ODE AAN DE KLAPPERBOOM
Goed beschouwd is de pohon klappa eigen
lijk de "pukul-terus-kerstboom" van de In
donesiër.
Van en met 't begin de kentos ont
kiemende pit) tot en met 't einde de
boomstam) schenkt hij pukul terus gaven
aan zijn eigenaar:
1 Bladeren:
a) de oude afgevallen bladeren heeft hij
slechts op te rapen.
I. de bladsteel naar de top overgaande in
de hoofdnerf wordt gedroogd en levert
brandhout op. Wel niet 1e kwaliteit, maar
tjukup voor in boh's dapur.
2 de blaadjes (in dit geval betekent 't niet
kleine bladeren, maar wel onderdelen
van 't gehele blad) leveren:
1e. de lidies zijnerven) prima voor
sapu's lidi, 't dikke eind voor sudjèns
van satee ajam en verder voor 't vast
steken van wegwerpservies pient-
jooks) en van allerlei bungkusans.
2e. de eigenlijke blaadjes worden ge
vlochten om gaten in de gedèkwand en
of 't dak tijdelijk te tambal'len.
b) de jonge, groene bladeren die uit de
boom gehaald worden voor:
1e. allerlei vlechtwerk o.a. kinderspeel
goed. kisso vervoermandje voor 1 kip
of 1 haan.
c) de heel jonge, lichtgele bladeren voor
o.a. feestversieringen en verpakkingen
van verschillende eetwaren zoals: lepet
ketan klapper -f katjang tolo
zout) en ketupat.
II. de afgevallen mantjoong schutblad
van de manggar bloeiwijze). Hiervan
maakt men de bekende upets weer
bestendige aanstekers van strootjes en
mertjons.
III. de manggar bloeiwijze). Deze kan
men gebruiken voor:
s) sego (rijst) gudeg.
In Solo hoofdzakelijk voor feesten en
voor dagelijks van jonge nangka.
In Djocja daarentegen altijd van manggar.
Daarom is de sego gudeg van de Djocja-
se pasar lekkerder dan die van Solo.
b) 't verkrijgen van legèn heerlijke,
zoete, koele drank.) Hoe 't verkregen
wordt weet ik helaas niet precies. Waar
schijnlijk is de manier verschillend in
verschillende streken. Bijna al mijn zegs
lieden zeggen wel: de manggar wordt
gedeeltelijk afgekapt en een bumboong
bambu koker) aan de stomp beves
tigd om de legèn op te vangen, 's Mor
gens vroeg wordt de gevulde bumboong
door een lege vervangen. De legèn wordt
dan direct verkocht want koel gedronken
smaakt die 't lekkerst. Laat men de le
gèn staan dan gaat die gisten en krijgt
men tuwak.
Gula klappa kan men maken door de
legèn in te dampen (opkoken)
Voor 't maken van sego gudeg en legèn
offert men dus de manggar (bloeiwijze)
op (d.w.z. en naderhand dus ook de
klappers. De boom gaat echter niet dood).
Dit wordt dan ook alleen gedaan naar
behoefte bij enkele bomen door een
klappertuineigenaar.
IV. de vruchten: a) de blulook baby
klapper) ter grootte van een eenden-
ei, wordt gebruikt voor kinderspeelgoed:
1. gewoon als grote soort knikker en
2. voor wielen van een uit klapperblaadjes
gevlochten dingetje.
b) de tjenkir kindklapper) groter dan
blulook maar kleiner dan de degan. De
batok is nog dun en knappend tussen
de kiezen." 't vruchtvlees" is nog brijig.
Wordt wel gebruikt voor 't maken van
een zoetige rudjak.
c) de degan jonge klapper) .Na een
speurtocht naar broedplaatsen van ma
lariamuskieten is er geen heerlijker drank
dan deganwater (a.j.b. geen klappermelk)
en nooit slappe knieën gekregen.
d) de rijpe klappervrucht: Deze heeft een
1. gladde, stevige, waterdichte buitenschil
en
2. een vlezige binnenschil (de tepesschil)
De djongos sneed uit de hele schil (bin
nen buiten) stukken waarmee hij plus
gestampte rode steen ons bestek schoon
gosokte.
Verder werd van de tepesschil allerlei
nuttige dingen gemaakt zoals:
dadoong sterk touw b.v. om te putten.
dunnere touwen als bindtouw.
keloot goedkope uitgave van de bulu-
bulu, d.w.z. in plaats van veren tepes-
vezels
De keloot gebruikt men uitsluitend om
de slaapgelegenheid schoon te maken.
Voor de vloer wordt de sapu gebruikt.
3. de batok (is plantkundig bekeken de
steenharde schil van de grootste pit uit
Indië). Hiervan maakt men: allerlei da-
poor instrumenten.
De kunstzinnige Balinees snijdt er aller
lei mooie kettingen en hangers van (spe
cialité van Tampak siring en omgeving)
En tot slot ook nog prima areng houts
kool speciaal voor het strijkijzer.
4. van 't kiemwit ('t z.g. vruchtvlees) kan
men maken:
santen (dit is klappermelk)
Minjak klappa waarbij men de "guriche"
bloondoo drap) krijgt.
Geraspte klapper voor allerlei gerechten
Gedroogd kopra
e) de kentos ontkiemende pit (dus 't
allereerste begin van de boom) is spon-
nig en eetbaar.
f) de palmiet binnenste v.d. palm'kroon
groeipunt) is lekker voor atjar. Wordt
de palmiet weggehaald dan gaat de boom
dood. Maar moeten voor b.v. een weg-
verbetering klapperbomen omgekapt wor
den dan is 't atjar palmiet geblazen.
g) de klapperboom: Wordt deze omgekapt
('t einde) dan kan de stam op maat ge
zaagd gebruikt worden voor o.a. duikers
en bruggetjes ten behoeve van de suiker
riettreintjes, steunpilaren van paalwonin
gen en uit de harde galeeh (kern) worden
complete rookstellen gedraaid.
We zien dus dat de pohon klappa betul
betul van en met 't begin (de kentos) tot
en met 't einde (de boomstam) zijn eigenaar
pukul terus gaven schenkt.
Dus met recht: de pukulterus-kerstboom van
de Indonesiër.
Voor zover mij bekend bestaat er in Europa
zo'n unieke pohon niet.
Aanhangseltje
I Wordt ergens in Indonesië hongersnood
gerapporteerd dan vraagt de Pemenntan
(overheid) aan de Keementerian (ministe
rie) Pertanian (landbouw) hun oordeel en
advies.
De Ahli (specialist) Pertanian gaat naar
't gerapporteerde gebied en bekijkt o.a.
terdege de klapperbomen.
a) zitten er slechts bluloohs (baby klappers)
aan de bomen dan is er wel degelijk
hongersnood want zelfs de tjenkirs en
degans worden opgegeten voor ze rijp
kunnen worden.
b) zitten er nog degans en zelfs rijpe klap
pers aan de bomen dan is er practisch
geen hongersnood.
II Door de harde, gladde, waterdichte en
de vezelige, luchthoudende tepes binnen
schil heeft de rijpe klapper een behoor
lijk drijfvermogen.
Uit een strand-klapperboom in zee ge
vallen kan die net zo lang blijven drijven
tot hij op 't strand van een ander eiland
terecht komt.
Doordat de pit voldoende water en voed
sel kiemwit z.g. vruchtvlees) heeft
kan op dat nieuwe strand een nieuwe
klapperboom groeien 't begin van een
nieuw natuurlijk klapperbosje o.a.
"textiel" fabriekje van de wereldbekende
hula hularokjes van tempo dulu voor de
slanke, wiegelende heupen van de hula-
hula-<meisjes.
O. H. Kiliaan
Elk jaar heeft zijn goede en slech
te dagen, welke zijn het in 1972?
U heeft nog 7 maanden voor de
boeg om ze er uit te halenl Na
tuurlijk met behulp van onze
mooie
PASARDAGEN KALENDER 1972
met duidelijke gebruiksaanwijzing
5,(incl. porto)
Bestel per giro 6685, Tong-Tong,
Den Haag.
15
