ZINSMELODIE
BPM EN KPM
Kom Hier, Schildpad,
Kom Hier!
een grondige verbouwing, waardoor de
moskee veei van zijn vroeger uiterlijk
verloren heeft.
Zo zijn de vier grote stijlen, die van
de vloer tot het hoogste dak doorlie
pen, versterkt. Ze zijn niet vervangen,
doch dikker gemaakt, door er stukken
hout tegen aan te brengen, die met
ijzeren hoepels op hun plaats werden
gehouden. De vierkante palen werden
daardoor ronde, houten zuilen. Doch
omdat de moskee ook nog ruimer ge
maakt moest worden, zijn om de vier
middenzuilen nog twaalf baksteenzuilen
geplaatst, zodat er in totaal 16 waren,
opgesteld in rijen van vier. Doordat de
moskee dus breder is geworden, is het
torenachtig karakter wat verdwenen.
Dit ging nog meer verloren door de
plaatsing van een soerambi of voor
galerij.
Zoals bekend hebben de meeste Ja
vaanse moskeeën thans zulk een voor
galerij. Oorspronkelijk is deze er niet
bij geweest, zodat sommige Moslims
deze brede overdekte ruimte ook niet
tot de eigenlijke moskee rekenen. Het
moet ook een nieuwigheid geweest zijn,
die vermoedelijk tegen het einde der
17e eeuw door soenan Mangkoe-Rat II
is ingevoerd bij zijn grote kratonmos
kee. Waarschijnlijk is dit vorstelijk
voorbeeld toen door de regenten in de
hoofdplaatsen nagevolgd en verder ook
op de kleinere plaatsen in het Mata-
ramse rijk, dat zich toen nog van de
Preanger tot de Oosthoek uitstrekte.
Daarom zijn deze soerambi's in West-
Java nog lang niet overal doorgedron
gen en in de Bataviase Ommelanden
heb ik nog menige moskee zonder
voorgalerij gezien. Sedert de 17e eeuw
stond men daar immers al onder de
Compagnie en hoefde men zich van de
Mataramse Soesoehoenan niets aan te
trekken.
Tegenwoordig wordt de soerambi ge
bruikt om er rechtszaken te beslissen,
huwelijken te sluiten, gezellig te rede
kavelen, of een dutje te doen. Als het
in de vrijdagsdienst erg vol is, wordt
er ook wel het „gebed" verricht.
Op blz. 7 van T.T. 15-8-1971 staat
onder:
„De toon en zinsmelodie is belang
rijker dan de woordschikking, want een
en dezelfde zin kan een verschillend
effect hebben, als hij met een andere
intonatie wordt uitgesproken."
Hierbij dan 2 voorbeelden:
1. a. Aan een Njonjah vraag je als
man tijdens een feestmaaltijd
gewoon:
„Mag ik die sambel-goreng ati?"
b. Maar aan een Nonnah manies
daarentegen:
„Mag ik die sambel-goreng
ati?" (hartje)
2. a. Als dame kun je een, door een
aardige tafelbuurman aangebo
den schotel saté babi weigeren
door gewoon te zeggen:
„Dank U, ik hou niet van saté
babi".
Nu is het merkwaardige, dat volgens
de tekening van 1805 de Demakse
moskee toen nog géén voorgalerij be
zat, doch er thans wél een heeft. Deze
soerambi bezit houten, vierkante pila
ren, die prachtig met oud snijwerk zijn
versierd. Bij mijn laatste bezoek in
1940 had men er een laag grijze gou-
vernementsverf overheen gesmeerd,
wat het niet fraaier maakte. Deze
mooie pilaren, zo luidt de overleve
ring, zouden, nadat het heidense
Madja-Pait was veroverd, uit de hei
dense hoofdstad zijn geroofd en naar
Demak overgebracht. Men heeft de pi
laren toen gebruikt voor een bale of
langwerpige open hal voor slametans
en dgl. Deze bale zal wel niet tegen de
moskee hebben gestaan, want op de
tekeningen van 1808 is er niets van te
zien, terwijl Raffles in zijn History of
Java verhaalt, dat de bale zich „in
front of" de moskee bevond, wat niet
wil zeggen, dat hij er tegenaan stond.
Doch bij de grote verbouwing van 1840
heeft de gerestaureerde moskee van
Demak, die nog een soerambi miste, er
een gekregen, door er de reeds
eeuwenoude bale tegen aan te zetten.
De Demakse moskee heeft sedert
kort zelfs een minaret, een menara,
die inderdaad bij betrekkelijk weinig
Javaanse moskeeën voorkomt. Dat be
hoefde vroeger ook niet, want omdat
de moskeeën toen veel weg hadden
van een toren, kon de moskee zélf voor
menara dienen. In de Soendalanden
zag ik de bedoeg ook boven in de
moskee hangen, zodat de oproep tot
het gebed van daaraf zal hebben plaats
gevonden. Maar Demak heeft ten slotte
tóch een minaret gekregen, en wat voor
een, een ijzerconstructiewerk, zoals de
vroegere Wilhelminatoren aan de Soe-
rabajase Oedjoeng. Kortweg, een
monster! Laten we hopen, dat de oude
moskee nog lang zal blijven bestaan
en dat die afschuwelijke ijzeren minaret
spoedig door de roest zal worden ver
teerd.
b. Maar tegen een vervelende ke
rel kan ze ook zeggen:
„Dank U, ik hou niet van saté
babi".
O. H. Kiliaan
De telefoon rinkelde; ik nam de
hoorn op en zei: „Met de BPM".
Een sympathieke mannestem: „Dag
juffrouw, weet U wat BPM betekent?"
Ik antwoordde: „Wel, de Bataafsche
Petroleum Mij."
De man: „Banjak Prempoean Manis".
Ik lachte en vroeg: „Met wie spreek
ik?"
Hij lachte ook: „Met de KPM en
weet U, wat KPM betekent?"
Ik: „Koninklijke Paketvaart Mij."
Hij vrolijk: „Koerang Prempoean
Manis".
Daarna volgde het zakengesprek.
C.A.
Zoals de lezers zo zoetjes aan wel
weten, is de schildpad een speciaal
lievelingsdier van T.R. Immers, levend
in twee bestaansmogelijkheden (zee en
land; water en aarde), zonder dus
„vlees OF vis" te zijn, maar vlees EN
vis tegelijk, bestrijkt de schildpad een
enorm levensterrein. En is misschien
ook daarom het dier met de hoogste
leeftijdsgrens van de fauna.
Als marginaal mens, ook wel meng-
bloed genoemd, beweegt Tjalie (en
menige mengbloed met hem) zich vrij
in twee culturen, een leven opbouwend
met méér mogelijkheden (dus ook meer
rijkdom) dan elk volk apart (of ras
apart) zou kunnen vinden. Hier is na
tuurlijk veel tegen te zeggen (en ik
heb er mijn hele leven lang van moe
ten horen), maar soedah: zo zijn de
mengbloeden nu eenmaal. Zoals schild
padden zijn wat ze zijn.
Dat de wonderbaarlijke schildpad bo
vendien een haast „magisch dier" is,
vertelt het volgende feit, dat velen mis
schien al van andere zijden gehoord
hebben:
In bepaalde eilandengroepen van de
Stille Zuidzee kunnen de eilandbewo
ners de bewoners van de zee oproe
pen. In de Gilbert en Ellice eilanden
wonen in de afgelegen dorpen mensen,
die met een soort vreemde bovenna
tuurlijke macht hele scholen schildpad
den van een heel ver rif naar zich roe
pen door in trance te gaan en ze dan
„op te roepen".
Op Kadavu, in de Fidji eilanden, roe
pen vrouwen van het langune dorp de
groene reuzenschildpadden op deze
manier op. Hetzelfde rituaal kan men
terugvinden op het naburige Nacamaki
Eiland. Door de een of andere mentale
telepathie worden de reuzendieren ver
lokt en zwemmen in perfecte formatie
zonder tegenstand te bieden naar het
strand, waar sommige worden gevan
gen en toebereid voor een feestmaal
tijd. Het is één van de wonderlijkste
dingen die men in de Zuidelijke Zeeën
waarnemen kan.
De zee is diep blauw rondom Fidji.
Er zijn 300 eilanden en eilandjes die
soms recht uit zee oprijzen in toren
hoge pieken, soms dicht begroeid zijn
met wildernis, soms met een sikkeltje
strand en een paar palmen.
Wij westerlingen luisteren met onge
loof en onbegrip naar zulke manifesta
ties. Onze beschaving heeft ons zó
diep ingekapseld in rationalisme en
materialisme, dat we voor de supra-
normale en magische mogelijkheden
van de menselijke geest afgestompt
zijn geraakt. Hoe jammer, misschien is
daarmee een kern van waar geluk ver
loren gegaan
7
