SURABAYA, HEDEN EN VERLEDEN
iSSilB
broeders Leslie Miller, Willie en Loed
Jahnll! Wat typisch! U noemde de
naam Hermanus. Ik droeg hem op een
brancard op 2 september van Nong-
pladuk 1 naar II. In het jaar 1944! 's-A-
vonds kregen we een bombardement te
verwerken van de Amerikanen waar de
honden geen brood van lusten. Boetje
Hermanus bleef ongedeerd!
3) Gerrit de Raadt volbracht zijn roem
ruchtige duivels-ren van Batavia naar
Soerabaja met een Rudge kopklepper
Gerrit is in aantochtik hoor
zijn motor ronkenGerrit "blies"
met de Rudge langs de tambaks even
buiten Soerabajadonderde over
de wegsneller, sneller, nog snel
ler. Eindelijk was hij in zichtde
motor pruttelde nog evenstopte.
Gerrit rukte de stofbril van z'n gezicht.
Dodelijk vermoeid. Zwart geblakerd
door stof en door de zon. Hij staarde
de enthousiaste verwelkomers wezen
loos aan. "Hallo lui"was alles wat
hij kon zeggen.
En toen viel si Gerrit van z'n stokje.
4) De oude schouwburg! Het heette
daar niet voor niets: Comedieplein! La
ter werd dit schouwburg gebouw ge
sloopt en er kwam de H.V.A. voor in
de plaats.
5) O ja!! Er waren ceremoniemeesters
en opperceremoniemeesters. En wij
mochten dansen met een rood lintje of
met een blauw lintje. Als de rode lamp
jes gingen branden dansten alleen de
cavaliers met het rode lintje in hun
knoopsgat. Of anders de blauwe, want
samen dat ging niet. Er waren teveel
dansers. Maar toen al waren we cor
rupt en we probeerden EN een rood
En een blauw lint te bemachtigen. Om
maar door te kunnen gaan met zwie
ren! En onze Indische meisjes met hun
kidang-figuurtjes die konden dansen!!!
Dwars door de zaal heen liepen dan
de ceremoniemeesters met strikken op
hun smoking van een grootte om er
bang van te worden! Ze keken erg
wantrouwend en soms heel vals! Heer
lijk hè?
6) Moeder van der Steen?
Heer Boekholt, ik heb eens de grote
eer gehad in een van haar stukken
(opvoering in de Stadstuin van Soera
baja) te mogen meespelen in een on
belangrijk rolletje. Ik zal u vertellen de
zaal gilde van het lachen! Mijn eigen
moeder en mijn zus zaten in de zaal
en die hoorde ik boven alles uit gieren
van de pret. Niet omdat het spel zo
denderend was maar doodeenvoudig
omdat alles zo beroerd gespeeld werd
door ons, amateurs. Als ik u vertel, mijn
medeminnaar was Frans Keulemans in
een officiersrol en z'n snor viel op het
toneel toen hij een liefdesverklaring
moest afsteken! Ik schijn mijn "bemin
de" op een dermate fanatieke wijze
besprongen te hebben dat men later
zei: ,,Je leek wel een tijger!!!"
Moeder van der Steen! O ja. Ze woon
de vroeger op Plampitan. Daar oefen
den we soms.
Heer Boekholt, dat was 't.
G. H. Bartman
Pasar Besar, ter hoogte van het gebouw van de Raad van Justitie. Rechts Toko Hoffman,
op de achtergrond Grimm. (Uit: Oud-Soerabaia, G. H. von Faber)
Kort geleden is de Kotomadya (v/h
Stadsgemeente) Surabaja in samen
werking met het leger gereed gekomen
met het uitbaggeren van de Kali Pegi-
rian: 60.000 m3 lumpur hebben ze eruit
gehaald en de kosten bedroegen Rp.
25 miljoen. Onwillekeurig denk ik hier
bij aan de jaren omstreeks 1920, toen
die kali nog niet gekanaliseerd was.
In de regentijd kon het zo heerlijk ban-
djiren. Wij liepen dan op zelf gemaakte
stelten; er was toen nog weinig ver
keer op de weg. Nu ik dit zit te tikken,
komen andere beelden als in een calei
doscoop tevoorschijn.
Ik zie de omgeving van de Raad van
Justitie op Pasar Besar, die nu een
plein is geworden met de befaamde
Tugu Pahlawan (Heldenmonument). Op
de plek, waar nu het Gouverneurskan
toor is, stonden toen drie bioscopen:
Sirene op de hoek van Djoharlaan;
Olympia in het midden en Rialto. Links
van de R.v.J. stond een vierde, Royal
Standard. In vergelijking met de tegen
woordige cinema's waren het maar pri
mitieve optrekjes met een orgel of
hoogstens een strijkje, d.w.z. een piano
plus een viool, lain tidak. Onze film
helden waren Francis Ford, Stingaree,
Maciste e.d. gewoonlijk in een serie
van maar liefst 24 delen. Daar kon je
maanden lang van genieten, telkens
tegen de luttele prijs van 30 cent in
klas kambing (half geld vanwege de
schoolpet.) Voor actrices als Mary
Pickford, Clara Bow en zo hadden we
niet de minste belangstelling. Als er op
het doek vuistgevechten te zien waren,
dan had je het getrappel op de plan
kenvloer vergezeld van een fluitkoor,
waardoor de muziek als het ware ver
stomde. Tegenwoordig fluiten ze voor
wat anders.
De kleine woningen achter de oude
Toko Hoffman zijn getransformeerd in
dito winkeltjes. In het voormalige pand
van Hellendoorn is nu een meubelzaak;
op het platje staan een paar snoepten-
tjes. De huidige Marine-cantine was
toen froeher het taartjespaleis van
Grimm van wie vooral de saucijzen
broodjes zo vermaard waren. Waar nu
de Brandweer staat, stond toen de
oorspronkelijke pasar. Daartegenover
de Siamese tweeling HCS/Derde-
school. Die staan nu nog in originele
staat, maar natuurlijk met heel andere
namen. De hedendaagse Pasarturi staat
op oud-voetbalvelden (Thor, Excelsior,
etc.) Ook het Jaarmarktterrein was des
tijds een voetbalveld. In de buurt
stroomde een riviertje, dat doorliep
langs Kapasari (Kaliondo rivier met
ladders). Het gebied ten westen van
Kedungdoro was een en al sawah,
vandaar de naam Sawahan.
Dat was dan een brokje Surabaja van
rond een halve eeuw terug, dat ikzelf
meemaakte. In OUD SOERABAIA ging
von Faber niet dieper in het verleden
dan de 14e eeuw tijdens het bewind
van Hajam Wuruk of liever de 17e als
hij de stad pas recht uitvoerig onder
de loupe begon te nemen, heel begrij
pelijk trouwens. Maar onlangs heb ik
in Balai Pustaka gelezen over het ONT
STAAN van Surabaja, hetgeen mis
schien ook interessant is. Ziehier wat
ik fragmentarisch heb opgetekend.
In de 9e eeuw was de plek, waar Su
rabaja nu ligt, nog zee of door zee
omspoeld. Dat zal wel uitkomen; denk
maar aan de moerassige streek van
Sedaju in het noorden en Porong in
het zuiden, waar de huizen nu nog bij
tijd en wijle onder water staan. De gro
te weg, die de Brantasrivier kruist,
hebben ze door ophoging thans ban-
djirvrij gemaakt. In de 10e eeuw werd
de Brantasdelta gevormd en pas in de
13e eeuw is dit land geworden met
vele riviertjes. Als bewijs hiervan heb
ben we in Surabaja nu nog namen als
Kaliasin, Kalisosok, Kalibutuh, Kalian-
jar, Kaliondo, Kalisari, Kalibokor, enz.
Gedeelten, die nog onder water ston
den kregen de naam van KEDUNG.
Denk maar aan de straatnamen als
Kedungdoro, Kedunganjar, Kedungru-
kem, Kedungtarukan, Kedungsari e.d.
De ontwikkeling hangt ten nauwste
samen met de opkomst van het vor
stendom Singosari. Voordat Ranggu-
wuni vorst werd, stichtte hij de haven-
(lees verder volgende pagina)
