TENTOONSTELLING KUNST UIT DE OOST:
SFEERVOL, MAAR GEEN TOTALITEIT
Een kritische beschouwing door H. de Gelder
"Het landschap en zijn kinderen" noemde de Duitser Walter Spies dit schilderij dat hij in 1939
op Bali maakte. Het is een symfonie van licht en kleuren, maar Spies was dan ook van huis uit
musicus.
In Amsterdam is in de nieuwe zaal van
het Rijksmuseum tot 10 december een
tentoonstelling van Nederlandse kunst
uit de Oost. Naast enkele meubelstuk
ken bestaat het overgrote deel uit
schilderijen en tekeningen uit het voor
malig Nederlands-lndië.
Als ik goed ben ingelicht, is de tentoon
stelling gehouden onder auspicieën
van de Stichting Cultuurgeschiedenis
van de Nederlanders Overzee. Zo han
gen er uit verschillende musea en uit
particulier bezit veel schilderijen met
voor het merendeel afbeeldingen van
een ver verleden en weinig uit deze
eeuw, waarbij het mij opviel dat hier
weinig Nederlandse schilders te vinden
waren.
Afgezien van de 'sfeer' die uiteraard
opgeroepen wordt door de kleurige
tropenlandschappen en portretten langs
de wanden (zelfs de suppoost kwam -
zo te horen - nog uit de Oost) was ik
wel wat teleurgesteld door de gebrek
kige wijze van samenstelling; hier had
veel méér van gemaakt kunnen wor
den! Men heeft kennnelijk 'van alles
wat' willen tonen, en toch niet te veel,
waardoor de indeling wat eenzijdig aan
doet, voor mijn gevoel.
De schilders Hardouin en Payen waren
ruim vertegenwoordigd, evenals onder
meer Raden Saleh. Het voert te ver
alle schilders met hun kunst hier de
revue te laten passeren, doch ik wil
wel benadrukken dat het voor 'insiders'
evengoed de moeite loont uit histo
risch oogpunt de tentoongestelde doe
ken met een bezoek te vereren.
Het schilderstuk van de handelsman
Cnoll is knap (ik meen van de schilder
Coemans); het zeer rijke vroegere In-
dië wordt op een groot doek goed
uitgebeeld. Het stuk 'Kasteel van Ba
tavia, gezien vanaf de rivier' van Beek
man is treffend. Er hangt een doek van
Payen: Weeshuis te Makassar (uit be
gin 1800); er zijn twee landschappen
uit Pengalengan, en zo is er meer.
Het mooiste schilderij, en mijns inziens
alleen al een bezoekje aan het museum
waard, is rechts achterin de tweede
zaal het grote schilderij: Op de
rede van Ternate. DIT was Indië! Het
doek was voor deze gelegenheid door
het Rijksmuseum voor Volkenkunde te
Leiden uitgeleend aan het Amsterdam
se Rijksmuseum. De schilder, A. A. J.
Payen, werd in België geboren in
1795 en stierf in 1853. Als ik mij goed
herinner, hangt er van hem links ach
terin dezelfde zaal een zelfportret.
De rede van Ternate: waarschijnlijk bij
ondergaande zon geschilderd. De hele
baai is weergegeven in kleuren die rust
en vrede ademen; je vóelt er de bries
langs je hoofd strijken. Bijzonder mooi!
Romantisch is ook het portret van een
'Indisch meisje', één en al gratie in
de wijze waarop zij duidelijk geposeerd
moet hebben. De twee Kinderportretten
(vermoedelijk 17de eeuws), vormen
met dit schilderij een tegenstelling en
zijn veel stijver van opzet.
Ik heb staan mijmeren bij twee zetels
van met verguldsel beslagen hout, wel
ke afkomstig waren uit het voormalig
Hooggerechtshof te Batavia. Mijn over
grootvader was indertijd zelf procu
reur-generaal aan dit Hooggerechtshof,
en al zijn deze stoelen vermoedelijk
niet uit zijn ambtsperiode maar van
kort daarna, toch was het een vreemd
idee deze stoelen thans in een Amster
dams museum te zien staan - het is
1972! - en Nederlands-lndië is nu Indo
nesië
Ik hoop dat er eens een grotere ten
toonstelling over Nederlands-lndië
wordt opgezet. Ik maak me sterk dat er
in de musea echt wel méér Indische
kunst te vinden is die de moeite van
het tentoonstellen waard is.
Het is een tijd die voorbij is, het is
historie geworden, maar er leven nog
mensen uit die periode voor wie een
dergelijke tentoonstelling niet alleen
historie betekent, maar ook herinnerin
gen aan een nog sterk levend verleden.
Dit merkte ik op in de museumzaal,
waar enige 'oud-Indiërs' op een bankje
landschap voor landschap op zich lie
ten inwerken - met uitgestrekte wijs
vingers
Noot van de Redactie:
Dit is geen recensie van een "deskun
dige", maar van een eenvoudig Indisch
man. Daarom is de woordkeuze zo
prettig volgbaar en worden ons raad
selachtige uitspraken bespaard. Echt
een "teroes-terang" kijkje, dat in Tong
Tong past.
Maar zelfs deze argeloze toeschouwer
is opgevallen dat men "kennelijk van
alles wat" heeft willen nemen, een
typisch gebrek dat ook de literaire
"Oost Indische Spiegel" aankleeft (zie
vorig nummer). Hetgeen doodgewoon
veroorzaakt is door het feit dat men
op geen stukken weet wat echt Indisch
genoemd mag worden en wat niet:
de Indische maatstaf ontbreekt.
Telkens zal men overigens in publica
ties en studies van de laatste jaren
merken dat een nieuwe problematiek
is komen opdoemen: wat is (van wat
en wie ook) de ware identiteit? De hele
wereld zoekt er momenteel naar. De
bestaande definities en indelingen vol
doen al lang niet meeren zonder
betrouwbare identiteiten is alles chaos!
HOTEL "DE RUITER" HOUTHEM
bij Valkenburg (Z.L.), St. Gerlach 43,
tel. 04406 - 29 86
Riant uitzicht op het Geuldal
doel denken aan de mooie rustige om
geving van de Preanger
Zeer geschikt voor diegenen die op me
disch advies een rustkuur moeten onder
gaan
Met dieet-patienten wordt rekening ge
houden
Alle kamers centraal verwarmd en voorzien
van warm en koud stromend water.
Volledig pension ƒ22,logies met ontbijt
14,per dag per persoon inclusief be
diening en B.T.W.
6
