Udjung Pandang(ll)
In T.T. van 15 Febr. 1972, no. 15 plaatsten
wij het artikel: "Udjung Pandang versus Ma
kassar: 1-0" door A. Ed. Schmidgall-Tellings.
Hieronder volgt een artikel van de hand van
de Heer R. M. Wormer, dat ons daarna be
reikte en dat over dit onderwerp nog andere
bijzonderheden bevat. - Red.
In Tong Tong van 1 oktober 1971, nr. 6,
komt een stukje voor onder de titel
"Een naam verloren". Het haalt een
bericht uit sommige Nederlandsche
kranten aan waaruit blijkt dat de naam
Makassar veranderd is in Udjung Pan
dang zonder dat daarvoor een reden
werd opgegeven.
De naamsverandering is verklaarbaar
uit de geschiedenis van Zuidwest-Ce
lebes waar lang voor de komst der
Nederlanders tot in het begin van de
20e eeuw een aantal rijken bestonden
die langzamerhand in min of meer
nauwe betrekking kwamen, eerst tot
de Verenigde Oost-Indische Compag
nie, later tot het Nederlandse gouver
nement. Pas ongeveer 1905 werden ze
onder direkt bestuur gebracht maar
reeds voor de 2e Wereldoorlog waren
de zelfbesturen hersteld en oefenden
leden van de oude vorstenfamilies
weer funkties uit.
De betrekkingen tussen deze rijken ge
leken veel op die tussen de staten in
Europa, speciaal die in het vroegere
Duitse rijk. De vorstelijke families wa
ren met elkaar verwant, dikwijls werd
de regeerder van een staat vorst van
een andere, er waren personele unies,
onderlinge bondgenootschappen en
oorlogen.
Merkwaardig genoeg kwamen ook veel
regerende vorstinnen voor, die dikwijls
een krachtiger indruk maken dan vors
ten, speciaal wat hun houding tegen
over het gouvernement betrof. Het is
niet altijd duidelijk of dit een kwestie
van persoonlijkheid was of dat rijks
bestuurder en rijksraad meer invloed
op een vrouw konden uitoefenen.
Twee van die rijken waren Goa en
Tello, de vorst van het laatste land was
dikwijls rijksbestuurder van het eerste.
Voor buitenstaanders die niet op de
hoogte waren van de staatkundige toe
standen maakten deze twee landen de
indruk van een eenheid.
Op de plaats waar Makassar ligt werd
door de sultan Alla-Oedien, vorst van
Goa, een aantal versterkingen gesticht,
een daarvan Oedjoeng Pandang ge
heten.
Het woord oedjoeng, veel langs de
kusten van de Indische eilanden in
aardrijkskundige namen voorkomend,
betekent kaap, punt, hoek, landtong.
Pandang is de naam van een plant
waarvan de bladeren gelijken op die
van de ananas maar welke niet dit
type vruchten heeft. Een bepaalde
soort pandang zou alleen maar aan de
kust bij Makassar groeien.
Oedjoeng Pandang zou dus vertaald
kunnen worden door Pandangkaap.
Men vindt wel Ananashoek wat eigen
lijk enigszins verwarrend is terwijl de
naam bij de bevolking van Makassar
voort zou leven in de vorm van Djoem
Pandang.
Onjuist is de vertaling Kijkhoek die
soms aangetroffen wordt waarbij pan
dang opgevat wordt als het werkwoord
aanschouwen, aanzien, blikken op.
Volgens de legende zou bij de komst
der Portugezen in Zuidwest-Celebes
het strand met pandang begroeid zijn
geweest zodat deze niet aan land kon
den gaan. Daarom schoten zij uit hun
kanonnen zilverstukken in de richting
van de kust, steeds dichter bij het wa
ter. De bewoners kapten de pandang
weg om het geld op te kunnen rapen
en maakten zo een weg voor de Por
tugezen.
Zoals overal elders in de archipel volg
den de Hollanders de Portugezen en
in 1636 sloot A nth on ie van Diemen een
verdrag waarbij vrije handel werd toe
gestaan maar geen vaste vestiging
zoals Portugezen en Engelsen hadden.
Ongeveer omtrent de helft van de 17e
eeuw leidden de tegengestelde belan
gen van de Makassaren en de Com
pagnie tot een aantal oorlogen waarbij
de laatste Boeginezen en Amfoonnezen
als bondgenoten had. Tenslotte werden
de Makassaren definitief verslagen en
de positie van de Compagnie geregeld
door het Bongaaisch Tractaat dat in
1667 gesloten werd.
Naar aanleiding hiervan werd de ver
sterking Oedjoeng Pandang met enig
terrein er omheen afgestaan. De naam
werd veranderd in Fort Rotterdam naar
de geboorteplaats van Speelman, de
aanvoerder der expeditie. Onze Vaêr
Vondel maakte ter gelegenheid van de
overwinning een ronzebonzend rede
rijkersrijm waarin de naapi Oedjoeng
Pandang in de vorm Joupardan voor
komt. Er bestaat verder een gravure
van E. de Hoog'he waarin drie scènes
uit de gevechten in beeld gebracht zijn,
namelijk de verovering van de sterkten
Panekoekang, Samboepo en een derde
in de hoofdafbeelding waarvan geen
naam die met de Nederlandse geschie
denis daar ter plaatse verbonden is.
De later ten noorden van het Fort Rot
terdam onstane oude ommuurde Hol
landse vestiging heette de Stad Vlaar-
dingen. In feite is dit dus de eigenlijke
naam met de Nederlandse geschiede
nis daar ter plaatse verbonden is.
Sinds het midden van de 19e eeuw
vond uitbreiding plaats ten oosten en
zuiden van het fort waardoor een nieu
we Europese wijk ontstond, Kampong
Baroe genaamd.
Het Fort Rotterdam vormde sinds on
geveer 1960 een probleem in Makas
sar. Wanneer het een Nederlands
bouwwerk was, diende het te verdwij
nen, als het Indonesisch of Portugees
was, zou het mogen blijven staan. De
Portugezen die zonder de Nederlan
ders mogelijk geheel Indonesië zouden
bezitten, zoals zij nu nog op Timor zijn,
worden dus geacht bijgedragen te heb
ben tot de Indonesische geschiedenis
en kuituur.
Naar de bastions te oordelen en de S-
vormige poort die het binnendringen
moet bemoeilijken, schijnt het fort vol
gens Europese principes gebouwd.
Toch komt ook bij woningen, speciaal
van vorsten, iets overeenkomstigs
voor, namelijk dat de binnendeur niet
direkt achter de voordeur ligt maar
naar links.
In de Almanak van Nederlandsch Indië
komt Oedjoeng Pandang in verschillen
de enigszins afwijkende spellingen voor
als een scheepsnaam. De jaargang
1837 vermeldt een driemastschoener
Oedjong Pandang, jaargang 1838 een
bark Oejong Pandang, jaargang 1844
Oedjong Pandang. Mogelijk is dit het
zelfde schip maar vierkant- in plaats
van langsgetuigd.
Moet men het nu betreuren dat de
naam Makassar verdwijnt?
Zoals aangetoond is Oedjoeng Pan
dang de oude historische naam van de
oorspronkelijke inheemse vestiging en
nauw verbonden met een periode van
grootheid in de geschiedenis van Zuid-
west-Celebes.
Er zijn bovendien al zoveel historische
namen verdwenen. De Nederlandse
autoriteiten gaven en geven het voor
beeld door gegevens betreffende per
sonen niet te registreren volgens de
opgaven in akten van voor 1950, maar
vervangen daarin ten rechte voorko
mende namen als Nederlandsch-lndië
en Batavia in Indonesië en Djakarta.
Wie dit van de eigen overheid moet
accepteren heeft geen reden zich over
een maatregel van een buitenlandse
druk te maken.
Dit te minder waar Nederlanders in
uitzinnige zelf-annexatiedrift direkt na
de soevereiniteitsoverdracht ijverig Ne
derlandse namen zoals Bandoeng en
Soerabaja, overeenkomend met Parijs,
Berlijn, Keulen, Dusseldorp, Wenen,
Londen, Rome, begonnen te schrijven
als Bandung en Surabaja. De Engelsen
en Fransen, stijlvol, handhaven daar
entegen hun respektieve spellingen
Surabaya en Sourabaya.
Men gaat zelfs zover reeds lang in het
Nederlands opgenomen woorden als
baboe, koeli, soeda met een u te schrij
ven, uit te spreken met de uu van zuur
kool. Ook eigennamen worden veran
derd, klassieke voorbeelden zijn Soe-
karno en Soeharto, die beiden zelf de
juiste vorm gebruiken.
Wanneer reeds lang Nederlandse pu-
blikaties over "Udjung Pandang in
Sulawesi" zullen schrijven, gebruiken
Engelstalige waarschijnlijk nog steeds
de romantische benaming: "Macassar
in The Celebes".
R. M. Wormer
6
