Van 1 tot 10 in het Indonesisch (II)
In T.T. van 1 mei 1972 T.Tno. 20) plaats
ten wij het eerste deel van een reeks vervolg
artikelen "Van 1 tot 10 in het Indonesisch"
van de hand van de Heer Schmidgall Tellings,
die wij in dit nummer voortzetten - Red.
Het Indonesische tiga voor "drie" is,
in feite, het meest afgeweken van de
originele vorm. Het Javaanse telu met zijn
variatie tilu in het Soendaas zijn de eigen
lijke telwoorden voor "drie". In het Ja
vaans bestaat er naast dit te!u ook nog
tiga (spreek uit: tigo). hetgeen identiek is
met het Indonesische tiga, terwijl dit in het
Minangkabaus tigo is geworden.
Er bestaat echter een merkwaardige
similariteit tussen dit telu, tiga en tigo en
het woord telur (ei) in het Indonesisch, tigan
in het Javaans en talue in het Minangka
baus. Een telur bestaat namelijk uit drie
delen: de eierdop, het eiwit en de dooier.
In het moderne Indonesisch gaat het
Sanskritische en Kawi (Oud-Javaanse) tri
weer een rol spelen in de vorming van
samenstellingen. Uit het Javaans zijn over
genomen tribuwana (ook wel gespeld tribu-
ana) voor "de drie werelden", trimurti, "de
(heilige) drie-eenheid", trisula, "drietand"
naar analogie waarvan zijn gemaakt triwu-
lan of tribulan voor "drie maanden" of "een
kwartaal", triwarsa, "drie jaren", triwindu,
"drie windu's of "drie maal acht jaren" of
"24 jaren".
Van ongeveer eind 1965 tot begin 1966
weergalmde over geheel Indonesië de Tri-
tura, d i. een acroniem voor TRI TUntutan
RAkjat of "de Drie Eisen van het Volk",
namelijk: (1) de ontbinding van de P.K.I.
(Partai Komunis Indonesia Communistische
Partij Indonesië), (2) de verlaging van de
prijzen, (3) de zuivering van het Dwikora-
(zie het eerste gedeelte van dit artikel)
Kabinet van Gestapu/P.K.I. elementen. (Ges-
tapu is alweer een letterwoord staande voor
GErakan September Tiga PUIuh of "de 30
september Beweging"; merkwaardig dat
het woord sterk doet denken aan de voor
malige Duitse Gestapo!). Tegen eind 1967
en begin 1968 was er een tendens te be
speuren van een nieuwe prijsstijging in
Indonesië en er ontstond tevens een crisis
in de beras situatie. De studenten lieten
andermaal van zich horen en eisten toen
2 dingenen niet meer 3te weten:
(1) de verlaging van de beras prijs en (2)
de uitroeiing van corruptie. In 1970, kon
opnieuw een eis van de studenten worden
gehoord, namelijk dat de uitroeiing van
corruptie drastischer ter hand moest wor
den genomen. Naar aanleiding van het
bovenstaande merkte President Soeharto
in zijn "Staatsrede" of pidato kenegaraan
uitgesproken op 17 augustus 1970 onder
meer op: trituara mendjadi ekatura
of "...de drie eisen van het volk zijn een
enkelvoudige eis geworden..." (vide hier
voor de Berita Yudha van 20 augustus 1970,
pag. Ilh kolom 9).
Het leger heeft zijn Tri Ubaya Cakti of
"de Drie Magische Geloften". Deze doctrine
werd geformuleerd gedurende het Eerste
Leger Seminarie dat gehouden werd van
3 tot 9 april 1965 in de Grha Wiyata Yudha
in Bandung en werd voorgezeten door de
Pahlawan Revolusi (Held van de Revolutie)
Luitenant-Generaal (Posthuu-m) Soeprapto
(hij behoorde namelijk tot de hoofdofficie
ren, die op de eerste dag van de communis
tische coup o.p beestachtige wijze om het
leven werden gebracht). Grha Wiyata Yudha,
alweer een weids klinkende Sanskritische/
Oud-Javaanse naam - de gehele gewapende
macht bezigt trouwens Sanskritische mot
to's leuzen, enz. - betekent letterlijk "Huis
voor Onderricht in Oorlog (saangelegen-
heden)" en is gegeven aan de SESKOAD
(SEkolah Staf KOmando Angkatan Darat
Leger Staf en Commando School). De Tri
Ubaja Cakti dan, is een samenvatting van
een drietal doctrines: (1) de doctrine van
de Indonesische Revolutionaire Strijd, (2)
de doctrine van het personeel bij de Land
macht en (3) de doctrine van de opbouw
van het Republikeinse oorlogspotentieel.
De politie, die niet achter wil blijven bij
het leger, heeft zijn Tri Brata (Kepolisian)
of "de Drie Geloften (van Politie)". Deze
zijn: (1) Rastra sewakottama (in het Indo
nesisch: Abdi utama daripada Nusa dan
Bangsa) of "de voornaamste Dienaar van
Land en Volk", (2) Nagarajanottama (in het
Indonesisch: Warga Negara utama daripada
Negara) of "de voornaamste Burger van de
Staat" en (3) Jana-anucasa-dharma (in het
Indonesisch: Wadjib mendjaga ketertiban
pribadi daripada Rakjat) of "de verplichting
om te waken voor de individuele orde van
het Volk"-
Met voorbijgaan van een groot aantal
andere samenstellingen met tri willen we
hier nog de Trikora de revue laten passeren,
zuiver uit historisch-linguistisch oogpunt.
De Trikora of TRI KOmando RAkjat of "de
Drievoudige Commando van het Volk" was
het commando gegeven door wijlen Presi
dent Soekarno op 19 december 1961 bij de
confrontatie met west Nieuw Guinea (thans
Irian Barat geheten). Het bestond uit: (1)
Kibarkan Sang Merah Putih di Irian Barat,
"Laat het Roód-Wit wapperen over Irian
Barat", (2) Gagalkan pembentukan "Negara
Papua" oleh Belanda, "Verijdel de vorming
van een "Papua Staat" door de Hollanders,
(3) APRI siap-sedia untuk se-waktu waktu
menerima perintah bebaskan Irian Barat,
"de Indonesische Gewapende Macht is te
allen tijde paraat om het bevel te ontvangen
Irian Barat te bevrijden".
De huidige President van de Republik
Indonesia, Generaal Soeharto, was door
Soekarno destijds aangesteld tot verant
woordelijk commandant van de Trikora O-
peratie ter bevrijding van West Irian.
Wat het getal "vier" betreft, vele streek
talen hebben hiervoor empat of een variatie
daarvan. Zo heeft bijvoorbeeld het Soen
daas opat, het Javaans papat, het Atjehs
peut, het Bataks opak, het Minangkabaus
ampek, enz.
In samenstellingen gebruikt het moderne
Indonesisch veelvuldig het aan het Sans
kriet ontleende tjatur. Vóór het Kabinet
Pembangunan (Opbouw Kabinet) onder Pre
sident Soeharto (zie TT van 1 oct 1970)
kende men het Kabinet Ampera of "Ampera
Kabinet". Dit Ampera is een acroniem
staande voor AManat PEnderitaan RAkjat,
"Mandaat omtrent de Klachten van het
Volk". Het program van dit kabinet was
bekend onder de naam Tjatur Karya, de
Vier Werk (programs)" en omvatte: (1)
Sandang-pangan, de Javaanse term voor
"voedingsartikelen en kleding", m.a.w. "de
essentiele levensbehoeften", (2) pemilihan
umum, "algemene verkiezingen", waarvoor
men het aardige letterwoord pemilu heeft
uitgedacht, (3) politik luar negeri jang bebas
dan aktif, "een actieve en onafhankelijke
buitenlandse politiek", (4) kelandjutan perd-
juangan melawan imperialisme dan kolonia
lisme, "voortzetting van de anti-imperialis
tische en anti-koloniale strijd".
De historische figuur van Gadjah Mada of
"Onstuimige Olifant", de Premier van het
vroegere rijk van Madjapahit (spreek uit
Modj opahit) dat zijn hoogtepunt bereikte
omstreeks het midden van de 14de eeuw,
heeft een viervoudige eed van trouw afge
legd, welke bekend was onder de naam
Tjatur Prasatya, "de Viervoudige Eed van
Loyaliteit" en momenteel is overgenomen
door de Indonesische Staatspolitie. Het
omvat de navolgende punten: (1) Satya ha
Prabu, "Trouw aan de Vorst (thans dus.
President). (2) Hanyaken Musuh, "Dood aan
de Vijand", (3) Tan Satrisna, "Geen (indivi
duele) groepstrouw", (4) Gineung Pratidina,
"Dagelijkse Verheerlijking van de Staat".
We hebben ons niet gewaagd aan de let
terlijke vertaling van de vier punten van
het program, daar dit ons te ver zou voeren
op het gebied van de Kawi of Oud-Ja
vaanse taal, waar we niet mede zijn ver
trouwd. Door de huidige voorliefde (onder
Javaanse Indonesiërs) om de Kawi taal te
bezigen, vooral als het gaat om instellingen,
mottos, enz. welke reminiscenties kunnen
opwekken aan het voormalige Hindoe-Ja
vaanse rijk van Madjapahit, zijn de termen
Bhayangkara en Bhayangkari gecreëerd. De
politie van Madjapahit onder Gadjah Mada,
die toen bekel of hoofd van de Kraton Pra
bu Djaja Negara was (1309-1328), tooide
zich met de benaming Bhayangkara. Deze
benaming is thans overgenomen door de
Politie van de Indonesische Republiek.
Terwijl Bhayangkari de naam is geworden
van de Organisatie van de vrouwen van
Politiemensen.
De Siliwangi Divisie, waarover in het
Eerste Gedeelte van dit artikel reeds het
een en ander is opgemerkt, leeft een viertal
punten na, welke zijn genoemd Tjatur Satya
Laksana Siliwangi of "de Vier Beloften
van Trouw karakteristiek aan de Siliwangi",
omvattende: 1) Pantjasila adalah ideologi
kami, "de Pantjasila is onze ideologie", (2)
Undang Undang Dasar '45 adalah landasan
tindakan kami, "de Grondwet van 1945 is
de basis (grondslag) van onze activiteiten";
undang undang wet; dasar basis
undang undang dasar grondwet, consti
tutie. (3) Memenuhi Amanat Penderitaan
Rakjat adalah haluan langkah kami, "de
vervuiling van de Ampera is onze Leit
motiv", (4) Tri Ubaya Cakti adalah Doktrin
perdjuangan kami, "de Tri Ubaya Cakti (zie
onder tri hierboven) is de doctrine van onze
strijd".
Onder Soekarno hebben we een tijd ge
kend waarin in een territorium het gezag
berustte bij de Tjaturtunggal of "Vier-een-
heid". Deze bestond uit: (1) het Hoofd van
Plaatselijk Bestuur, (2) het Hoofd van
Politie, (3) de Territoriale Commandant (van
het Leger), (4) de Regionale Vertegenwoor
diger van de Procureur Generaal.
In Bali, waar men nog het kastenstelsel
kent, gebruikt men het woord tjaturwangsa
om er "de vier kasten" mede aan te duiden:
(1) de Brahmanen, (2) de Kshatriya's, (3)
de Waisya's (4) de Sudra's: wangsa bete
kent "kaste".
A. Ed. Schmidgall-Tellings.
(wordt vervolgd)
13
