HOEVEEL SPANNINGEN KA
Hoe bent ook U bedreigd (geweest) en
DE LEUGEN JUNGLE
Milieuvervuiling is een modewoord geworden. Het spreekt vanzelf, dat zij in meerdere of
mindere mate altijd heeft bestaan, meestal zonder, dat zij als zodanig werd herkend of een
algemeen erkend probleem geworden was. Pas toen de ontwikkeling van de techniek een
zodanige omvang had aangenomen, dat grote groepen in de westerse wereld erdoor
Aan een andere vorm van deels door de
zelfde oorzaken sterk toenemende 'vervui
ling", als men het zo noemen mag, wordt
minder aandacht geschonken en toch is zij
voor het voortbestaan en de ontwikkeling
van de wereld van niet minder betekenis.
Dat is de vraag, hoeveel spanning en druk
de menselijke geest kan weerstaan zonder
te vervallen in een toestand, die men met
een bescheiden en verschonende term
aanduidt als "zenuwinzinking", of simpel
weg "zenuwachtigheid", of "de zenuwen",
maar die in werkelijkheid neerkomt op een
desintegratie van de persoonlijkheid, die
het haar onmogelijk maakt, rationele be
slissingen te nemen en verstandig te hande
len, zonder dat de omgeving van de be
trokkene hem of haar als abnormaal - po
pulair gesproken als "gek" - ervaart. Men
spreekt dan van iemands "eigenaardig
heden" en neemt ze op de koop toe.
In het dagelijks leven beinvloeden dergelijke
excentriciteiten het leven van velen, maar
hun betekenis blijft beperkt tot hun onmid
dellijke omgeving.
Men leert leven met de eigenaardigheden
van "de ander". De grote vraag: hoeveel
spanningen kan de menselijke geest - in
casu de echtgenote, het familielid, "de
baas", of wie dan ook - verdragen, voor
hij of zij "er niet meer tegenop kan" en
dus het vermogen gaat missen, zijn of haar
verantwoordelijkheid tegenover de omge
ving en de maatschappij in het algemeen
te dragen.
Het spreekt vanzelf, dat Tong-Tong niet de
pretentie heeft, over een zo gecompliceerd
vraagstuk mee te praten. Dit blijve voor
behouden aan de psychiaters en andere
deskundigen, die overigens zelf nog lang
niet in het reine zijn, zelfs met de probleem
stelling. Het verschijnsel is van zeer alge
mene aard: van de staatsman tot de straat
veger bestaat de mogelijkheid, dat op een
zeker ogenblik alles hen te veel wordt en
zij geestelijk instorten onder de druk van
te grote spanningen. Het verschil is, dat de
beslissingen van de man op de hoge post
gevolgen kan hebben voor de gehele wereld
en die van de eenvoudige handwerkman
alleen zijn eigen omgeving tot wanhoop
brengen. Er is nog een verschil: de be
hoefte om de niet meer acceptabele be
sluiten van de staatsman, wiens aanzien op
grote waardering voor daden in het ver
leden berust, te verdoezelen, het "vreemde"
optreden van de nederigen in onze samen
leving doet alleen hun omgeving verdriet,
ja, kan ertoe leiden, dat sommige leden van
hun eigen kleine gemeenschap zelf in het
stadium geraken, waarin de trekker wordt
overgehaald; ook zij "kunnen er dan niet
langer tegenop.
Tot deze opmerkingen worden wij gebracht
door een artikel in de Sunday Times (19
nov. 1972) over de desintegratie op later
leeftijd van personen, die algemeen erkend
als grote figuren uit de moderne geschiede
nis. De auteur van 't artikel is Hugh l'Etang,
schrijver van een boek over "The Pathology
of Leadership" (Ziekteleer van het leider
schap.) Hij behandelt in dit artikel de te
kortkomingen van een aantal grote leiders,
die op zijn zachtst gezegd in het licht der
geschiedenis kritiek verdienen. Voor de
grote massa van hun volgelingen bleven zij
tot hun dood de grote figuren, wier leider
schap niet aan twijfel onderhevig kon
zijn: van God gegeven leiders wier wijsheid
zelfs niet in discussie kan worden gebracht.
Dat zij, na een periode van enorme en ze
genrijke activiteiten tenslotte zelfs onder de
druk van de geweldige spanningen, zich
opstapelende werkzaamheden, gebrek aan
slaap en ontspanning waren bezweken, ziek
geworden en in feite niet meer in staat om
rationele beslissingen te nemen, blijft voor
de buitenwereld een gesloten boek; zij
waren charismatische persoonlijkheden en
elk woord van twijfel over hun ongebroken
geestkracht, doorzicht en vermogen om de
juiste keus te maken uit vele mogelijk
heden wordt beschouwd als heiligschennis.
Nog griezeliger: zijzelf blijven overtuigd
van hun ongebroken doorzicht en daad
kracht.
De schrijver spaart niets of niemand: een
der meest vereerde persoonlijkheden uit de
moderne wereldgeschiedenis, Churchill,
leed al in zijn jonge jaren aan angstige
depressies, die toen echter juist zijn activi
teit stimuleerde, maar die ongetwijfeld een
rol speelden toen hij na zijn derde beroerte
eindelijk gedwongen werd een eind te ma
ken aan zijn vereerd leiderschap. De ty
pische "spanningsziekten" - hartinfarcten
en vaatziekten, maagzweren (de "managers
ziekte") huidziekten, depressies - breken
hun vermogens zonder dat zij er zichzelf
van bewust zijn en voor de buitenwereld
wordt dit zorgvuldig verborgen gehouden.
Dat een welhaast niet minder populair wes
ters leider, namelijk Franklin D. Roosevelt
op de conferentie van YALTA met STALIN
en de andere westerse leiders geen scha
duw van zijn krachtige persoonlijkheid meer
bezat en tijdens de discussie maar wat
brabbelde is zorgvuldig verdoezeld voor
de buitenwereld, die niet zou hebben kunnen
verdragen, dat de vereerde leider was ge
desintegreerd tot een vrijwel seniele figuur.
Dat hij een paar maanden later stierf ver
raste zijn omgeving dan ook niet - maar de
buitenwereld verloor een idool, zonder te
realiseren, dat het in werkelijkheid al van
zijn voetstuk was gevallen. De overeen
komst van Yalta wekte dan kritiek: waarom
was Roosevelt zo zwak geweest tegenover
Stalin? Ongetwijfeld had de Amerikaanse
president daarvoor zijn goede redenen -
dacht men. Dat de oorzaak geweest zou
kunnen zijn, de volledige instorting van
Enkele jaren geleden haalden krante
redacties over de gehele wereld de
grootste koppen uit hun letterkasten
om op de voorpagina's bericht te
doen over martelingen van en moor
den op de Indianen van het Westelijk
Halfrond. Het geladen woord „geno
cide" dook allerwegen op. Maar de
stormen der beschuldigingen luwden
even snel als meteorologisch sterke
winden dit plegen te doen. De
Zweedse antropoloog Lars Persson
die met zijn onthullingen over Bra
ziliaanse luchtbombardementen en
gepleegde gruwelen door o.a. zende
lingen en missionarissen in de oer
wouden van Brazilië protestmarsen
had uitgelokt waarop scholieren span
doeken meevoerden met leuzen als
"Stop Indianenmoord", slikte op een
persconferentie bijna alles weer in
wat ooit over zijn lippen was geko
men.
„Mijn woorden zijn niet goed geïnter
preteerd... En; "Van systematische
uitroeiing is geen sprake." En: "Ik
ben nooit in mijn leven in Brazilië
geweest, heb ook nooit enige poging
gedaan naar dat land te gaan."
Zouden genoeg lezers weten dat een be
richt als dit (dat wij knipten uit Elsevier)
véél vaker voorkomt dan wij beseffen? Dat
met andere woorden de pers zich voort
durend schuldig maakt aan het verspreiden
van onware geruchten? Die t.z.t. natuurlijk
worden herroepen of tegengesproken, maar
veel onopvallender en weggescholener in
de krant dan het eerste, leugenachtige be
richt! (Maloe!)
Alleen oudere journalisten herinneren zich
nog de tijd dat "het staat in de krant"
synoniem was met "onweerlegbaar waar".
Elke journalist achtte het een plicht en eer
om het hem verstrekte nieuws grondig te
onderzoeken en eventueel met de nodige
reserve te publiceren. Maar die tijd is
voorbij. Tegenspraken en dementi's door
staatshoofden ministers en allerlei politici,
filmsterren, sportkampioenen, enz., kortom
ieder die in de publiciteit komt, zijn aan de
orde van de dag.
Soms is er sprake van onmiskenbare laster
zucht of sensatiezucht, maar heel vaak zijn
interviewers doodeenvoudig niet ontwikkeld,
niet serieus, niet moreel hoogstaand ge
noeg. Men zit maar te luisteren naar het
luiden van klokken zonder te weten waar
de klepels hangen, ledereen die het twijfel
achtige genoegen heeft gehad meer dan
eens geïnterviewd te zijn weet dat uit
ervaring. Men luistert niet eens naar ons
8
