KARTOE POS GAMBAR
Door Dr. H. J. de Graaf
De prentbriefkaart, bij ons, naar Duits voorbeeld, meestal bekend als aan-
zichtskaart, is hier een drie kwart eeuw oud. In Indië is hij iets jonger. De oudste
kaarten, die ik bezit, dateren uit het kroningsjaar 1898. Doch daarna zijn deze
prentjes uitermate populair geworden.
Dit is geen wonder! Alle Indië-vaarders laten veel neefjes en nichtjes achter,
die natuurlijk snakken naar een levensteken van de verloren zoon, die naar dat
rare land is getrokken. En daar de Indische lui niet de vlijtigste briefschrijvers
zijn, is zo'n prentbriefkaart met Kartoe Pos en Alamat op de achterzijde een
uitkomst. Reeds de stoombootmaatschappijen stelden kaarten beschikbaar van
de havens die men aandeed in Egypte, Ceylon, Singapore en Java. Doch ook
Indië zelf heeft er de nodige geproduceerd.
De ileeroefaot'tioer
The Boeroelioedoer
Ook vóór zijn restauratie trok de Borobudur vele artisten, zoals deze briefkaart onthult.
Zelfs heeft het maken van een imposant schilderij van een imposant monument nodig ge
maakt dat de kunstenaar zijn schedeldak sierde met een voor de tropen imposant hoofddeksel,
het kaasbolletje!
Alle grote Europese uitgevers op
Java e.e. hebben zich op de prentbrief
kaart geworpen: Albrecht, Visser en
Kolff te Weltevreden, Vorkink te Ban
doeng, van Dorp te Semarang en v.
Ingen te Soerabaja. Stel je eens voor,
dat deftige uitgevers als Elsevier,
Brill, Wolters of Nijhoff zich met die
ordinaire "aangezichtskaarten" gingen
bemoeien! Maar een Indische uitgeve
rij was vooral in het begin een alle
gaartje: een drukkerij gecombineerd
met een boekhandel, een krant of een
tijdschrift en soms nog een handel in
schrijfbehoeften soms zelfs 'n "kunst
handel". Daarom geneerden ze zich
echt niet voor de prentbriefkaart. Ove
rigens deden ze het in het groot. De
drukkers in Weltevreden drukten niet
enkel kaarten van Batavia en Omme
landen, maar ook van de rest van Java,
en zelfs van de "Buitenbezittingen",
zoals die toen echt kolonialistisch
heetten.
Doch behalve de grote bazen in de
hoofdplaatsen, wilden ook de kleine
drukkertjes in de binnenlanden en op
de buitenplaatsen een graantje mee
pikken, zij het alleen voor plaatselijke
behoeften. Daar had je b.v. de Firma
Sigrist in de Vorstenlanden, die zich
Kunsthandel" noemde; Massman
Stroink te Semarang, de Boekhandel
Vogel v/d Heyde Co. te Soerakarta,
de N.V. Boek- Handelsdrukkerij vh.
Thies Umbgrove te Soerabaja enz.
Doch ook in de Buitengewesten schoot
dit kruid welig op getuige de Ambon-,
de Atjeh- en de Celebes-drukkerijen,
resp. in Amboina, Koeta Radja en Ma
kassar; Albert H. Tijnenberg te Pa-
dang, Jean Alberti te Sabang en Oleh-
leh, H. Ernst Co. te Medan, Swaab
te Samarinda enz., enz.
Soms zijn het niet eens echte druk
kerijen of boekhandels die kaarten
laten drukken, maar hotels op plaat
sen, waar veel vreemdelingen komen,
b.v. het hotel Bara Boedoer. Twee be
heerders dier instelling, de heren J.
Olbertz en D. B. Kool, lieten hun na
men achter op een reeks zeer fraaie
opnamen van de Bara Boedoer druk
ken. Op één kaart van het zeer een-
6
voudige hotel staat de chef met twee
man personeel tussen een paar Boed
dhabeelden voor de ingang. Een leuk
soevenier! Onder de talloze kaarten
van de Bara-Boedoer wil ik er nog
drie noemen. Vooreerst een heel oude,
van vóór de restauratie, met het be
kende theekoepeltje op de ingestorte
noofdstoepa. Dan een kaart, waar men
een aantal Javaanse vrouwen ijverig
bezig ziet met bezempjes de reliëfs
schoon te maken, onder streng toe
zicht van een mandoer. Ten slotte een
truc-kaart door Kool uitgegeven. Op
het grote voetstuk zit een Europees
kunstenaar met djas boeka en kaas
bolletje achter een ezel het grootse
monument natuurgetrouw uit te schil
deren. En dat overdag op de gloeiende
zwarte steen van de Bara Boedoer!
Andere monumenten, b.v. die in
Oost-Java, worden heel wat minder
bezocht en dus minder vaak op kaar
ten afgebeeld. Drukkers of hotelhou
ders worden dan vervangen door foto
grafen of beheerders van een chemi-
caliënhandel (drogisterij). Tot de eer
ste groep reken ik Jahn's Fotografisch
Atelier te Malang, tot de 2e hoort Mevr.
M. Bocage te zelfder plaatse, wellicht,
'n Ind. dame. Deze combinatie is best
te begrijpen. De drogist levert de che
micaliën, onmisbaar voor de fotograaf,
en deze maakt de kiekjes, die hij niet
zelf hoeft te laten reproduceren, doch
door een drukker elders, ,soms zelfs
in Nederland, laat afdrukken. Van het
een komt men op het ander. Het si
garenmagazijn de "Tabaksplant" te
Djokja gaf kaarten met viertalige op
schriften enkel uit, om zijn omzet te
vergroten. Eén firma noemt trots de
fotograaf, die hem de foto's geleverd
heeft, de bekende Keasberry.
Naast Europeanen treden, ofschoon
wat meer bescheiden, ook Chinese
firma's naar voren. Een der eersten
moet Sie Dhian Ho in Solo geweest
zijn, die zich „Importatie" noemt, een
zelf gevonden woord, waarmede wel
importzaak bedoeld wordt. Deze voor
zag zijn prentbriefkaarten van Ma-
leise bijschriften, wat maar zelden na
volging vond.
Allen heeft overtroffen de Firma
Tio Tek Hong in Weltevreden, zich
noemende: Handel in muziek-, speel-,
kunst-, jacht-, kantoor-, toilet- en luxe
artikelen, later, wat korter en krachti
ger: Special Depot of Java Post Cards.
Inderdaad heeft Tio Tek Hong ontel
bare kaarten, vaak in series het licht
doen zien, tot zelfs over de uithoeken
van de Archipel. Ik herinner mij o.a.
kaarten uit het thans zo druk bespro-
