AFKOMST VAN JAVAANSE WOORDEN
Het recht
moet zijn loop hebben
9
goed leerling geweest en werd later
administrateur van Bantool, dat het
eigendom was van zijn tante Wieseman.
Sjors ging in 1902 als vermogend
man naar Europa, maar is nimmer op
Java teruggekeerd. Hij had iets met
de belasting en kon niet terug. Zijn
vermogen raakte hij grotendeels kwijt,
maar Sjors liet zich niet spoedig ont
moedigen. Hij begon opnieuw en op
67 jarige leeftijd vertrok hij naar de
Congo, .dat niet bepaald als een ge
zond land bekend stond. Een jaar later
had de koorts ook hem te pakken en hij
moest voor herstel naar Europa waar
hij in 1930 nog vertoefde, 78 jaar oud,
zijn vitaliteit bleef behouden, een eigen
schap van alle Doms die in het alge
meen een hoge leeftijd bereikten.
Piet Dom de Tweede stier'f in 1917,
81 jaar oud en van hem zijn nog ver
schillende kinderen in leven, een daar
van was de eigenaar van het bekende
vendu-kantoor.
Mevrouw H. E. Dudok van Heel-Kalk-
hoven schrijft ons:
In „De Locomotief" van 30 novem
ber 1930 onder: „Oude Vorsteniandse
families in het Jogjase", van uw cor
respondent aldaar, komt o.a. voor dat
de heer «alkhoven in 1870 een doch
tertje verloor. Hierin is U verkeerd
ingelicht.
Het meisje is een dochtertje van de
heer Jan Raaff, indertijd compagnon
van mijn vader. Het land was een indi
go-onderneming door mijn vader om
gebouwd in een suikerfabriek. Er be
staat nog een verhaal van een windmo
len waar de „indigofabriek" mee ge
dreven werd.
Ik ben een dochter van de heer «alk
hoven. Het graf dat achter ons huis op
Tedayoe gevonden werd is altijd door
ons verzorgd, hoe is het echter gegaan
toen Tedayoe in handen kwam van de
Cultuur Maatschappij en nu geheel
verlaten is? De naam Messak is ons,
kinderen, niet bekend, misschien is
deze familie er gekomen toen mijn
vader geen eigenaar meer was, dit is
lang geleden.
Als er nog eens regeringszorg komt
voor de ettelijke verspreide graven,
dan is er nog een kindergraf op de sf.
Gemoe bij Kendal, waar het eenvoudi
ge graf achter op het erf bij de paar-
destallen is en waar ik een hekwerk
omheen liet zetten om te voorkomen,
dat het personeel nog langer hierover
hun kortste weg naar hun woning zou
den nemen.
N.av. het art. in T.T. van 1 oct. '71
'blz. 10. De juiste naam van Djokja is
"Jogjokarto" of voluit "Ngajogjokarto".
Nga heeft hier de betekenis van doen
worden, willen, wensen, etc; Jogjo
waardig, passend (patoetl), enz. voor
een vorst en Karto, Karta, Kerto
rustige, veilige, versterkte plaats. De
karaton of kraton het versterkte
verblijf van de vorst was veel
al centraal gelegen; de naam is afge
leid van karatoe nan, wordt Karato-
nan karaton kraton. Evenals ka
praboe nan kaprabonnan ka-
prabon Verblijf van een praboe.
Tedjie; koeda of djaran. In het Ned.
een "Sydneyer", een mooi soort groot
paard, goudbruin van kleur. Wordt
meestal (vroeger) als Show-paard vóór
de "Bendy" gebruikt. Een groot of
lang meisje werd aangeduid met "ted
jie" en een lange jongen was een
"djangkoen", naar Jan P. Coen, die ook
lang was.
Ambrawaen de vorst, staande op
de helling van een berg en wijzende
naar een open plek in Zuidelijke rich
ting, zei tot zijn verkenners: "Verken
die plek". Zij gingen heen en de hele
omtrek verkend hebbende, keerden zij
terug en rapporteerden hun heer: "Sa-
ambané rawa" Wijd en Zijd, overal,
zover je oog reikt; poelen, plassen,
moerassige en drassige grond.
Opgemerkt dient, dat het woordje "ra
wa" nogal vaak met "moeras" wordt
vertaald. Dit is onjuist, want voor
moeras of moerassig heeft men het
Jav. "hendoet of lemah hendoet" en
Mal. "paja paja"
Samber lilèn, Samber ilèn of Samber
ilèr. Beide zijn torren of kevers, z.g.
Mag ik U een goede raad geven?
Deze als U straks per auto of jeep
door het prachtige noord - Sumatra
toert, zorgt U er dan degelijk voor in
de buurt van kampongs en dessa's
uiterst voorzichtig te rijden om geen
kippen, hanen, eenden, geiten of kar
bouwen dood te rijden, want dan bent
U nog lang niet jarig.
Het spreekt vanzelf, dat U de schade
moet betalen. Weet U hoe men deze
berekent?
Veronderstellen we, een ajam werd
naar de ajambemel gezonden. Wat is
de directe marktwaarde van het dode
dier? Laat ons zeggen twee gulden en
vijftig cent. Vervolgens gaat men na
hoeveel eieren per jaar deze kip ge
legd zou hebben, als ze in leven ge
bleven was. En hoeveel jaren ze met
dat eieren leggen had kunnen door
gaan. Het product van beide getallen,
vermenigvuldigd met de prijs van een
ei, plus de directe marktwaarde van de
"kwangwoeng" naar het zoemend ge
luid, die ze maken bij het vliegen. De
uitgespreide harde dekschilden dienen
als (vliegtuig) vleugels, terwijl de snel
wervelende vleugeltjes voor de lucht-
verdunning onder de schilden zorgen,
waardoor ze vooruit komen.
Samber lilèn. De glanstor, lang 31/2
cm. en 1 cm. breed, geheel van brons
groene kleur met rode weerschijn. De
dekschilden hebben aan de randen
menirode kleur. Het geheel glimt alsof
die geboenwast is, d.w.z. di lelenni.
Aangezien die tor van zichzelf die ei
genschap heeft, word di lilenni (van
lilin was) lilèn. Voorbeelden: Djeroek
ketjoet (zure djeroek) en banjoené di
ketjoeti (water zuur maken); Asem
(vrucht) en di asemi (met asem een
zure smaak geven.) En samber. De
samber lilèn zwermt graag met andere
S.l. van de ene naar de andere boom.
Samber zwerm.
Samber ilèn of ilèr is een kever van
groene, glanzende kleur, die wanneer
die tegen de onbeschermde huid aan-
tornt, een jeukende (blaar) veroorzaakt,
door lichaamsvocht te laten vloeien
(kwijl ilèr). Dit vocht is bekend onder
de naam: Spaansche Vlieg (canthari-
des) en is blaar-trekkend. De Samber
ilèn is vermoedelijk van dezelfde fa
milie van de in Zuid-Europa voorko
mende kever, de "Lytta vasicatoria".
Het woord samber heeft hier de bete
kenis van tegenaan fladderen, of tor
nen. Ilènni (van ili bevloeien, zoals
sawah's) wordt, omdat het vocht van
"haarzelf" komt, ilèn (eigenschap!)
Ilèr-kwijl, met kwijl bevochtigen di
ilerri, en omdat dat bijzondere spul van
haarzelf is, wordt het ilèr (eigenschap.)
Theo Rusche
ajam, toean, U mag blij zijn er met een
gulden of veertig, vijftig, zestig van af
te komen. Toch wel erg duur voor een
ajam vind ik.
Moet U voor de aardigheid eens uit
rekenen, wat een dood gereden groter
dier, b.v. een geit of een koe U zou
kunnen kosten. Zoveel geitekindjes,
kalveren, melk, vlees gedurende x
jaren. Dat hakt er behoorlijk in.
U mag ook nooit zeggen: "ik reed op
de openbare weg en daar horen toch
geen ajams, djago's, bebeks, kambings
of sapi's thuis". Niets mee te maken!
Dat zijn zo van die typisch westerse
theorieën, die je in een volkomen
oosterse maatschappij maar moet ver
geten. U hielp een ajam naar de andere
wereld: betalen!
Weet U, de overheid staat altijd achter
de eiser, dus nogmaals ja: Kijk uit, als
U door noord-Sumatra toert!
GHB
