Kedelee, soyabonen,
soy-beans: overal
ter wereld voedzaam
en gezond
"Al zouden we gewoon droge rijst met een stukje tempé moe
ten eten, als we maar gezond blijven!"
Ik hoor het mijn moeder nog met oprechte overtuiging zeggen
en al moet ik toegeven dat we nooit echt straatarm zijn geweest
en altijd verre van rijk, ik heb nooit bij de gedachte stilgestaan
dat ik rijst met tempé at om gezond te blijven. Het was gewoon
lekker, vreselijk lekker. Met sambel-trassi en een handjevol
lalapan (verse terong, katjang pandjang, ketimoen, kemangi)
was het een godenmaal. En de goden zegenden ons met ge
zondheid.
Wat mijn lieve moeder bedoeld had als een soort stille smeek
bede, was een uitspraak die een VOORWAARDE tot gezond-
blijven impliceerde: tempé is het gezondste voedsel ooit door
de mens geproduceerd. Het vervangt eieren, vlees, melk niet
alleen, het is honderdmaal BETER. Alleen hebben we het nooit
geweten.
Kedelee, soya, is er in ons leven altijd geweest. Als tahoe, tem
pé, ketjap, taotjo, gewoon als kedelee gekookt, opgepeuzeld bij
bossen, op de stoep voor het huis. Niemand zei: "Wat eten
jullie gezond!" Maar wel: van djamboe kloetoek krijg je blinde
darm ontsteking (hoe bestaat het!) van teveel doeren word jè
mabok, van djamboe mónjet en mangga kwennie ga je hoesten,
van daon ketella kun je buikpijn krijgen enz. enz. Maar niemand
zei: kedelee is gezond.
Gezond blijven, gezond worden is een wereldprobleem, een
welvaartsprobleem geworden. Hoe rijker, hoe meer verkeerd
voedsel en leefgewoonten, hoe verder af van "rijst met tempé".
Nu, in 1975 met een wereldvoedselprobleem, met een ziekte
en sterftecijfer om van te duizelen, maar goddank ook met veel
knappe koppen die gaan piekeren hoe de mensheid op het
goede pad terug te brengen, is de soja, de kedelee "ontdekt"
als de meest volmaakte peulvrucht. Dat gebeurde in Amerika
al zo'n 10 jaar geledén, Brazilië, Australië, andere landen volg
den. Er is geëxperimenteerd, gefabriceerd en er wordt ge-ex-
porteerd, meel, bonen, olie.
Wie hierover alles weet, er sinds een jaar een taak van heeft
gemaakt, alle gegevens te verzamelen en erover te schrijven is
Harryet Marsman, Plantersvrouw, zoals U haar van onze
"soya-rubriek" kent. ledereen die ons blad leest, zou het alle
maal ook moeten weten. Maar ik heb mijn twijfels, want nog
zijn er dames die in onze winkel komen met de vraag "Wat
doen jullie toch met die sojabonen?" En dan beweren ze
nog dat ze TT van a tot z spellen. Jammer dat ze dan net
de s van soya over hebben geslagen, want echt, alles wat er
over de soya te vertellen viel, i s door Plantersvrouw verteld!
Recepten, wenken, tips, bijzonderheden. Ze heeft zelf soya
geplant, laten planten, ze heeft contacten gemaakt over de
gehele wereld, ze bezit de grootste verzameling recepten over
de wonderboonen enze is nog lang niet uitgepraat.
Een paar maanden voor zijn heengaan, maakten Tjalie en ik
een plan-de-campagne: we wilden onze kedelee in Tong-Tong
propageren. Het moest mogelijk zijn dat Nederland met zijn
absurd hoge vleesconsumptie, zijn vette (en verkeerde) eet-
Foto boven: Kedelee moet voor elke bereiding altijd eerst worden
"gerendem", voorgeweekt en gereinigd. Flink trappen in een drum
met gaatjes, dat het telkens bijgegoten water makkelijk loost, is de
manier. Dat gebeurt natuurlijk in de kali.
Onder: Tempé verkoper. Kedelee verwerkt tot tempé bevat de grootste
voedingswaarde. Het proces van gisten, schimmelen, brengt de uiterste
en meest uitgebalanceerde waarde aan eiwitten, proteïnen, vitaminen.
(foto's: Rogier)
12
