VALS WITTEBROOD
Vervolg: Batavia's zilveren eeuw
Misschien is hij ook de schrijver ge
weest van een Javaans woordenboek,
dat slechts in handschrift bewaard
bleef, en dat zich thans in de Aposto
lische Bibliotheek van het Vaticaan
bevindt. Hoe komt zo'n boek daar ver
zeild?
Ten slotte een buitenlander, de arts
Engelbert Kaempfer (1651-1716), ge
boortig uit het aardige Westfaalse
plaatsje Lemgo, die reeds heel Azië
had doorkruist, toen hij bij de V.O.C.
in dienst trad. Van 1690 tot '92 ver
bleef hij in de factorij Desjima in Japan,
vanwaar hij twee maal naar Tokyo op-
reisde, om de toemalige regeerder, de
sjogoen, te zien, en te huldigen. Naast
zijn werk als factorijarts, dat hem wel
niet te zeer zal hebben in beslag ge
nomen, verzamelde hij veel gegevens
over de Japanse natuur, doch bij zijn
dood vond men ook een geschiedenis
van Japan, welk werk na zijn verschij
nen, een eeuw lang de grote autori
teit op dit gebied bleef. Ook al schijnt
hij de voornaamste gegevens daarvoor
niet zelf verzameld te hebben - men
schrijft ze aan Camphuys toe, die ge
lijk wij zagen, drie maal opperhoofd
in Desjima was - toch is Kaempfers
leven en werken het bewijs, dat onder
die materialistische Oost-Indische
Compagnie wetenschapsbeoefening
mogelijk was, zelfs voor een vreemde
ling.
Bij een kring van geleerden, zelfs
van amateur-geleerden, behoort ook
een wetenschappelijke drukkerij. Hier
toe werd een poging gedaan door de
gewezen predikant Andreas Lambertus
Loderus, een lastig heer. Na twee maal
uit de Grote Oost naar Batavia te zijn
ontboden en drie keer te zijn veroor
deeld, legde hij ten slotte zijn predik
ambt neer en werd boekdrukker. In
1699 nam hij de reeds bestaande
stadsdrukkerij over .Belangrijke werken
kwamen van zijn pers, vnl. ten bate der
kerk, dus: prekenbundels voor de Am-
bonnese voorganger. Hij beschikte
over stypen om muziek te drukken.
Zijn meesterstuk is een Maleis-Neder
lands-Latijns woordenboek geweest,
dat in 1707 verscheen in de Stadsdruk
kerij aan de Tijgersgracht, achter het
stadhuis. Een merkwaardige prestatie
in de Bataviase hitte, want Loderus zal
er toch niet veel stoffelijk gewin van
verwacht hebben.
In het bovenstaande is gepoogd te
logenstraffen, hetgeen eenmaal de
Duitse biograaf van Kaempfer verze
kerde, dat deze factorij-arts eenzaam
stond te midden ener materialistische
koopmansmaatschappij van "hollan-
dische Pfeffersacke."
Integendeel, juist in de jaren om-
steeks 1700 kon Kaempfer in Batavia
een grote belangstelling waarnemen
voor de dingen des geestes en zelfs
aanmoediging en steun verwachten.
Het was Batavia's zilveren eeuw.
De fortnidabele waringin op de voorplaat van
T.T. van 15 Mei 1971 inspireerde mij tot het
maken van bijgaande foto's.
1. Nauw verwant aan de waringin, kan ook
heel groot worden. De blaadjes zien er
precies hetzelfde uit. Wordt hier genoemd
"Ficus"wat in Holland Ficus heet, wordt
hier "Rubberplant" genoemd. Die groeit uit
tot een grote boom.
2. Ketapang ("Wild Almond")
3. Mangga-boomgaard, waar wij nog al eens
onze tnangga's kopen. Er is een soort, die
groter wordt dan onze Aroe Mattis, en
even lekker. Watertand maar niet!
4. Kates op ons achtererf. Inmiddels zijn er
al zeker 20 van opgegeten, 12 door ons, 8
door de wurmen en 5 zijn er gewoon aan
de boom verrot, te laat geplukt. Vreemd,
dat geen enkele vogelsoort hier papaja eet.
Behalve door de mensen wordt de papaja
hier aangetast door de "fruit-fly"een wesp
achtig geval, dat haar eitjes door middel van
een angel in de jonge vrucht legt. Als de
rijpe vrucht wordt opengesneden, blijkt die
vol maden te zitten, wat aan de buitenkant
niet is te zien.
De foto's zijn eind juni 1971 in Zuid-Miami
genomen! ]an Schutten
"100 x Kip"
Door Toesy Donsky. Zalige kip
gerechten, van Indonesische tot
Albanese, 4,90 plus 75 ct. porto
"Tete a Tete", Wina Born
Voor gezellige en smakelijke e-
tentjes. Niet makkelijk, maar wel
erg lekker! 4,90 75 ct. porto
BIJZONDERE BOEKEN:
Tuinboek voor de Tropen 37,50
incl. porto, van L. Bruggeman.
Decorated Art in Indonesian Textiles
24 gekleurde en 184 zwart wit foto's
160,incl. porto.
Volgens het artikel "Gif bleekt ono
brood" in de Haagse Crt. dankt het
wittebrood in Holland zijn mooie kleur
aan het oxydatiemiddel benzoyl-perox-
yde dat toegevoegd wordt aan het
grauwe Europese meel dat "in kwali
teit veel slechter is dan dat uit de Ver.
Staten en Canada", aldus het blad;
"bovendien levert de Amerikaanse tar
we zuiver wit meel."
Na de wetenschap dat al het mooie
rode vlees in slagerswinkels te danken
is aan sulfiden, is het wel wat ontluis
terend te weten dat "dat heerlijke
blanke brood" hier eigenlijk vuil wit is
en zelfs van slechte kwaliteit. Het lijkt
de vaderlandse partijpolitiek wel. Hoe
langer we hier wonen hoe meer vals
heid we erin leren kennenEn is
alles wat uit Amerika komt, niet zo
slecht als door socialisten en culture-
len geregeld wordt afgeschilderd!
8
