Zomaar een Terugblik
Reizen naar Indonesië
met het Lijntoestel van de
SingaporelAirlines
De laatste dagen van Tjilatjap onder de Nederlandse driekleur.
Het was een publiek geheim, dat indien de oorlog, die reeds in Europa in alle
hevigheid raasde, ook de Ned. Indische contreien zou bereiken, Tjilatjap de
belangrijkste havenplaats zou zijn.
De Dienst van Scheepvaart reageerde
dan ook op het uitbreken van de oor
log in de Pacific o.a. door de haven
meester 1ste klasse W. H. Morren,
door de militairisatie geassimileerd
aan de rang van Overste bij de Kon.
Marine, van Tandjong Priok over te
plaatsen naar Tjilatjap. Aan haven
meester Morren werden toegevoegd
de havenmeester 3e klasse T. J. Bui
ten en Onderhavenmeester J. M. Sijt-
sema.
Te Tjilatjap was als Commandant Ma
ritieme Middelen (C.M.M.) gedeta
cheerd Kapitein ter Zee B. J. G.
Schokking. Vele havenplaatsen moes
ten loodsen, gewestelijke vaartuigen
en het daarbij behorende inheemse
personeel aan Tjilatjap afstaan. Het
vergroten van het aantal loodsen was
mede noodzakelijk geworden doordat
het loodsmansvaarwater juist in oor
logstijd aanzienlijk was verlengd door
het vóór de ingang van de haven uit
gelegde mijnenveld.
Dit mijnenveld en die van een aantal
andere havenplaatsen had - hoe gek
het ook klinkt - afdeling K. van de
Dienst van Scheepvaart heel veel
werk gegeven. Van alle bestaande ge
heime mijnenveldkaarten was namelijk
tenminste één exemplaar in Neder
land toen 't vaderland door de Duitsers
werd veroverd. De mogelijkheid be
stond dus dat deze kaarten in handen
waren gevallen van de Duitsers en
via deze overweldigers in handen van
de Jappen. Het was derhalve noodza
kelijk de positie van de mijnenvelden
vóór de diverse havens te wijzigen.
In de maanden juni en juli 1940 werd
dit door de Kon. Marine verricht. De
Itz. 2de klasse H. W. R. Krauss, ex
cdt van Hr. Ms. "Willebrord Snellius"
kreeg de opdracht om de mijnenveld-
kaarten te herzien en schrijver dezes,
1ste Officier bij de Gouvernements-
Marine F C. Backer Dirks, gedeta
cheerd op de afdeling K, kreeg de
opdracht om de verlichting van de
geulen door de mijnenvelden in de
diverse havens te herzien ter aan
passing aan de gewijzigde mijnen
velden-posities.
Het was nodig om me plaatselijk te
oriënteren, de verplaatsing van de
lichtbronnen te controleren en de
duistere en heldere sectoren van de
lichtbronnen te verifiëren. Voor deze
werkzaamheden bracht ik een 14-
daags bezoek aan Tjilatjap in de twee
de helft van augustus 1940, alwaar ik
logeerde in hotel "Bellevue", het eni
ge hotel in het destijds nog vredige
Tjilatjap, waarvan de importantie nog
moest groeien. Met de medewerking
van havenmeester 2e klasse H.
Greeuw en enige lichtopzichters van
de Bebakening- en Kustverlichting
werden de betreffende werkzaamhe
den in een geforceerd tempo uitge
voerd.
Als de 2de Wereldoorlog in de Ned.
Indische wateren toeslaat wordt, zoals
hierboven reeds is opgemerkt, door
de plaatsing van havenmeester Mor
ren Tjilatjap gepromoveerd tot de be
langrijkste havenplaats van Ned. Oost
Indië. Dit impliceerde niet dat de ha
vens van Tg. Priok en Soerabaia hun
importantie geheel verloren hadden,
want hoewel de plaatsing van de ha
venmeesters in overeenstemming was
met de bedrijvigheid in de nabije toe
komst, kon de outillage van Tjilatjap
daar nauwelijks aan tippen. Nu ik dit
zo neerschrijf herinner ik me, dat e.e.
a. duidelijk tot uiting komt in het boek
"In konvooi" door A. J. Graffelman,
gezagvoerder bij de Stoomvaart
Maatschappij "Nederland". De "Talis-
se" voer met twee 40 tons motortor
pedoboten voor de Koninklijke Marine
van New Orleans via Brisbane naar
Ned. Oost-lndië. De bestemming was
Soerabaia, blijkbaar met het doel a'-
daar de beide motortorpedoboten te
lossen.
Zondagmiddag, 14 december 1941, tij
dens de vaart door Straat Bali werd
via een codetelegram de bestemming
veranderd in Tjilatjap. Direct werd het
roer omgelegd en werd teruggestoomd
om met een grote omweg via de 12
graden Zuiderbreedte zigzaggend op
woensdagmorgen 17 december Tjila
tjap te bereiken. Edoch het blijkt alras
dat de outillage van Tjilatjap te kort
schiet. Na telegrafisch overleg met
de C.Z.M. moest de "Talisse" alsnog
naar Soerabaia, alwaar de motortor
pedoboten met een drijvende bok
werden gelost.
In het boek "Varen in Oorlogstijd"
door S. J. Graaf van Limburg Stirum
lezen wij:
"Na 42 dagen varens vanuit San
Francisco kwam het m.s. "Bengalen"
van de Rotterdamsche Lloyd onder
bevel van Kapitein D. F. Schutterheim,
varende op de Silver-Java-Pacificlijn
Tjilatjap binnen. Ook in dit geval doet
de tekortkoming in de outillage van de
haven zich gevoelen. De lading van
de "Bengalen" bestond namelijk o.m.
uit 250 sts damwand, die slechts met
walkranen konden worden gelost. Der
gelijke kranen had men niet te Tjila
tjap.
Daarom besloot het Bureau Zeever-
keer de "Bengalen" onder escorte van
Hr. Ms. "Willem van der Zaan" naar
Soerabaia te laten verstomen.
In het vaarwater van Tjilatjap waren
tussen de vaste wal en het eiland
Noesa Kambangan 13 meerboeien (12
spannen) gelegd, waarop schepen kon
den afmeren. De hougrond voor de
verankering van deze meerboeien was
slecht, zodat bij het meren en ontme-
ren met veelal sterke stroom de meer
boeien frequent van hun plaats wer
den getrokken. Sommige diepgaande
schepen werden wel eens even aan
de grond geboeid.
Na de val van Singapore werd het
aantal koopvaardijschepen te Tjilatjap
schrikbarend groot en moesten soms
drie schepen naast elkaar op één span
meer-boeien afgemeerd worden.
Kleinere schepen kregen een ligplaats
in de kali Donan en kali Pasoeroekan.
Onder die schepen waren diverse
schepen van de Gouvernementsmari
ne o.a. de "Canopus" (Gezaghebber
T. C. Wayenberg) die op Timor thuis
hoorde en begin februari naar Tjilatjap
was opgeroepen, de "Tydeman" (Ge
zaghebber R. Troost), die eind januari
1942 naar Tjilatjap was gedirigeerd
voor verkenningsdiensten en om als
logiesschip voor personeel van de
Gouvernements Marine dienst te
doen, de "Hoofdinspecteur Zeeman"
(Gezaghebber W. C. Tismeer) voor
onderhoud en bewaking van de meer
boeien en tenslotte de "Valk" (Gezag
hebber A. Kool) met de dienstorder
Amsterdam - Singapore - Jakarta
Amsterdam - Singapore - Medan
4 dagen stopover in Singapore in eerste klas hotel met ontbijt
151,— p.p.
6 dagen tour Singapore - Medan - Brastagi - Tobameer in eerste klas
hotels met ontbijt 468,p.p.
Inlichtingen en boekingen uitsluitend via de Voorzitter van de Stichting
"De Nieuwe Brug" E. M. H. Holwerda, Irisstraat 205, Den Haag, na
18 uur telefoon 070-60 67 28.
10
