Journalistieke Herinneringen (VI)
Kerstmis 1934
Elk jaar, wanneer het tegen de Kerst loopt, gaan mijn gedachten terug naar de "donkere
dagen" voor het grote feest der Christenheid in het jaar 1934. Op zijn Kerst-postvlucht
verongelukte de roemrijke Uiver, winnaar van de Melbourne-race in de klasse der
passagiersvliegtuigen in de woestijn bij de Britse post Ruthba Wells (Irak.) De beman
ning en de drie passagiers kwamen om. Eén van hen was D. W. Berretty, directeur en
eigenaar van het persbureau Aneta - "Altijd Nummer Eén, Trots Alles" - en daarmee
kwam een plotseling einde aan de merkwaardige carrière van een merkwaardig man.
Het geluk is altijd met de stoutmoedigen.
Berretty, geboren in het laatste decennium
van de vorige eeuw uit een vader van Ita
liaanse afkomst en een Indonesische moe
der was dus pas in de veertig toen de trots
van de vloot van de KLM van het ene op
het andere ogenblik - als een zeilsteen op
het water - drie sprongen maakte op het
woestijnzand om tenslotte voor eeuwig tot
stilstand te komen. Ook wie, in Indië, nooit
van Berretty gehoord zou hebben - dat
kunnen er niet zovelen geweest zijn - wisten
weinig uren na de ondergang van de Uiver
wie hij was. Hij werd het middelpunt van
de wildste geruchten. De borreltafel en de
koffiekransjes beschikten over zeer ge
heime informatie met de strekking, dat Ber
retty het vliegtuig had laten verongelukken,
omdat hij desperaat was en niet naar Indië
durfde terugkeren. Misschien leeft deze
boosaardige legende nóg.
Juist gerepatrieerd uit Indonesië, ontving ik
in 1957 bezoek van zijn enige zoon, die,
wetende, dat ik zijn vader goed gekend had,
mij kwam vragen om bijzonderheden, die ik
misschien zou kunnen weten, over de
stemming van zijn vader, over de vlucht
zelf. Blijkbaar was ook hij niet op de hoogte
van de resultaten van het officiële onder
zoek.
Dit had aangetoond, dat de hoogtemeter van
van de Uiver een onjuiste aanwijzing had
gegeven en waarschijnlijk op de laatste
landingsplaats niet was bijgesteld. Boven
de woestijn in de nacht, zeer slecht weer
ontmoetende, was de gezagvoerder, die er
een recordvlucht met de Kerstpost van wilde
maken, tenslotte gedwongen geweest,
rechtsomkeert te maken. Bij het aannemen
van de tegenovergestelde koers verliest
een vliegtuig altijd hoogte.
De villa Isola, gelegen aan de Lembangweg
wen buiten Bandung, waarvan de bouw en
■nrichting zijn eigenaar tot de grens van zijn
1inanciele middelen bracht: zij werd gebouwd
■li de begin periode van de grote crisis, die
'net de beurskrach in 1929 een aanvang nam.
Deze foto - en die van de "house-warming"
ianken wij aan de welwillendheid van Hein
Buitenweg.
De Uiver, die toch al veel lager zat, dan
men in de cockpit aannam - visuele waar
neming moet onmogelijk geweest zijn - was
op de woestijnbodem terecht gekomen, weer
opgesprongen, een tweede en tenslotte een
derde maal tegen de grond geslagen - de
derde maal betekende het definitieve eind
van het befaamde vliegtuig en alle inzit
tenden. De boordwapens werden door de
commissie van onderzoek volledig en onge
bruikt aangetroffen, hetgeen blijkbaar ove
rigens niemand belette te verklaren, dat hij
uit goede bron wist, dat Berretty de piloot
had doodgeschoten om het vliegtuig te
doen verongelukken en aldus de meest
spectaculaire zelfmoord in de Indische ge
schiedenis te ensceneren.
Maar Berretty was een man, waar omheen
zich gemakkelijk allerlei legenden weefden.
Hij, de eenvoudige Jogjase jongen, was als
een komeet uit het niet tevoorschijn ge
komen en zich in korte tijd een positie -
en grote welstand verworven. Zelfs in het
oude Indië, het land der snelle carrières,
kon die worden beschouwd als hoogst zeld
zaam. Bovendien: hij timmerde reeds door
zijn functie aan de weg,.en was daar ook
bepaald niet afkerig van. Hij was een flam
boyante persoonlijkheid: hij was een mees
ter in het épater Ie bourgeois; reed in auto's,
die vrijwel niemand zich kon permitteren.
Hij was bovendien een kampioen in the
gentle art of making enemies; hij was dus
door afkomst en optreden voorbestemd een
onderwerp van gesprek te worden als er
niet toevallig een vers schandaaltje voedsel
gaf aan roddel over andere figuren.
Hij was - dat spreekt haast vanzelf - van een
superieure intelligentie. Zijn schoolopleiding
was beperkt - de Berretty's waren verre van
welgesteld. Hij koos een ambtelijke loop
baan - of liever: hem schoot weinig anders
over dan een klerkenbaantje, toen hij de
wijde wereld, in dit geval: Batavia - in trok.
Maar in een zeer ondergeschikte functie op
het postkantoor werd hij al ras ontdekt
door zijn chef: de bij velen onzer nog in
de herinnering voortlevende Catalani. Die
wendde zich tot zijn vriend Zaalberg van
het Bataviaasch Nieuwsblad en daarmee
begon de eigenlijke loopbaan van de jonge
Dominque. Eerst op de krant, spoedig free
lance aan de westkust van de Verenigde
Staten, kort daarop terug in Batavia met
een groots plan: de stichting van èen pers
bureau. Hij had rondgekeken in de Indische,
maar ook in de Amerikaanse krantenwereld.
Hij was niet de eerste, die op het idee
kwam, wel de eerste die slaagde. En hoe!
In 1917 werd Aneta opgericht. Hij had geen
gelukkiger oaenblik kunnen kiezen. De bui
tenlandse berichtgeving van de Indische
pers liet alles te wensen. Het jaar 1917 en
het jaar 1918, toen de Volksraad werd ge
ïnstalleerd, het vertegenwoordigend lichaam
waarin ook, tot verbazing en verontwaardi
ging van koloniale geesten, "inlanders" hun
zegje mochten zeggen, zijn mijlpalen in de
geschiedenis van Indiëen Indonesië.
In de Volksraad kregen de vertegenwoor
digers van de pluriforme Indische maat
schappij voor het eerst de gelegenheid, in
het openbaar de regering ter verantwoor
ding te roepen - een taak, tot dien voorbe
houden aan de persmaar die kreeg
nooit antwoord, op zijn best in de vorm van
een dagvaarding. In de Volksraad was de
regering verplicht te antwoorden en tekst
en uitleg te geven van haar beleid. En wat
Aneta betreft: het persbureau opende de
vensters op de wereld, dank zij snel tot
stand gekomen overeenkomsten met bui
tenlandse bureaus en eigen vertegenwoor
digingen.
De ontwikkeling, in de twintiger jaren, van
de techniek - radio, luchtvaart - zou Indië
tenslotte volledig uit de ietwat dommelige
en sterk geisoleerde sfeer halen van, laat
ons zeggen 1915, toen Berretty zijn carrière
begon. Kenschetsend is het grapje van een
planter, die de ontstuimige ontwikkeling ge
heel had meegemaakt. Hij zei: "Vroeger
schreef ik naar Holland en legde mijn di
rectie een plan voor, bijv. om een nieuwe
fabriek te bouwen. Tegen de tijd, dat ik
Berretty en zijn vrouw (5e van rechts staande) temidden van vrienden bij de opening van de
tennisbanen behorende bij het fraaie villaparkje aan de van der Houtlaan (Pegangsaante Jakarta
- thans Jalang Bonang - ontworpen en gebouwd door Ir. J. C. Kolling. (staande 3e van rechts)
18
