SPELEN MET SCHELPEN UIT DE ZEE
Het allesoverheersende probleem der ontwikkelings-samenwerking
door Ir. B. van Bronckhorst
De schrijver van dit artikel is in Indië geboren en is nu betrokken bij de inter
universitaire ontwikkelingssamenwerking. Hij is de laatste jaren viermaal in
Indonesië geweest en bekent in een brief aan ons dat hij eerst nu in waarheid
heeft kennisgemaakt met het land van herkomst. Hij schrijft van tijd tot tijd
reisbrieven naar zijn nederlandse vrienden. Daarvan zijn er enige in ons bezit,
waarvan de schrijver meent dat zij ook anderen dan zijn vriendenkring zullen
interesseren en die hij daarom aan Tong Tong aanbood. Hier volgt er één van.
Het onderwerp: de pogingen om de wijde kloof te overbruggen tussen westerse
vaardigheden en de beperkte mogelijkheden van een doodarme bevolking.
Wij hebben, zeer tot ons leedwezen, in verband met onze plaatsruimte, de brief
van ir. Van Brockhorst hier en daar moeten bekorten maar hopen de kern van
zijn betoog ongeschonden te hebben gelaten.
Het is een warme dag, hier op de lange
helling aan de voet van de Tankuban
Prahu, tussen Bandung en Lembang.
Beneden ons ligt de laagvlakte waarin
de stad vaag te zien is, als spikkels
van wit en rood tussen het groen. Een
horizon is er niet want de stad in het
zuiden is ommuurd door bergketens die
een blauwe lijst vormen om de groene
vallei.
Onze woning, aan de verharde weg
die bij km 8 van de grote weg afbuigt
in de richting van de dessa Cisarua,
overziet een prachtig stuk natuur dat
ondanks de dit jaar zo lang aanhou
dende droogte geen verlept beeld ver
toont.
De lange helling, en in het bijzonder
deze streek is immers bekend om de
vele waterlopen die het groen fris
houden en de basis zijn van een bloei
end tuinbouwbedrijf. Buiten hoor je
het geklepper en roepen van de sa-
wahwachters die de rijpe rijstaren te
gen de aanvallen van de vele vogels
trachten te beschermen. Vaag in de
verte hoor je het gedruis van het ver
keer, vermengd met tientallen andere
geluiden, stemmen, de trom van de
Missigit, vogelgekwetter. Alles vloeit
samen tot één patroon dat het geluids
decor vormt van het fraaie levende
schilderij aan onze voeten.
Als ik dit zo schrijf verschijnt het beeld
dat zovelen vóór mij reeds hebben aan
schouwd en bewonderd. Het lijkt wel
of de wereld hier stil heeft gestaan als
je in de reisbrieven van Couperus
identieke sferen, gelijke waarnemingen
leest. Opgetekend in de jaren twintig.
De keerzijde van de medaille
Doch zomin als wij de kwaliteit van een
gebouw dienen af te meten aan de
lagen verf die het oppervlak bedekken,
zo min moeten wij Indonesia bekijken
aan het uiterlijk van het fraaie natuur
lijke schilderij. De andere afbeelding
is veel moeilijker te verkrijgen. Ik be
doel de statistische gegevens welke
ons leren dat er op het eiland Java
480 mensen per vierkante km wonen,
tegen op de overige eilanden van de
archipel gemiddeld 24. 70% van Java
is gecultiveerd tegen 4% op de eilan
den. Van de 127 miljoen mensen zijn
er ruim 80 miljoen op Java. Het eiland
Kalimantan is vier keer zo groot als
Java en heeft omstreeks V2 miljoen
inwoners. Het gemiddeld inkomen ligt
op Rp 1.500,per jaar. Elf Nederland
se guldens. Er wonen gemiddeld 3,6
mensen in een kamer, de landbouwer
werkt gemiddeld 10 uur per dag.
Enzovoort. Een regen van gegevens
die inderdaad niet gemakkelijk zijn te
combineren tot een patroon, maar die
in elk geval geen oogstrelend uiterlijk
hebben. Hoe is de groene pracht van
de sawah, de blijheid van de mensen
die je ontmoet, te rijmen met al deze
nare mededelingen? Hoe moet je de ge
spierde groentedrager bekijken als je
weet dat zijn gang naar de stad, een
tocht van twee maal 12 km soms, hem
nauwelijks meer oplevert dan een
kwartje nederlands geld, een halve kg
rijst?
Tegenover de vredige, eeuwige schoon
heid van de natuur verschijnt uit de
cijfers heel fel de ontstellende armoede
van de mensen voor wie de aarde in
al zijn fraaiheid niet genereus is, doch
hard en zonder mededogen. Temidden
van de rijkdommen der aarde kreperen
de kinderen van het land. Wij, in het
westen hebben beide beelden weten
samen te voegen en gaven het nieuwe
portret de naam ONDERONTWIKKE
LING. De toerist ziet dit cijferschilderij
niet, evenmin overigens als de mensen
van het land zelf doorzien hoe nu ei
genlijk precies de situatie is.
Alleen de westerlingen, de deskundigen
die het schrikbeeld uit de cijfers kun
nen lezen, maken zich zorgen en trach
ten maatregelen te treffen. Beperking
van de bevolkingsgroei is daar een van
en grote acties worden gevoerd om
family planning, keluarga berencana, in
te voeren. Maar de pillen die onder de
dorpsbewoners moeten worden uitge
deeld, verschijnen even later op de
markten in de stad. Geld is immers
veel begeerlijker dan vage mededelin
gen van mensen, die niet eens "van
hier" zijn. De krant schrijft over de
acties, maar soms op dezelfde pagina
treft men de advertenties aan voor
middeltjes om de potentie te verhogen,
obat kuat.
Wij verschijnen uit het westen, met
onze instrumenten, met ons plan om de
wereld hier te bemeten en te beoor
delen. Wij stellen vast, dat het produkt
afwijkt van de normen en geven maat
regelen ter correctie aan. Wij vragen
ons daarbij nauwelijks af, of we wel
over de juiste instrumenten beschik
ken, of het plan, dat wij impliciet voe
ren, ook van toepassing is op dit ge
deelte van de aardbol.
Krassen op een rots
Velen vragen zich bezorgd af, wat er
overbleef van de 300 jaar nederlandse
arbeid in de kolonie, Nederlandsch
Indië. Er moet toch wel iets terug te
vinden zijn van ons werk, van onze
inzet? Hella Haasse noemde het: kras
sen op een rots 3) alsof deze wereld
ongenaakbaar bleek voor alle pogingen
van buitenaf. Een vergelijking, die door
die velen wordt gedeeld, die hun plan
nen, hun leven soms, zagen gedwars
boomd, hun werk gereduceerd tot een
waarde nul.
Nu ikzelf de gelegenheid kreeg om
hier wat langer rond te kijken, om door
spleetjes in het gordijn van onbekend
heid iets van het toneel te kunnen zien,
geloof ik, dat de veronderstelling die
onder de teleurstelling schuilt toch is,
dat wij menen het plan te kennen! Het
geen we bereikten werd afgemeten aan
een eigen plan, aan de normen, welke
in de plaats gesteld werden voor het
plan, dat we niet kenden.
Het plan werd gewijzigd in Indonesia.
Over en door de Nederlandse grond
slagen bouwde men, zo goed als de
omstandigheden dat toelieten, verder.
Daarom komt alles ons zo bekend voor,
maar zo vreemd tegelijkertijd. We zien
het eeuwig beeld van Insuïinde en de
lijnen, welke werden getrokken door
Nederlandse mannen en vrouwen; we
zien de uitwerking in de handen van
anderen. Geen krassen op een rots.
Maar wel degelijk vormen, soms
slechts ruw aangegeven en in andere
gevallen in details uitgewerkt. Delen
van de Nederlandse arbeid zijn ver
vaagd in deze kwart eeuw onafhanke
lijkheid, soms' niet meer zichtbaar. El
ders is echter alles nog precies zo.
Velen hebben nu nog de lidtekens van
de wonden uit de tijd dat de bouw
meesters werden vervangen. Niet in
het minst de Indonesiërs.
Waar de Nederlander vaak vee! verloor
in een korte periode, moest hij 20 jaar
meemaken van periodieke terreur,
honger, broedermoord en ziekte. Pas
nu ziet het er naar uit dat de werktuigen
weer regelmatig worden gehanteerd en
dat de bouw weer voortgang vindt.
Maar de hulp die nodig is voor de op
bouw, hulp die in het buitenland ge-
(lees verder volgende pagina)
14
