EEN KWESTIE VAN MACHT
BOEKBESPREKING
HISTORISCHE
HERDRUKKEN
Er is een merkwaardig boek versche
nen, dat vooral de ouderen onder ons,
die de dertiger jaren bewust hebben
beleefd, zal interesseren. Bij van Hol-
kema en Warendorf te Bussum ver
scheen dezer dagen van de hand van
Anthony van Kampen, de levensge
schiedenis van dr. L. J. A. (Lex) Schoon-
heyt, arts in Indië, langjarig geïnter
neerde in Indië en in Suriname en
tenslotte medicus in Den Haag, na zijn
rehabilitatie. Het boek is onder de titel
"Een kwestie van macht" 29 okt. in een
bijeenkomst in het Verre Oosten te
Scheveningen aangeboden door de uit
gever, waar het onderwerp van dit
boek en de schrijver plus een feestelijk
aantal vrienden en kennissen van bei
den aanwezig was.
De schrijver, in onze kringen vooral
bekend door zijn boeken over Nieuw
Guinea behoeven wij niet te introduce
ren. Lof te brengen aan zijn vertellers
talenten zou water naar de zee dragen
zijn. Het is Nieuw Guinea dat de
schrijver en zijn onderwerp tezamen
bracht. Lex Schoonheyt is namelijk
kamparts in Boven Digoel geweest en
heeft over zijn vertoef daar temidden
van Indonesische geinterneerden, die
er na de onlusten van 1926/27 waren
ondergebracht ook een boek geschre
ven, dat in 1936 verscheen en zeer
uiteenlopende reacties te voorschijn
riep. Van Kampen kende dit boek
niet maar vond in 1962 bij een
bezoek aan Boven Digoel daar een
exemplaar. Lezing daarvan deed de
lust in hem ontwaken kennis te maken
met de schrijver; de beide mannen
kwamen na enige omwegen inderdaad
oog in oog te staan. Dit leidde tot de
beschrijving van "het bewogen leven
van dr. L. J. A. Schoonheyt" door An
thony van Kampen - het boek dat thans
voor ons ligt.
Schoonheyt was - en is - een figuur,
die zulk een levensbeschrijving inder
daad verdient. Behalve een bekwaam
medicus is aan deze "Indische jongen"
in de beginperiode van zijn loopbaan
niets bijzonders te ontdekken. Hij trekt
echter algemeen de aandacht door de
verschijning van zijn boek over Digoel.
Men leert hem daaruit kennen als een
man, die de koloniale verhouding als
een vaststaand gegeven beschouwt,
zich druk maakt over de slappe poli
tiek die z.i. zowel de regering in
Nederland als die in Indië bedrijft.
Daarnaast bevat zijn boek een aantal
waardevolle hoofdstukken die van be
lang zijn voor de kennis van het gebied
en zijn bewoners en het leven der
geinterneerden aldaar; met een aantal
van hen onderhoudt hij vriendschappe
lijke betrekkingen. In die mate, dat
hem zelfs van hogerhand te kennen
wordt gegeven dat zijn gedrag niet in
overeenstemming is met zijn positie.
Op de bijeenkomst waarop het boek
van Van Kampen wordt aangeboden
zal Chalid Salim, die 15 jaar in Digoel
was geinterneerd nog eens getuigen
van zijn waardering voor Schoonheyt
- vriend en vijand in de periode dat
beiden in Digoel vertoefden. Twee as
pecten van de persoonlijkheid van
Schonheyt zijn dan volkomen duidelijk:
een politieke naiveling en een humaan
mens zijn in de jonge dokter verenigd.
Wie de periode der dertiger jaren in
Indië bewust heeft beleefd weet dat
zij een zwarte bladzijde in de geschie
denis omvatten. Niemand wist, dat er
nog vele en nog zwartere zouden ver
schijnen en dat in ruim een decennium
na afschuwelijke beproevingen een
eind zou komen aan het Nederlands
gezag over Indië. Maar de dertiger
jaren waren al erg genoeg. De econo
mische crisis met haar salarisverlagin
gen, met Europese werklozen - een
verschijnsel waarvan niemand in zijn
ergste nachtmerrie ooit had gedroomd
- onrust onder ambtenaren en planters.
De juiste voedingsbodem voor de NSB,
die haar offensief in Nederland en Indië
inzette. Natuurlijk was Schoonheyt lid
van de NSB. Natuurlijk begreep hij de
uiteindelijke consekwenties van zijn
keus niet. Evenals honderden meelo
pers van een beweging die beloofde
aan al het politieke gescharrel, de half
heid van een aarzelende regering een
eind te maken, in één woord een be
weging van ferme jongens, stoere kna
pen, beschouwde Schoonheyt zich als
een standvastige vaderlander en juist
het tegendeel van een landverrader.
Ofschoon hij na een printah aloes van
zijn chefs uit de NSB trad bleef hij
"verdacht". Daaraan veranderden ook
zijn prestaties als de man, die Priok
van malaria bevrijdde (na zijn periode
in Digoel) niets. De Duitse inval in
Nederland bracht ook hem arrestatie
en internering door de Indische over
heid als potentieel staatsgevaarlijk.
Verreweg het grootste deel van het
boek is ingenomen door het verhaal
van zijn ervaringen eerst in diverse
kampen in Indië en vervolgens in Su
riname. Het is geen prettige lectuur.
Er is sedert wel het een en ander be
kend geworden van de willekeurige
wijze van het onschadelijk maken van
veronderstelde gevaarlijke elementen
en het regime waaraan zij werden
blootgesteld. In Suriname blijkt de si
tuatie nog veel ernstiger te zijn ge
weest dan op Java.
Op 22 december 1949 volgt zijn reha
bilitatie: hij wordt alsnog per 1 februari
1946 eervol ontslagen als havenarts bij
de Dienst van de Volksgezondheid,
waarna hij kan worden toegelaten tot
de medische praktijk in Nederland.
Hoe dit boek in Nederland zal worden
ontvangen weten wij niet. Indische le
zers zullen het een boeiend relaas vin
den van de beproevingen van een der
hunnen, die met ongebroken geest
kracht zijn lot tegemoet trad.
JHR.
"Een kwestie van macht" is verkrijg
baar in de boekhandel Tong Tong.
Prijs 39,50 3,25 porto.
Na jaren lang een ietwat kwakkelend
bestaan te hebben geleid, is de studie
van de koloniale geschiedenis speciaal
in Amerika en in Engeland thans goed
op gang gekomen. In Tong Tong zijn
al herhaaldelijk uitgaven van belang
rijke bijdragen tot de historie aange
kondigd en thans komt de B.M. Israel
NV Publishing Department te Amster
dam met twee herdrukken (in het En
gels) van belangrijke historische uit
gaven. In de eerste plaats is daar dan
een herdruk van E. S. de Klerck's His
tory of the Netherlands East Indies,
waarbij de uitgave van 1936 als basis
diende. In 1140 pagina's krijgt de lezer
een uitgebreide bespreking van geo
grafische en ethnografische bijzonder
heden, noodzakelijk voor een beter
begrip van de geschiedenis van de
Archipel. Voor studenten, historici en
beoefenaars van politieke wetenschap
pen onmisbaar materiaal!
Niet minder interessant is de herdruk
van het befaamde boek van J. S. Fur-
nival: Netherlands India, a study of
plural Economy. Dit is een herdruk
van de uitgave van 1944 verzorgd door
de Cambridge University Press. Furni-
val, die jarenlang in Burma leefde en
werkte, vergelijkt in dit boek het Britse
koloniale systeem met het Nederland
se, daarbij de kritiek op beide stelsels
niet sparende, ofschoon de schrijver
in het algemeen een duidelijke voor
keur toont voor het Nederlandse stel
sel. Bij zijn publicatie - in de dertiger
jaren verscheen, menen wij, de eerste
druk - trok Furnival's studie zeer de
aandacht en de herdruk zal ook nu
nog belangstellenden van groot nut
kunnen zijn, ook de "gewone" lezer.
Furnival's boek is zeer leesbaar ook
voor de niet-''deskundige".
Natuurlijk bestaat voor Tong-Tong a-
bonnee's de gelegenheid deze unieke
(en belangrijke) werken te verkrijgen
tegen makkelijke betalingsvoorwaar
den.
"History of the Netherlands East
Indies'' kost, wanneer U er nu op
inschrijft 205,bij verschijnen
240,U kunt dit standaardwerk in
4 termijnen voldoen.
"Netherlands India, a study of plural
economy", kost 60,bij inschrijving,
70,na verschijning. Desgewenst in
2 termijnen.
JHR.
3
