
scheidenheid van soorten, die het vor
men. Bij ons in Europa vinden wij
hoofdzakelijk bosschen van ééne en
kele boomsoort; onze schoone beu
kenwouden bestaan uit één enkel
soort beuken, de dennenbosschen uit
één soort dennen enz. en zelfs in onze
gemengde bosschen zijn meestal wei
nig soorten geheel overheerschend,
waarachter de twintig of dertig andere,
afzonderlijk er tusschen staande, ge
heel op den achtergrond treden. Hier
in het tropische oerwoud bedraagt
daarentegen het aantal verschillende
boomsoorten vaak over de duizend, en
deze staan zo door elkaar, dat men
Voor Omega, Zenith en vele
andere goede merk-horloges
naar
Laan van Meerdervoort 520
Den Haag - Telef. 33£4 41
dikwijls na enkele schreden een do
zijn andere ziet en lang zoeken kan,
totdat men een tweede exemplaar van
een en dezelfde soort vindt".
Alsjeblieft!
Maar als je het dan hebt over anaks
Betawi, of dat er mensen kunnen zijn
die jaren in Batavia hebben gewoond
maar nooit echte anaks Betawi wor
den het is maar waar en hoe je
je jeugd hebt doorgebracht. Want im
mers in die eerste jaren dat je het
meest bevattelijk bent voor de natuur
en alles om je heen en je al je zin
tuigen gebruikt om het levensraadsel
te ontdekken, houd je dat als belang
rijkste herinnering later. En ik kan je
wel vertellen dat ik ook dierbare her
inneringen heb aan een hollands klas
lokaal, muf ruikend, met een grote
kolenkachel in de hoek, de meester
achter zijn lessenaar en wij kinderen
stiekum drop-etend en jaartallen ha
tend, of Franse onregelmatige werk
woorden opdreunend: maar de saam
horigheid van de kinderziel in derge
lijke situaties maakt het leven heerlijk
boeiend. Of trappen maar op de fiets
tegen regen en wind in, de regen
jassen bol, de schooltas bungelend
over het stuur, als acrobaten met losse
handen rijden, stoep af stoep op of
en er is zo veel!
Maar denk aan al die arme millioe-
nen, die geen Indische jeugd hebben
gehad! Wat zijn wij bevoorrecht! Wij
die omdat we kinderen waren niets te
maken hadden met de maatschappelij
ke glijbaan en spontaan onze eigen
vrienden maakten. Zelfs de mommó
uit de put had ik lief, al was het op een
afstand, maar een put in een nieuw
huis vond ik maar wat ongezellig.
Het zal best dat de mensen van daar
zich op gezette tijden als "displaced
person" zouden hebben gevoeld. Dis
criminatie is overal. Ik weet-nog dat 'n
Protestantse familie niet wilde hebben
dat hun kinderen omgingen met die
van een Katholieke, zodat beide par
tijen kinderen met een "waarom toch?"
gevoel rondliepen, elkaar angstvallig
mijdend voor eventuele besmetting.
Maar later ook: je kunt niet met zo
iemand omgaan of trouwen, want die
behoort immers tot die en die groep.
Mensen hebben altijd door alle tijden
heen 'n aureool boven hun eigen kop
geplaatst en het is immers wat de
mensen ervan maakten? En je moet
wel meedoen, soms, al denk je er in
je hart het jouwe van Overal is het
zo, bij zwart, geel, rood, blank, bruin,
land, buurt, club (er is geen club in
Holland die Ajax kan verslaan), huis
gezin, schoolklas, ambtenarij, particu
liere kantoren, vroeger, nu, gister, mor
gen, Oost- West Het is maar wat je
er zelf van maakt, das da-sein ist mit-
sein, en poekoel teroes ja! Overal heb
je gulle hartelijke mensen of gierige
stiekummerds! In Indië hadden we de
ruimte (vergelijk eens met Holland); in
Indië hield de wijdse natuur je in zijn
greep gevangen:
"Non, nanti oedjan kras", zei de
