DE STAD DER KROKODILLEN:
SOERABAJA
ROTI SISIR
v'MèJL
Ik heb wel eens de volgende verge
lijking horen maken: "Soerabaja staat
tot Batavia, als Rotterdam tot den
Haag" en afgezien van de grootte de
zer vier steden zit er in de vergelijking
een kern van waarheid.
Batavia en den Haag: residentieste
den, veel ambtenaren, luxe, duur, def
tig!
Als je echter aan Soerabaja en Rot
terdam denkt: havens, handel, bedrij
vigheid, geldmaken. Zo is het ook.
Beide plaatsen liggen aan een rivier,
een kali. Soerabaja aan de Kali-Mas,
Rotterdam aan de Kali-Maas. U ziet
het, het verschil is maar 1 enkele a!
Rotterdammers ken ik niet, Soerabaja-
nen des te beter. Het zijn vlotte, jovia
le, hartelijke, hardwerkende kerels, die
niet veel geven om standsverschil.
Maar: hun stad is dienstbaar gemaakt
aan Mercurius, hier wordt de Mammon
gehuldigd, hier ook klopt het hart van
Java's handel.
Je moet dat ontzettende kabaal, dat
inhaerent schijnt te zijn met money-
making, gehoord en gezien hebben, die
ongelofelijke herrie zo in de jaren 1918/
25 ongeveer, om het te kunnen gelo
ven. In de omgeving Willemskade, Ro
de Brug, Kembang Djepoen, Pasar Pa-
bean, Pasar Bong...
Ach, dat was een gezellige tijd. Soe
rabaja WAS een oer-gezellige stad! Wij
jongelui, staande voor d'aloude Sirene
bioscoop (hier staat nu het Gouver
neurskantoor), wachtende (onheduldeh)
totdat het de H.H. Eddie Polo, (The
Broken Coin), Dustin en William Far-
num (The Flame of the Yukon) behaag
de voor onze 27'/2 cent (derde rang) op
te treden. Ondertussen met mata mlo-
lot kijkend naar het "barnende" ver
keer, dat zich door Pasar Besar perste.
Inderdaad een groots en rijk gezicht
al die Hudsons, de kleinere broer S-
Sex, Dodges, Óverlands, Fords (com
pleet op hoge pootjes), Buicks (wilt U
het woord net als wij goed uitspreken:
bjioek!) Marmons, Minerva's..een en
kele statige Cadillac...een Stutz...of
een Spijker!!! En niet te vergeten die
tweewielige ondingen (vroeger HET
GRRROTE IDEAAL, waarvoor we heel
wat zouden willen doen en laten om er
een te krijgen) Haaa-Dee's (wat een
karr-wat een motorrr-karrr! Hoe breder
stuur, hoe mooier!), vuurrode Indianen,
Excelsiors (gelieve de klemtoon te leg
gen op Siors), Clevelands met knette
rende trrrettetttrertrrrrettettettet-moto-
ren, weet U nog?, Hendersons, Day-
tons, een paar gekke F.N.'s met kope
ren tank, sissende A.C.E.'s en best of
all de aristocraat onder de motorfiet
sen: een zeer zuiver afgestelde en
stapvoetsrijdende blm, blm, blm, blm
Sunbeam... (Spreek ook dit woord net
als wij goed uit: Sunbjiamü)
Ook op de foto (genomen vanaf de
voormalige uitkijktoren) is iets te zien
van de Soerabajaansche bedrijvigheid.
Het linkergedeelte van de kiek: Pak
huizen met spoor. Soerabaja was vroe
ger centrum van de rietsuikerindustrie,
maar van de omstreken van Malang
(Kepandjen) kwam veel koffie, kapok,
cassave etc. Dit gedeelte noemt men:
Kali Mas-Westerkade. (Op de foto
staat abus. Kalimaas! Neen, de Kali
maas stroomt ergens bij Rotterdam, dit
is de Kali-Mas!)
Het rechter gedeelte heet Kali Mas
Oosterkade. Ook hier weer pakhuizen,
woningen van stuwadoors, etc.
Het kleine stukje over Roti Sisir (Nr
22, pag. 7) heeft toch nog verrassende
reacties binnengebracht, waarvan hier
twee:
Bedoelde beschuit (Tong Tong nr.
22, bldz. 7) was toen wel in de han
del. De fabriek, waarvan de eigenaar
een Chinees was, stond in Lodji-
ketjil te Djogjakarta. Tijdens mijn ver
blijf aldaar van 1926 t/m 1931 genoot
de beschuit reeds bekendheid onder
de aldaar wonende Europeanen. Ou
de Djogjanezen zullen dit kunnen be
amen.
Ch. W. Bender
Djogjanezen hebben dit inderdaad
beaamd bij onze navraag. Maar intus
sen kwam ook dit berichtje binnen:
Naar aanleiding van het stukje
"Beschuit" in de laatste "Tong Tong
No 22" (Bladz. 7) kan ik mededelen
dat die bedoelde bischuit inderdaad
werd gefabriceerd door een beken
de fabriek die al jaren bestond. Zij
stond op Darmo en heette ook zo:
"Bischuitfabriek "Darmo". Zij was
het eigendom van pranakan Chine
zen. De bischuit was meer dan lek
ker en werd geleverd in grote ku
busachtige blikken met geel etiket
waarop ook het wapen van Soera
baja stond. Hmmm!
J. H. van der Schalk
Wederom deden wij navraag. Bij
"pür sang" Soerabajanen, en wederom
kwam eenparig het oordeel: Soerabaja
was er eerder met deze beschuit dan
welke andere plaats ook. Wel, mijn
waarden, vecht het zelf maar uit, maar
wij houden ons graag aanbevolen voor
nadere berichtgeving!
Maar Dick van der Lee was er ook
nog en herinnerde zich al uit zijn prilste
jeugd de roti sisir van "TIO TEK
HONG", daarbij direct geassisteerd
door Reints Bok en Broekman.
Intussen kwam een laatste belang
stellende met deze opmerking: "Ik
weet niet wie gelijk heeft, maar ik heb
die beschuit altijd "roti Bagelèn" horen
noemen en die was er al sinds on
heuglijke tijden in Batavia en Bogor.
Mij als ex straatslijper gaat daarbij
direct een lichtje op en ik herinner mij
de naam Bagelèn inderdaad. Maar on
heuglijk...? Wie weet er meer van?
T.R.
Op de rivier zelf ritsen prauwen, tam-
bangans, lichters tot aan zee toe. Dui
delijk is een der vele pontjes te zien.
Bedrijvigheid, handel.
J. M. Chs. Nijland, Societeitstraat,
van wie de uitgave is, hebben velen
onzer gekend.
Saluut Soerabaja, saluut!
G. H. Bartman
12
