„DOE-HET-ZELF" IN DE RIMBOE
EIGENMACHTIG OPTREDEN BOOD VAAK DE ENIGE MOGELIJKHEID
"Wanneer krijg ik de kopij?"
Ik zat een beetje verbijsterd te kijken.
Kopij? "Ja", zei Ritman: "Waarom zou
alleen ik genieten van zo'n sappig ver
haaltje?" En Manders viel hem bij: "Daar
is Tong Tong nu juist voor!"
Nu - vooruit dan maar.
Het verhaaltje (is het sappig?), betreft een
oude herinnering aan mijn drie-jarig verblijf
in het begin der dertiger jaren op de voor
het K.N.I.L. meest afgelegen post, Long Na-
wang in de Apo Kajan, Centraal Borneo.
Voor goed begrip van zaken is het wel nodig
om zich het isolement op zo'n verre post,
waar militair en civiel bestuur in één hand
lagen even te realiseren.
De reis van Boeloengan af, geschiedde per
prauwentransport, dat gemiddeld zo'n twee
maanden duurde.
Dagelijks werd zo om 16.00 uur bivak be
trokken op de oever. De volgende dag om
6.00 uur opbreken, tenzij een banjir dat
onmogelijk maakte. Dan was het afwachten
tot het water zakte, wat meer dan eens
verscheidene dagen kon duren.
Met een toenemende regelmaat moesten
stroomversnellingen worden "genomen".
Meestal betekende dit: prauwen ontladen,
de barang langs de oevers zeulen tot boven
de "kiham" en de prauwen trekken en du
wen over de geschikte plaatsen langs de
kiham, een enorm zwaar werk, op bewon-
deringswaardige wijze en in bepaald vro
lijke stemming door de onvolprezen dajakse
roeiers verricht.
Zo schoot je per dag soms maar een paar
Km. op.
Een van de gevolgen van zulk "reizen" door
de stroomversnellingen was, dat alles, ook
jezelf, doornat werd.
De barang werd dan ook goed in dichtge-
soldeerde petroleumblikken verpakt, maar
lang niet altijd hielp dat afdoende.
Soms sloeg een prauw om, en ging de
barang grotendeels verloren. Daar zat je
dan.
Daarom was het devies bij plaatsing in
Long Nawang: Zo weinig mogelijk mede-
nemen. Alleen de hoognodige kleding, mond
voorraad, toiletartikelen, veldbed met klam
boe, e.d., maar b.v. zo min mogelijk, mees
tal kostbare, boeken.
Dit laatste betekende, dat je op de post zat
zonder "naslagwerken" uit je oude studie
tijd.
Eenmaal te Long Nawang gearriveerd, was
het niet mogelijk om even iets aan je baas
te vragen, ook niet per telefoon, telegraaf
of radio. Dat kon alleen per brief. Nou, en
die ging per prauw naar "beneden" en
reken dan maar uit wanneer je antwoord
kon verwachten. Dat kwam normaal na vijf
maanden.
Aan dit soort "communicatie" moest je wel
even wennen. Het grote voordeel was, dat
je soms eenvoudig werd gedwongen om te
HANDELEN naar je goede gesternte. Dat
ging wel eens fout, maar "boven" had men
daarvoor begrip; en voor de allerdolste,
soms juridisch onmogelijke gevolgen, werd
dan naarstig en goedwillend naar een op
lossing gezocht.
Als het "wennen" voldoende lang had door
gewerkt, kwam het ogenblik, dat de drang
tot handelen zich niet meer alleen beperkte
tot de gevallen, waarin een gebeurtenis of
feit daartoe dwong, maar ook als er plan
nen in het brein rijpten, waaraan financiële
gevolgen waren verbonden en dus, goed
keuring vooraf van begroting e.d. vereist
was.
Zo'n goedkeuring kon natuurlijk pas na
veel langere tijd dan vijf maanden worden
verwacht. Insiders weten wat er vast zit
aan wikken en wegen en een plan en be
groting goedkeuren.
Het onderhavige verhaaltje nu gaat om één
van de vele malen, dat de gebrekkige com
municatie mij tot direct handelen bracht.
De plaatselijke situatie in Long Nawang zag
er als volgt uit. De Dajakse kampong Long
Nawang, zetel van het Dajakse Bestuur over
de Apo Kajan, lag aan de rechter oever.
Daartegenover, gescheiden door de 75 m.
brede, snel stromende Kajan rivier was de
bestuurspost gevestigd. Deze bestond voor
namelijk uit het militaire kampement, een
allereenvoudigst civiel kantoortje, woninkje
voor de klerk, iets wat de wijdse naam
droeg van pasanggrahan (bilikken optrek
van twee kamers en voorgalerij). Zonder
enig meubilair; iedereen had toch een veld
bed of matje om op te slapen! enz.
Het bivak was volgens de strenge "hygië
nische voorschriften ingedeeld, d.w.z. ach
tereenvolgens stroomafwaarts, legering,
wasplaats, en dan eindelijk natuurlijk de
"kakoes", uitgebouwd boven de rivier. Wel
waren in de eigenlijke tangsi en in de afzon
derlijke woningen pantjoerans binnenge
leid voor het baden. Maar het kakoesbeleid
in de woningen was opgelost door een ton
nenstelsel, waartoe ook weer gebruik ge
maakt werd van de onvolprezen petroleum
blikken, welke elke dag door een zorgzame
dwangarbeider werden geleegd.
De consekwenties van deze toestanden la
ten zich begrijpen. Langs de kali, vóór de
nederzetting langs, bewoog zich de ganse
dag een, weliswaar onderbroken, doch vrij
regelmatige stroom van kakoesgangers.
Dit gebeurde langs een fraai aangelegd
pad, dat door ons "kade" of "promenade"
werd genoemd. Voor dit tijdelijk gedwongen
wandelingetje was een ieder op de hem
meest geëigende wijze gekleed. Afgeschei
den van het weinig gewenste van zo'n
toestand, was het geen verheffend gezicht
van de eenvoudige woningen uit. Ook voor
UW WAARDELOZE MUNTEN ZIJN
NIET ZO WAARDELOOS, WANT WIJ
KOPEN ZE VAN U.
Te koop gevraagd munten van:
voormalig NED. OOST-INDIE
en andere landen.
ARGENT INTERNATIONAL B.V. i.o.
Eikenlaan 23, Harmeien.
Telefoon 03483-1947 1997.
de Dajakse bevolking aan de overzijde,
vond ik deze schildering van strikt particu
liere verrichtingen weinig opvoedend.
De hierdoor opgewekte ontstemming, aan
gewakkerd door de verre van "milieu-hy
giënische toestand van het "geurige" ton
nenstelsel, bracht tot nadenken, ja, tot diep
nadenken.
Wat te doen? Het bewandelen van de offi
ciële weg zou er toe leiden, dat ik misschien
over een jaar maar waarschijnlijk na een
nog langer tijdsverloop antwoord zou krij
gen - en dat kon ook nog afwijzend luiden.
Diepe slaap heeft op mij altijd een inspi
rerend effect en zo werd ik op een ochtend
wakker met de niet meer te keren gedachte:
ik doe het zelf (damned the consequences!).
Dat was nog niet zo eenvoudig en impli
ceerde de verplaatsing van enkele gebouw-
jes, mitsgaders de aanleg van en de ver
groting van een bassin voor de water
voorziening, de aanleg van een cementen
leiding en wat niet al. In conferentie met
de dokter en de sergeant-genie een pracht
kerel, timmerman van zijn vak en als zodanig
de aangewezen technische leider - werden
plannen gemaakt en goedgekeurd (door ons
dan!), waar Hogerhand geen weet van had
en pas zou krijgen als ze al waren uitge
voerd. Resultaat: een belangrijke verbete
ring van het milieuin de rimboe!
Wel, tenslotte kwam alles op zijn pootjes
terecht en werd bovendien zelfs goedkeu
ring verkregen van "hoger oordeel". On
danks de schending van de voorschriften
van de H. Bureaucraten!
Oud KNIL-Officier
Dit schetsje van de strijd tussen bepaling en
voorschrift en het gezond verstand bracht
ons een anecdote in herinnering, die jaren
lang op de Algemene Secretarie werd rond
verteld.
Het optreden van de officier in de diepste
binnenlanden van Borneo en dat van de
controleur, dat hier gaat volgen, zijn onver
gelijkbaar. Onze officier diende de vrede
en de hygiëne - de controleur, eveneens
geplaatst in een zeer afgelegen oord, ge
bruikte geweldMaar eigenmachtig op
treden deden ze beiden.
Deze bestuursambtenaar dan kwam in moei
lijkheden: er heerste onrust in zijn stand
plaats en op zekere avond ontlaadde zich
de spanning. De woning van de controleur,
tevens kantoor, werd aangevallen door een
bende. Hij greep zijn geweer en slaagde
erin, met groot gevaar voor eigen leven de
menigte te verspreiden. De rust keerde
terug.
Eigenmachtig optredenwat had de man
moeten doen? In ieder geval was hetgeen
hij gedaan had in strijd met alle instructies,
voorschriften, regelingen inzake het optre
den van BB. De resident, zijn chef, bracht
rapport uit aan Buitenzorg. In dat rapport
werd het gunstig resultaat van des contro
leurs optreden niet verdoezeld, maar even
min werd verborgen, dat hij zowat alle
voorschriften had overtreden en "dus" be
hoorde te worden gestraft.
De toenmalige landvoogd was Van Heutsz.
In de marge schreef hij wat voor hele jaar
klassen van Secretariepersoneel een ge
vleugeld woord is gebleven: "Straf de con
troleur, maar niet te zwaar, anders doet hij
het nooit meerI"
J.H.R.
10
