De geboorte van de nachtexpres Batavia-Surabaya
J. M. VAN EXEL's
t
Les in besluitvaardig bedrijfsbeheer.
Of het echt zo gegaan is als in dit stuk
jeontleend aan Spoor- en Tramwegen
van IS juni 1963 weten wij niet, maar
er is goede kans, dat de kern ervan op
waarheid berust! Het artikel werd ons
- met enige andere, waarvoor wij er
kentelijk zijn - toegezonden naar aan
leiding van de briefwisseling tussen
mej. Berg en de heer Schardijn (TT van
1 sept.) die op haar beurt weer is
ontstaan als gevolg van de publicatie
van een SS-exprestreinlocomotief in TT
van 1 juli jl. Wij vonden dit stukje
ondanks zijn leeftijd hoogst actueel. Het
bevat nl. een les in wat tegenwoordig
"management" noemen, die in deze tijd
van economische spanningen te pas kan
komen. Het artikel verscheen onder de
titel: "De geboorte van de nachtexpres
op Java, 1 nov. 1936".
Een ieder, die wel eens tegen een
schrijftafel heeft geleund waaraan
"grote" beslissingen worden genomen,
weet uit ervaring, hoe sommige ge
wichtige zaken hun uiteindelijke tot
standkoming te danken kunnen hebben
aan een kleinigheid.
Hij stond bij mij in het kantoor. Massief,
rond enopgewonden. Vooral in
zijn opwinding was hij heerlijk. Hij kon
dan snuiven, koken en borrelen als
een vulkaan.
"Weet jij, wat kwantitatieve bezuini
ging is? Neen? Weet je dan misschien
wat kwalitatieve versobering is?"
Ik keek enigszins onrustig, want kon
de richting niet bepalen, waarin de
eruptie zich zou kunnen bewegen.
"Jij schijnt het dus ook niet te snappen.
Luister. Ik neem aan, dat jij in elk geval
weet, wat een treinkilometer is. Nu dan:
wij zijn, als je het goed beschouwt, een
fabriek van treinkilometers, maar, wat
doen wij? Wij proberen omhen
helemaal af te schaffen." (Het was
crisistijd en al bezuiniging wat de klok
sloeg! - Red. TT).
Ik keek nu bepaald wantrouwend en
kende de richting nog steeds niet.
"Heb je ooit gehoord van een schoen
fabriek, die zich erop toelegt om zo
min mogelijk schoenen te maken?
Neen? En als zij minder schoenen zou
den moeten gaan maken dan komt er
in elk geval iets anders, iets nieuws
daarvoor in de plaats laten we zeg
gen "vetlaarzen."
Thans was het mij duidelijk volko
men duidelijk en ik wist, dat dit slechts
een inleiding was geweest.
De vulkaan ging dan ook zitten
vertelde van zijn droom, die hem niet
meer losliet, van zijn "hogehoeden-
trein" een trein, die niet overdag,
maar 's nachts zou moeten rijden.
Eerst aandoenlijk, later met meer na
druk, tenslotte "vulkanisch."
Tja, dat was niet zo eenvoudig; de
grootste moeilijkheid zat 'm in het vol
strekt nieuwe.
Het was bekend, dat het bedrijfshoofd
X een bijna pathologische afkeer voor
primeurs had. Erfenis van z'n voorgan
ger, die hem bij de meer intieme over
gave van de dienst op het hart had
gedrukt: "X! En nu nog één goede
raad. Laat je niet in met primeurs. Ik
heb het een keer gedaan; jij weet het
wel, met die onmogelijke brug over de
Progo, dat gekke ding zonder enige
symmetrie, 't Is mij niet goed bekomen.
Primeurs zijn ongezond, jij bent je rust
kwijt en kunt er een hoop verdriet van
hebben."
X had zich dit ervaren oordeel in z'n
oren geknoopt en hield daaraan vast.
"Jij voelt hem het beste aan, wat denk
jij ervan? Zou de trein een kans ma
ken."
Ik keek nog steeds bedenkelijk, maar
langzamerhand ontwikkelde zich de
meest harmonische en vruchtbare con
spiratie. Afgesproken werd tenslotte,
bij de economische zijde van het vraag
stuk, aan de fantasie de vrije loop te
laten en voorlopig slechts de tech
nische kant wat gedecideerd en ge
wichtig "in beschouwing" te nemen
alleen in grote, strakke lijnen zonder
veel details.
Drie weken later lag de "droom-nota"
op mijn tafel, die het probleem aan de
orde stelde nog geen vier bladzijden
lang. Voor het ambtelijke gevoel eigen
lijk te kort, maar toch wel gaaf als een
maagdelijk ei. Zou de bevruchtende
daad uitblijven of volgen? Als er ten
minste niet "neen" werd gezegd.
Met de beste heilwensen vertrok het
geschrift naar "binnen", op hoop van
zegen!
Een paar uur later verscheen de op
passer met het, deze keer veel bete
kenende "mintah dateng sama toewan
besar".
Daar stond ik nu, aan de beroemde
Schoenhandel
alleen Reinkenstraat 29
Den Haag - Tel. 33 21 17
j Specialist In exclusieve dames-
t schoenen met hoge of lage hak
J in de allerkleinste maten.
I vanaf maat 32
Nu veel keuze in kleine maten.
lessenaar, waaraan over de droom van
de vulkaan zou beslist worden.
Met gefronst voorhoofd ontving mij X;
of ik wist, wat "men" hem had "voor
gelegd"?
Ik knikte van "ja" en merkte beschei-
Een weinig begrijpende blik trof mij
den op, dat het deze keer iets bijzon
ders, iets goeds was.
van instemming was nog geen sprake.
Integendeel. "Ik heb eigenlijk een aan
geboren afkeer van dit soort primeurs."
Daar had je het de beruchte pri
meur! Het liep niet mee.
"Maar één keer moeten wij toch be
ginnen en, de tijd is er rijp voor."
"Zeker niet nu in deze periode van
bezuiniging." Je kreeg niet eens de
kans om uit te spreken.
Het contact werd beter toen wij einde
lijk aan de economie van het geval toe
kwamen. Hierover viel te praten
gezellig, met aplomb, een lichte drei
ging, zelfs een grapje. Dit punt leverde
geen moeilijkheden meer op; het ging
erin als koek.
Toen kwam het noodlot de eigenlijke
primeur: de technische zijde. Ik had
daar, eerlijk gezegd, weinig weet van
en het devies was dus: oppassen! En
hoewel onzin niet eo ipso afkeuring
verdient, integendeel, dikwijls stimu
lerend en zelfs bevruchtend kan wer
ken, was het bij deze harde mathema
tische factoren toch wel zaak, daarvan
een zo spaarzaam mogelijk gebruik te
maken.
"Heeft men wel goed overwogen, dat
voor een nachttrein slaaprijtuigen nodig
zijn?"
Ja, dat was inderdaad geschied, men
was er zelfs achter gekomen, dat zij in
onze magazijnen lagen en enkel in el
kaar behoefden te worden geschroefd.
"En de beveiliging des nachts, waarop
een soortgelijk voorstel 10 jaar gele
den is gestrand?"
"Dit is natuurlijk bijzonder goed over
wogen en spreekt eigenlijk vanzelf. De
mannen die daaraan zitten zijn tenslotte
geen worstfabrikanten maar vaklui. U
mag daarin toch wel vertrouwen heb
ben." X keek, of hij gerommel hoorde
in Keulen.
"Vertrouwen? Neen! Daarmee heeft
het niets te maken. Het is een kwestie
van verantwoordelijkheid." Verantwoor
delijkheid! Ook dat nog!
Daar stond opeens de vulkaan naast
mij in gedachten in al zijn pracht
en dreiging en iets van zijn geest
werd over mij vaardig.
"Verantwoordelijkheid, inderdaad.
Maar die is er ook, als er niets wordt
gedaan. Wat doen wij eigenlijk? Enkel
versoberen. Wij zijn dolblij indien wij
zo min mogelijk treinkilometers kunnen
rijden. Hebt u ooit gehoord van een
schoenfabriek die erop uit is zo min
mogelijk schoenen te maken? En als zij
daartoe moeten overgaan komt er toch
in elk geval wat nieuws, bijvoorbeeld,
vetlaarzen.
lees verder volgende pag., Ie kolom, bovenaan
14
