Oudejaarsavond in de
Portugese Buitenkerk
Meer dan ooit zijn wij ervan over
tuigd dat stijlloos leven uit den boze is.
leder mens vertegenwoordigt in zich,
de een meer de ander minder, een stuk
traditie, dat met hem volkomen ver
groeid is. Het zijn zijn opvoeding, zijn
geloofsovertuiging, het land, ja zelfs de
landstreek, die een stempel op zijn per
soon gedrukt hebben. Maar opeens
komt er een dag dat de banden met
zijn omgeving, zijn volk, zijn land ver
broken worden. Dan staat hij zielig in
een vreemd milieu. Hij tracht aankno
pingspunten te vinden met het ver
trouwde, dat plotseling van hem is weg
gevallen.
Veel naturen ondervinden daarmee
grote moeilijkheden; anderen slagen er
in spoedig zichzelf terug te vinden,
weer anderen verdwijnen spoorloos in
de nieuwe wereld die hen omringt en
gaan als enkeling op in de massa. Dit
geldt niet alleen voor Europeanen. Be
woners van Java, die indertijd wegens
overbevolking dit eiland verlaten moes
ten, hadden al spoedig bij aankomst in
Sumatra, moeilijkheden met zichzelf en
hun omgeving. Emigreerden zij echter
in dorpsverband, en zagen zij tijdig in
hun midden, naar oude traditie een
moskee verrijzen, dan kwamen deze
verstrooiden, onwennigen en dikwijls
uit de band geslagen elementen, spoe
dig tot rust en zetten op dezelfde wijze
hun leven voort, zoals zij dat tevoren
op Java gedaan hadden.
Zo is het aandoenlijk te zien, met
welk een ijver in Indië de Europeaan
tracht op dezelfde wijze de traditie van
het vaderland in ere te houden. Vooral
op hoogtijdagen als Kerstmis en Nieuw
jaar, komt dit tot uiting. Zij die zich
niet tevreden stellen met alleen een
Kerststemming te kweken door wat
dennegroen en rood papier in hun hui
zen aan te brengen, trachten hun hart
te verheffen door 't bezoeken van een
kerkgebouw. De nachtmis b.v. in de
Katholieke Kathedraal te Batavia, is 'n
evenement, waaraan ook vele anders
denkenden deelnemen. Een representa
tief kerkgebouw voor Protestantse ge
lovigen, bevindt zich op de Nassau-
boulevard. Het is een staaltje van goed
geslaagde moderne bouwkunst en
iemand die gewend is in Bussum, La
ren of waar dan ook, een moderne kerk
te betreden, zal in Batavia niet teleur
gesteld worden.
Maar Batavia biedt meer: Ruim drie
eeuwen Nederlandse vestiging, hebben
hun stempel op deze stad gedrukt. In
de Noordelijke wijken waar eens de
stadswallen zich verhieven, is als een
van de weinige getuigen uit het grijs
verleden een bouwwerk uit de Compag
nie-tijd overgebleven. Het is de Portu
gese buitenkerk, een Protestants bede
huis, dat uiteraard niet door de Portu
gezen gebouwd is, maar waar tot aan
het begin der 19e eeuw, in de Portu-
W
Door een wonderlijke samenloop van
omstandigheden ontvingen wij van een
Tong Tong-ahonnee bijgaand artikel
voor ons kerstnummer toen wij nét het
artikel "de japanse steenhouwer" naar
de drukkerij gestuurd hadden (zie en
lees dus eerst pag. 4). Op een merk
waardige wijze kwam dus de Indische
geschiedenis via de naam Van Hoèvell
tot ons terug, en in beide gevallen via
de Portugese Buitenkerk. Want de
schrijver van dit artikel (familie van de
eerste Ho'èvell), was in Indië tijdens
de politionele acties, en wel als ser
geant bij de OVW-corpsen, toen hij
deze woorden voor de strijdkrachten
schreef. Ook tóen heersten dus onzeker
heid en twist. En thans, in 1970, voelen
wij allen een nieuwe en grotere ON-
rust in de wereld, ook al leven wij
rijk, en weten wij beter dan ooit dat
alle twist op aarde komt door méér,
méér en eindeloos meer eisen. Als de
Tijden dan duidelijk slechter worden,
waarom groeit ook onze Bezinning niet
mee? Red.
De Portugese Buitenkerk
gese taal gepreekt werd. Aan dit oude
plekje zijn vele herinneringen verbon
den.
Een eind verder aan de Jacatraseweg,
stond vóór de Japanse invasie, een mo
nument tot schande van de landverra
der Pieter Elberfeld, die in het jaar 1721
een aanslag op de Regering pleegde.
Bij de kerk zelf, langs het pad dat naar
de ingang voert, bevinden zich eerbied
waardige graven o.a. van de G.G.
Zwaardecroon.
Ook de naam van Kapt. Jas, is on
afscheidelijk met dit kerkhof verbon
den. In werkelijkheid heeft Kapt. Jas
nooit bestaan, maar in de 17e en 18e
eeuw maakte men ruwe grappen, door
de zieken uit het hospitaal toe te wen
sen: "Doe de groeten aan Kapt. Jas",
m.a.w.: "Je zult het niet lang meer ma
ken en gauw op het Jassenkerkhof lig
gen." Jas- of Jassenbuurt was nl. vroe
ger de naam voor het terrein, waar de
Portugese kerk zich thans bevindt. En
zo ontstond de figuur van Kapt. Jas.
Naderhand is een gedeelte van het
kerkhof naar een andere plek verhuisd
en daar kreeg de legendarische Kapt.
Jas voor het eerst een graf. Tot op de
dag van vandaag gaan inheemsen uit
Batavia deze rustplaats bezoeken en
hangen kransen aan de waringinboom,
die daar is opgegroeid.
Thans op Oudejaarsavond trekt de
Portugese buitenkerk, als in vroeger
dagen, weer tal van bezoekers. In de
anders verlaten buurt, staan rijen auto's
geparkeerd. Ook tram en KLM-bus
brengen vele bezoekers aan, en onder
hen ziet men militairen van allerlei ran
gen en onderdelen, soldaten en officie
ren, matrozen en piloten. Uit de kerk
ramen valt Ijcht. Het is het schijnsel
van kaarsen, die aangestoken zijn op
de koperen kroonlampen, in de Com
pagnies-tijd door Voor-Indische kunste
naars vervaardigd. Om acht uur is de
kerk propvol. Zo moet het ook vroeger
geweest zijn. In de oude kerkbanken
luistert men in stille aandacht naar de
woorden van de voorganger. Hoe toe
passelijk klinkt het gezang:
O, God, die droeg ons voorgeslacht,
In nacht en stormgebruis,
Bewijs ook ons Uw trouw en macht,
Wees eeuwig ons tehuis!
De wapenschilden van vroegere
G.G.'s en leden van de Raad van Indië,
tegen de muren, zien neer op de ver
gaderden. De borden steken donker
af tegen het lichte muurvlak en tegen
de witte kolommen die het dakgewelf
schragen. Uit deze omgeving zou een
kerkinterieur, in de trant van Bosboom,
ontstaan kunnen zijn. Een uur heeft de
dienst geduurd. Langzaam schuifelt
men de kerk uit, de donkerte buiten
tegemoet. De wachtende auto's claxon
neren. Men wenst elkander bij voorbaat
een Gelukkig Nieuwjaar. Uit het kerk
gebouw klinken nog de accoorden van
het orgel. Links en rechts van het
kerkpad, doemen in het licht dat door
de open deur naar buiten valt, de zer
ken op van enkele graven.
Het is ons, alsof wij tussen de zer
ken de schim ontwaren van Kapt. Jas,
vanavond teruggekeerd naar deze oude
buurt waar hij thuishoort. Honderden
Oudejaarsavonden heeft hij daar ge
staan; steeds nieuwe mensen heeft hij
zien komen en gaan, mensen uit een
land ver over zee, velen in uniform zo
als wij. Mensen, die bewust of onbe
wust een vaderlandse traditie getrouw,
zich een ogenblik hebben teruggetrok
ken uit het onstuimige leven van al den
dag hier in Batavia, om de wijdingsvolle
Oudejaarsavond-dienst in de bezonken
atmosfeer der Portugese buitenkerk bij
te wonen.
J. G. F. M. G. Baron van Hövell
tot Westerflier
5
