Historische verkenningen (slod
Nog meer over glas en
spiegels maar ook over - - -
stoelen
Alle moeilijkheden op aarde komen in
feite van de stoelen. Fel debatteren,
een hoge bloeddruk tot men er kort
ademig van wordt, hartkloppingen en
boos kijkende uitpuilende ogen, dat
alles komt van het "zitten op stoelen".
Door op een stoel te zitten kan ie
mand snel ten einde raad raken en
met een kanon gaan schieten. Als de
diplomaten en generaals op interna
tionaal niveau eens besprekingen
zouden willen gaan voeren en alle
wereldproblemen eens wilden oplos
sen, terwijl ze met gekruiste benen
op de vloer zaten, dan zou ér vrede
heersen! Alles zou harmonisch ver
lopen, omdat als ieder zo op de vloer
zit, niemand z'n voeten kan gebruiken
om z'n buurman te schoppen, ook al
zitten ze vlak bij elkaar.
Iemand kan blufferig, uitdagend en
opschepperig doen en z'n spieren la
ten zien, omdat z'n achterwerk, z'n
knieën en z'n lichaam ver verwijderd
zijn van de aarde. Iemand z'n achter
werk toekeren en er minachtend op
slaan, oneerlijk optreden en bedrie
gen, dat alles komt omdat iemand met
beide benen op de grond staat of
omdat z'n achterwerk afgeschermd is
met een plank op een stoel, ver van
de bescherming van de aardgeest.
Wij zouden wel eens willen weten of
de Chinese Minister van Buitenlandse
Zaken, Chao Kuan-hua, nog vurige
redevoeringen zou kunnen houden
zoals hij gewoon is te doen zittend op
een stoel in vergaderingen van de
UNO.Wanneer Adam Malik hem uit
nodigt om op de vloer te gaan zitten
voor een gemeenschappelijke maal
tijd! Hij zou gaan watertanden vóór
hij een woord zou kunnen uitbrengen.
Chao Kuan-hua nodigde Nixon en
Kissinger uit voor een gemeenschap
pelijke maaltijd in Peking, waarbij ge
bruik werd gemaakt van eetstokjes.
Wat is er dan op tegen, dat Adam
Malik hem uitnodigt voor een ge
meenschappelijke traditionele maaltijd
in Jakarta met alle rijsttafelgerechten
gerangschikt op een lange, 30 cm ho
ge tafel, terwijl de beide wanden van
de eetzaal zijn versierd met 90 cm
brede pengilon (spiegels), die 60 cm
boven de vloer hangen. De vloer zou
bedekt moeten zijn met een fijne ge
bloemde mat of tapijt. Het plafond
zou versierd moeten zijn met het ba
tikpatroon "parang menang" (d.w.z.
onderlangs het plafond), de verlichting
zou half ouderwets en half modern
moeten zijn met gamelanmuziek op
een afstandje van de eetzaal. Oh.
mein Liebchen, was willst du noch
mehr?
Speurend in de geschiedenis en de
traditie vinden we telkens pengilon
(spiegels). Door hem een spiegeltje
te geven, wist Miss Wyn Sargent haar
geliefde Obakharok te "strikken".
Toen zij gedwongen werd Irian Jaya
(West Nieuw Guinee) te verlaten, ble
ven haar imitatie-oogwimpers achter
in de hut van Obakharok. Miss Wyn
Sargent vergat haar imitatie-wimpers
mee te nemen, maar ze vergat
niet haar pengilon (spiegeltje) in haar
tas mee te nemen. De pengilon en de
vrouw zijn Siamese tweelingen! Van
daar dat het in Europa in het sprookje
van Sneeuwwitje heet: "Spiegeltje,
spiegeltje aan de wand, wie is de
schoonste in het land?"
Een karakteristieke eigenschap van
pengilon en glaswerk is trouwens dat
ze een rol spelen in heel wat sprook
jes, verhalen en gelijkenissen, toe
spelingen, kritiek en spreekwoorden.
Van iemand die erg dronken is (bijv.
door het drinken van arak) zegt men:
"Hij heeft te diep in het glaasje geke
ken". Met: "Hij (of zij) heeft te lang in
de spiegel gekeken" wordt bedoeld:
IJdel zijn. Maar het echtpaar Adriaan
Hoekmeijer-Greet gaf hun dochtertje
de naam "Katja" als een symbool of
herinnering aan hun avontuur met een
65 jaar oude zeilboot van maar 13 m
lang, waarmee ze twee oceanen waren
overgestoken en vijf werelddelen wa
ren gepasseerd in vijf jaar tijd over
een afstand van 23.000 zeemijlen.
Hun dochtertje werd geboren op Cu-
ragao, waar een deel van de bevol
king Javaans spreekt. Dit echtpaar
deed op z'n reis ook Bali aan. Totdat
ze 31/2 jaar was, werd "Katja" opge
voed op de zeilboot die vaak in ge
vaar was op twee oceanen. Dit is
verteld door de journalist Henny Kor-
ver in het dagblad "De Telegraaf"
van 9 maart 1974. Vijf jaar lang in alle
stilte varen over een afstand van
23.000 zeemijl, zonder reclame - zon
der propaganda, terwijl ze alle risi
co's zelf droegen en pas na behouden
terugkeer zich lieten interviewen door
een krant, dat is nog eens voorbeel
dig!
Als twee vrouwen ruzie hebben, zin
spelen ze ook wel eens op de spiegel
(pengilon) als ze zeggen: "Och, als je
geen pengilon hebt, ga dan gauw naar
de rivier" (om te "ngilo" zich te
spiegelen), en ze bedoelen ermee:
"Schaamteloos".
Een jaloerse vrouw zegt: "Ook al ga
je 100 keer per dag voor de spiegel
staan, een wéwé (lelijk spook) blijft
een wéwé".
Als men wil uitdrukken hoe mooi men
een vrouw vindt, zegt men: "Als ze
een minuut voor de pengilon toilet
maakt, blijkt al hoe sembodro (knap)
ze is". In de wajang is Sembodro een
knappe vrouw op wie Janoko verliefd
is.
Als iemand zich niet netjes gedraagt,
zegt men: "Zijn spiegel (pengilon) is
van Japans maaksel". Vroeger waren
de Japanse spiegels bekend om hun
slechte kwaliteit, niet "zuiver".
In het Westen zegt men wel eens:
"Ze dreigen keihard en ze liegen
glashard". In Indonesië zegt men:
"Glad als een aal". In Europa zegt
men: "Spiegelglad".
Het spreekwoord "Zoveel hoofden,
zoveel zinnen", kan op vele manieren
in het Indonesisch uitgedrukt worden
(men denke slechts aan uitdrukkingen
als: Lain orang, lain pandangan, of:
Lain orang lain pendapat, of: lain
orang lain rasa). Maar in verband met
het begrip spiegel noemen we er hier
drie: "Lain penganten, lain pengilon"
(letterlijk: Elke bruid heeft haar eigen
spiegel), "Lain mata, lain kaca" (let
terlijk: Ieders ogen kijken door een
eigen, aparte bril), en: "Lain kaca, lain
ukuran" (letterlijk: Elke spiegel heeft
z'n eigen formaat). Nog een ander
spreekwoord in Indonesië, waar een
spiegel aan te pas komt, is: De man
meet z'n lichaam (d.w.z.: let op fysie
ke kracht), de vrouw meet haar spie
gel (d.w.z.: let op schoonheid).
Termen als glas, ruit en spiegel vindt
men overal. Maar de heren professo-
ren-linguisten hebben tot dusver voor
de volgende smaak- en geurwaarde-
ringen geen vertaling kunnen vinden:
Sedap. gurih, renyah, gado, pedas,
semriwing, sengir, amis, apek, seme-
grak, langu, miroso enz.
Voor wie lang op Java gewoond heeft,
zijn deze begrippen duidelijk, "zo hel
der als glas". Op dit land doelde een
dichter, waarvan hij de sawahs en
ladangs als volgt bezong:
Dimana kerbo berkubang-kubang,
Disitu sinar si matahari
Dimana nyiur bersilang-silang
Disitu tempat lahirnya diri.
Waar de karbouw een modderbad
neemt
Daar hebben de zonnestralen vrij spel
Waar de kokospalmen wuiven,
Daar is mijn geboortegrond.
door OEI LIONG THAY
In Tong Tong van 15 jan. jl. (No. 13) plaatsten wij het eerste stuk van drs. Van
Pernis' vertaling van een artikel van Oei, die op ongeregelde tijden zijn His
torische Verkenningen publiceert in het Jakartaanse blad Merdeka. Hier volgt
het vervolg en slot van zijn boeiend artikel over glas en spiegels in de Javaanse
gedachtenwereld.
22
