MADS JOHANSEN LANGE (II)
Zijn nageslacht leeft in Johore.
of
Naar aanleiding van het artikel "Mads
Johansen Lange koopman en diplo
maat op Bali" in Tong Tong van 31
juli 1969, zond de Heer L. C. Heyting
ons een artikel van zijn hand, dat in
het Koloniaal Weekblad van 7 mei
1925 werd gepubliceerd en dat wij
hierbij als aanvulling op bovengenoemd
artikel afdrukken.
De Heer Heyting groot Balikenner
en liefhebber bracht zes jaar als
bestuursambtenaar op Bali door en
deed in zijn ambtsperiode aldaar ver
schillende belangwekkende oudheid
kundige vondsten. Als controleur van
Badoeng herontdekte hij het graf van
de Deen Mads Lange, die 18 jaar op
Bali woonde.
Mads Johansen Lange
I. HET GRAF VAN DE DEEN MADS
JOHANSEN LANGE.
Het opstel met bovenstaande onder
titel werd reeds geschreven in 1925
tijdens mijn Europees verlof en gepu
bliceerd in het Koloniaal Weekblad, 7
mei 1925. Toen ik nl. van res. H. T.
Damsté op Bali had vernomen, dat een
landgenoot van Lange over hem een
boek wilde uitgeven, besloot ik als
eerste Nederlander ook iets over de
beroemde Deen te publiceren, en wel
vnl. naar aanleiding van mijn heront
dekking van Lange's graf in 1921.
In 1928 verscheen dan eindelijk het
bedoelde boek van Nielsen, in Neder
landse vertaling, door Claudia Bienfait,
ingeleid door H. T. Damstée.
Uit deze inleiding haal ik aan: "De
controleur van Badung (i.e. L. C. Hey
ting, op eigen initiatief) kon mij wel
dra inlichten, dat Lange's graf terecht
was, de punggawa van Kuta had
het hem gewezen" (op eigen verzoek
van H.).
In de weinige voor mij op Bali be
schikbare litteratuur2) over de Deen
Mads Johansen Lange, die zich als
handelaar op Bali had gevestigd in het
kustplaatsje Koeta van het rijkje Ba
doeng, had ik nog niet precies ver
meld gezien ,waar hij begraven lag.
Daar graven van vreemdelingen op
Bali mijn belangstelling hadden, o.a.
met het oog op eventuele interessante
grafschriften, onderzocht ik of de Ba-
lische bevolking ook wist of Lange op
Bali was begraven.
En zo wist eindelijk het districtshoofd
van Koeta mij mede te delen dat te
Koeta zijn graf was.
Op 5 augustus 1921 had ik gelegen
heid er een plaatselijk onderzoek naar
in te stellen en vond inderdaad het
graf, enige kilometers ten zuid-oosten
van de bebouwde kom van Koeta, na
bij de weg naar Toeban, in een door
enige slecht onderhouden heggen min
of meer afgescheiden gedeelte van
een klappertuin.
Het bleek een kleine vervallen be
graafplaats met Europese en Chinese
graven, waar een brede Europese
graftombe dadelijk de aandacht trok.
Op de rechterhelft lag een marmeren
plaat, met ingegrifte letters, waarvan
het linker beneden gedeelte afgebro
ken en verdwenen was, waardoor ook
enkele letters geschonden waren en
ontbraken.
Het grafschrift luidde als volgt:
Sacred
to the memory
Mads Johansen Lange
knight of the Nederl. Leeuw
and Danish gold medal.
Born in the island of Langeland
Denmark
18 th Septemb. 1806.
Departed this life at Balie
13 th May 1856
(a) fter a residence of 18 years
on this island
(This monum) ent is erected by his
(son) s brother and nephew.
Ihnen.
Als geboortejaar vermeldt het graf
schrift 1806.
Eigenaardig lijkt het, dat Lange's land
genoot, Ludwig Verner Helms, (April
1847 21 Juni 1849 in Lange's dienst)
in zijn boek "Pioneering in the far
East, and journeys to California in 1849
and to the White Sea in 1878, London
1882", in het hoofdstuk "The Island of
Bali" vertelt, dat Lange in 1811 gebo
ren is: "Mr. Mads Lange was born in
Denmark in 1811"... (biz. 15).
Toen Helms eind September 1858 Bali
weer bezocht, vond hij slechts Lange's
eenzaam graf.3)
Twee mogelijkheden doen zich m.i.
hierbij voor: óf Helms zag het graf
schrift, doch wist later, toen hij zijn
boek schreef, het geboortejaar niet
meer, óf het grafschrift bestond nog
niet bij Helms' bezoek.
Wat nu verder de tekst van het graf-
"ƒ-ƒ<? died, still in the vigour of man
hood, and I returned only to find his
lonely grave, instead of the friendship
I had hoped one day to know. His
memory, I feel sure, must be treasured
in the hearts of the Balinese, for he
was to them a true friend and bene
factor".
Ludwig Verner Helms
schrift betreft, de tussen haakjes ge
plaatste letters waren geschonden of
ontbraken geheel, en vormen dus een
aanvulling, zoals ik mij die voorstelde
na zorgvuldige bestudering van de be
schadigde letters en het overige ge
deelte.
De volgende vraag doet zich echter
voor, wanneer men weet, dat Lange
ook nog een dochter bezat: waarom
wordt die dochter niet vermeld onder
de oprichters van het grafmonument?
In verband met de plaatsruimte leek
het mij toe, dat vóór het woord "brot
her" alleen het woord "sons" gestaan
kon hebben, en niet tevens daar vóór
het woord "daughter".
Ware dit laatste wel het geval ge
weest, dan zou de dochter vóór de
zoons zijn genoemd, terwijl in plaats
van "daughter" en "sons" het woord
"children" misschien meer voor de
hand zou hebben gelegen.
Misschien dat een of andere lezer dit
raadsel kan oplossen.
De naam Ihnen onder het grafschrift
is vermoedelijk die van de steenhou
wer, mogelijk uit Singapore, waar, naar
ik meen, Lange's neef heeft gewoond.
Naar men mij te Koeta wist te vertel
len, lag onder het rechter gedeelte
van de graftombe de broeder van
Lange, Hans Lange, begraven, doch
een grafschrift of zelfs een dekplaat
of steen ontbrak.
De gehele tombe, waarvan het hoofd
einde naar het westen was gericht,
was van baksteen gebouwd en later
bepleisterd met cement, maar zag er
vervallen uit, evenals twee andere Eu
ropese grafmonumenten van onbeken
den, vermoedelijk twee van de vijf Eu
ropese ondergeschikten in Lange's
factorij, die tijdens het bezoek van
Helms 22 september 8 novem
ber 1858) bezweken waren.
Naar ik vernam zou een dochter van
Lange, geboren uit een Chinese moe
der, met de sultan van Djohore zijn
gehuwd, en zond zij jaarlijks een som
6
