BOGOR (VI)
Oude Namen en Voorspellingen
Onder de Rode Brug stroomt niet de
Tjisadanè maar wel de Tjipakantjilan.
Bij kampoeng Empang (de Arabische
kamp) immers is de Tjisadanè afgetapt
en via een dam met sluisdeuren afge
voerd naar de niet ver van daar in het
dal achter het voormalige Hotel Belle-
vue stromende Tjipakantjilan, een klein
en nietig beekje. De eigenlijke Tjisa
danè stroomt meer ten westen van de
nu besproken rivier. Als kind van 11
of 12 jaar heb ik daar bij die dam met
mijn kornuiten veel gezwommen. Dit
was verboden en niet zelden werden
wij dan ook weggejaagd en nagezet
door de sluiswachter Pa Bena geheten.
Na de Rode Brug als men naar het
westen Panaragan afgaat is er weer
een brug, de Van Motmanbrug en hier
onder stroomt inderdaad de Tjisadanè.
Hotel du Chemin de Fer lag niet aan
de Grote Postweg zoals het onder
schrift onder de foto luidt, maar aan
de Djalan Banten of Bantammerweg t.o.
het voormalige Wilhelminapark niet ver
van het station Bogor. Aan de Grote
Postweg lagen toen Hotel Dibbets het
latere Hotel Salak naast het Residentie
kantoor en verder naar het zuiden tus
sen de Banketbakkerij voorheen Rik-
kers en Apotheek Rathkamp het Hotel
's Lands Plantentuin. Hotel Bellevue
ANAK ANAK BOGOR
Van Liz Haighton kregen wij deze foto van
"anak-anak Bogor" van de Mulo, gefotogra
feerd in 1922. Veel kan Liz zich er niet meer
van herinneren:
"De leerkrachten zijn van links naar rechts:
hr. Stuy (met snor), hr. Wagner, Juffr. Boers
en naast haar hr. Weijers; de namen van de
twee anderen weet ik niet meer, die ken ik
ook niet zo goed, want ik had geen les van
ze; hr. Stuy was "de galak"als hij strafwerk
gaf was hij niet mals!
Juffrouw Boers gaf les in Nederlands en hr.
Weijers, ik meen in geschiedenis.
Van de jongens is Frans Kalff voor mij de
meest bekende, zittend ot> de grond voorste
lag nog meer naar het zuiden aan de
Tandjakan Empang.
Bogor had (heeft?) twee uitersten:
de bekende Plantentuin (het mooie) en
't Krankzinnigengesticht "Tjikeumeuh"
(het minder mooie) en vele andere in
stellingen zoals het Departement van
Landbouw, Nijverheid en Handel, het
Boswezen, het Bodemkundig Instituut,
het Museum "Kantor Belao", de Kan
tor Batoe (Museum van houtsoorten),
de Kantor Seketrè (Algemene Secre
tarie) en nog vele andere historische
gebouwen. Door de voormalige 's
Lands Plantentuin stroomt zowel de
Tjiliwoeng als de kleine Tji Èrèng
eigenlijk ook een aftapping van de Tji
liwoeng die nog in de Plantentuin
zijnde al weer in de moederrivier Tjili
woeng terugstroomt.
De glanskever noemt de Soendanees
téka téka of ook wel lègè émas.
In Bogor waren er in de oude tijd
2 bekende families: de Bish air eige
naar van het alom bekende zwembad
bak-Bish, en de Bish besi, naar men zei
een ijzersmid. Ik kende enkele toeroe-
nans van beide families als collega's
bij de Algemene Secretarie te Bogor.
De hellingen (tandjakans) in Bogor
zijn: Tandjakan Batutulis te beginnen
bij de grote woning van de familie Bik
rij rechts met armen op de knieen, zwarte
kousen en schoenen, kale kop, Vincentiusjon-
gen. Ik zag hem terug in 1940 in Palemhang,
hij was sectiechef bij de Douane en mijn man
kwam onder hem te werken. Het wederzien
was allerhartelijkst, hij vader van 3 kinderen
en ik met mijn twee zoons; wij hebben tot
nu toe nog contact, hij woont in Diemen;
tijdens de jappentijd zat hij met mijn man
bij de stadswacht van Palembang totdat ze ge-
evacueer d werden naar Tjilatjap (1942); ik
vertrok met de andere dames van de Douane
via Merak naar Batavia.
Nu de meisjes: naast hr. Stuy, links, Mientje
Bauer met grote strik)achter hr. Wagner
Emmi Monteiri, naast haar Dora Musch; naast
steil afdalende naar de halte Batoe-
toeiis, dan de Tdjk. Soekasari, Tdjk.
Bondongan, Tdjk. Empang, Tdjk. Ke-
doenghalang 2 stuks, één nabij Pa
sar Bogor en één voor 't paleis dan
krijgen we de Tdjk. Pledang, Tdjk. Ban
ten, Tdjk. Panaragan, Tdjk. Tanah Sa-
real en nog vele andere kleinere en
kortere.
Aangezien Bogor geen rijweg heeft
die naar het oosten voert wel naar
het noorden, zuiden en westen bleef
de streek Oostelijk van de stad bij de
stedelingen en Europeanen zeer weinig
bekend, behalve dan bij de enkele ja
gers, want wild, zowel zwart- als rood
wild, was er daar plenty.
Echte kruisingen van wegen vindt
men in Bogor inderdaad niet; of die er
zijn in de later gebouwde wijk Ke-
doenghalang weet ik niet. Dotjlang en
karedok en ook niet te vergeten de
laksa en de togè reboes met taoe-tjo
en de nodige leupeut zijn echt Bogors.
Specifiek Bogor is ook de ontjom en
van de vruchten de ananas de "Nam-
bo" en "Kiaralawang" wel te verstaan.
Ten slotte noem ik nog enkele bijzon
derheden van Bogor: in de kampoeng
Bandongan is het graf van de beroem
de Indonesische schilder Raden Saleh,
en in kampoeng Batoetoelis herinneren
vele overblijfselen uit het grijze verle
den aan het rijk Padjadjaran met de
hoofdstad Pakoewon en de Kraton Sa-
alka Domas zoals de Toegoe Benteng
(grenspaal der vesting), Tjampakawar-
na (de heilige Tjampakaboom), ver
scheidene Karamats (heilige graven)
haar Threes Modderman; dan Joke Terlaak
achter Dora Musch, Jopie Bernecker (met
grote strik) dan naast haar Juul Belle; dan Els
Hogendorp en Maartje v. d. Slik; van de
jongens helemaal bovenaan staande is de links
uiterste Wim Burger en de derde Dik Burger
(broers) en dan nog Theo Burer, die ik met
een kruisje heb aangegeven; ikzelf zit hele
maal onzichtbaar verscholen achter een meisje
vanwege de zon".
Welke Bogorianen herinneren zich bij het
zien van deze portretten, medescholieren of
stadgenoten die later op de een of andere
manier in de algemene aandacht gekomen zijn
door bijzondere activiteiten?
6
