BELEVENISSEN VAN EEN RECHTER IN VOORMALIG
NEDERLANDS-OOST-INDIE (VI)
DOOR MR. M. J. A. OOSTWOUD-WIJDENES
Van overspel tot koppensnellerij
Er zijn stellig nog velen, die niet weten, dat voor Nederlanders het
overspel behalve 'onzedelijk' geheten, zelfs een zede-delict is; niet
eens een 'overtreding' in de zin van onze strafwet, maar .een mis
drijf!
Het mag dan een zogenaamd 'klacht-delict' zijn en zo'n klacht zelden
worden ingediend, er staat heus geen hechtenisje of geldboetetje
op, maar uitsluitend gevangenis-straf!; tot een maximum van zes
maanden. In.lndië was het zelfs negen maanden.
Veel 'misdadiger'(?) nog lijkt overspel in de Islamitische wereld.
En bij de Landraad in Indië kwamen er nogal eens strafzaken
wegens overspel tussen Inheemsen voor. Dan adviseerde de
Penghoeloe regelmatig tot de straf van 'randjam' steniging!,
dus doodstraf! (waar de Landraad gelukkig nooit op mocht ingaan.)
Nederlanders vinden overspel zo veel minder 'erg' en zeker te zeer
een privé-aangelegenheid om daar gauw de rechter, dus een buiten
staander, in te willen mengen. En gevangenisstraf er voor lijkt
velen wel wat bar.
Intussen was wel vreemd, dat in éénzelfde samenleving, in Indië,
de chinese buurman van de Europeaan vrijelijk en ongestraft naast
zijn wettige echtgenote 'bijvrouwen' mocht nemen, zelfs in huis.
Volgens zijn (toch eeuwen oudere) beschaving (dan de europese),
was hij daartoe zelfs verplicht als zijn hoofdvrouw hem geen man
nelijke nakomeling baarde. - En in éénzelfde straat kon dan verder
op een rijke mohamedaanse Arabier zich de weelde veroorloven
met vier vrouwen gelijktijdig wettig gehuwd te zijn. Voor hem maak
te een ruime beurs polygamie wettig mogelijk; en daardoor overspel
praktisch onnodig. Overigens werd aan 's -mans huwelijkstrouw
door dezelfde Koranische wetgever eigenlijk maar weinig waarde
gehecht, want echtscheiding was voor meneer de Arabier-in-bonis
even gemakkelijk als boompje-verwisselen. Hij behoefde maar
driemaal achter elkaar vóór een Islam-beambte tegen zijn vrouw
te zeggen: "Ik verstoot je." (de zogenaamde 'talaqj, dan was de
zaak al voor mekaar, en het echtpaar dan van elkaar. Ook dit
kostte alleen wat geld; zedelijk-makend geld - Onzedelijk leek
eveneens soms alleen als een geldelijke kwestie te worden be
schouwd.
Een rechter te Makassar (Celebes) ondervond-eens in 1937 bij zijn
eigen Boeginese bediende, dat op nader te noemen ook louter finan
ciële grond, de schaking v. de zuster v. de Boeginees de doodstraf
vereiste voor de schaker!; en een Landraadvoorzitter in Borneo
hoorde twee jaren later een voornaam en ontwikkeld Lid van het
college met een plat-economische motivering voor doodstraf stem
men in een strafzaak wegens verkrachting van een vier-jarig meisje.
In deze beide gevallen ging het alleen om... de bruidsschat! Kijk:
de betaling van een bruidsschat werd in het eerstgenoemde geval
loor de schaker ontdoken. (Let wel: Indien hij alsnog voldoende
leid bij elkaar zou weten te scharrelen en dat aan de familie van
'e geschaakte vrouw zou afdragen, dan zou hij van datzelfde
moment af niet meer vogelvrij zijn en met open armen ontvangen
/orden!) En in geval 2 zouden de ouders van het verkrachte kindje
loordat het meisje niet meer maagd was, geen behoorlijke bruids
chat meer voor hun dochter kunnen bedingen! Schaking en ver-
rachting, op morele en ethische grond twee heel ernstige mis
drijven volgens ons strafrecht, bleken zo in Indië nog aanmerkelijk
eel straf-waardiger gevonden te worden, immers de doodstraf
'/aard, maar... als zuiver zakelijke benadeling van... anderen dan
et slachtoffer zelf!
i wie weet nu eigenlijk wat in zo'n heterogene wereld wezenlijk
-nzedelijk' is of ook maar 'onfatsoenlijk' of 'slecht'? Uit duizender-
'i verscheidenheid nog enkele voorbeelden:
:-e wilde Dajaks in Borneo, die in koppensnellen geen been zien,
erwachten voor meineed volgens hun adat de doodstraf, maar
i 'et een toch wel verheven gedachte: Wie een eed breekt, die hij
- oor zijn god heeft afgelegd, verdient de zwaarste straf. Het ont-
elt hen eenvoudig, dat in ons europese strafwetboek voor de
gste meineed (in strafzaken ten nadele van een verdachte ge-
eegd), een maximum van 'maar' negen jaren gevangenisstraf
aat. Maar misschien wel het 'redelijkst' gedacht was het stand-
int van een heidens Lid van de Landraad in het rimboe-plaatsje
ampit (Borneo) die oordeelde, dat in meineedszaken geen enkele
chter op aarde tot straffen bevoegd kon worden geacht, want
bovenmenselijke Macht, bij de eedsaflegging aangeroepen,
u zélf dan wel straffen.
i een geordende maatschappij van de 20ste eeuw, ziet het er
ch bedenkelijk uit, dat Penghoeloe's bij de Landraden (zoals
Een zitting van de Landraad (model in 't zwart!) te Koeala-Kapoeas
(Borneo).
eerder al vermeld), volgens hun Koranische wet ingeval van een
bewezen diefstal adviseerden tot de straf van: 'Afkapping van
hand(en) en (of) voet(en)'!, al werd dan zo'n advies feitelijk 'voor
spek en bonen' gegeven, omdat onze wet het volgen ervan verbood.
Hoe vreemd doet ons ook aan: het feit, dat in Timor nog in 1930
de Landraadvoorzitter eens bij overdruk-bezochte paardenrennen
genoeglijk stond te praten met een oude Timorese 'Meo' oftewel:
voormalige 'Voorvechter', met prachtig-bewerkte grote gouden
plaat als ereteken op de borst, welke Meo zelf nog... mensevlees
had gegeten in zijn 'goede tijd', een vijftig jaren terug! Vooral de
muis van een mensehand (hij wees die bij de rechter aan!) was
volgens hem zo lekker. Daar smakte hij nog van na. £n hij liet
aan zijn zwaard een bos mensehaar van een gedode vijand zien,
afhangend uit de kop van het gevest; zo'n aardig souvenir, niet?
Enkele jaren later zou dezelfde rechter in Borneo het koppensnellen
te straffen krijgen. Hij was toen pas van europees verlof terug en
net uit de eerste-klasse-luxe van een prachtige, moderne mail-sto
mer gekomen, om - maar weer in toga - te trachten, zo veel
mogelijk beschaafd (of maar zo min mogelijk beschaafd?!) te
staan tegenover de geloofsvoorschriften, die overigens zachtzinnige
Dajaks dwongen om voor enig, bijtijden wel voorkomend doel een
mensekop te leveren!; net zoiets als - (wel gemakkelijker aanvaard
baar)- in andere geloofskringen b.v. voor de Kerstviering een
gevulde gans nodig schijnt te zijn. Zo kwam een rechter in Indië
soms voor de moeilijkste beslissingen.
In Nieuw-Guinea werden door de ene stam tegen andere hele snel-
tochtën gearrangeerd, echte oorlogen zonder oorlogsverklaring,
alleen om een redelijke hoeveelheid mensekoppen te verkrijgen,
die te pas kwamen bij geboorte, huwelijk, sterven, ontgroening van
jongelingen, enz. De kop werd als krachtgevend en kwaadwerend
middel aan zieken, of door een jongen aan zijn meisje gegeven, in
of aan een huis of totempaal gehangen; en, hoe meer een neder
zetting er bezat, des te gunstiger was het. In het meer gecivili
seerde Borneo zou het koppensnellen b.v. bij de Kajan-Dajaks aan
de boven-Kapoeasrivier al enigszins in onbruik zijn geraakt vóór
de invloeden van europees bestuur en zending. Oorspronkelijk
zullen de koppen ook wel van verslagen vijanden zijn geweest en
als trofeeën van krijgshaftigheid hebben gediend. In 'onze' tijd
diende een kop wel eens voor zegebrengend symbool bij een bij
zonder huwelijk, b.v. van een hoofdman, maar voornamelijk scheen
een mensekop nodig te zijn om als 'veel heil en zegen brengend'
middel begraven te worden onder de hoofdstijl van een woning
of onder de belangrijkste paal van een bijzondere brug. Een grote
