Mensenoorlog en boehen
Als ik zo eens het rijtje laatste Indische uitgaven op onze boekenplank zie,
dan mag ik aannemen dat men in Nederland nu wel moet weten dat we 35 jaar
geleden ook in de oorlog hebben gezeten. Goeie hemel, wat een tijd geleden
al, 35 jaar, een hele generatie en n o g zijn we er niet over uitgepraat! Zo'n
oorlog is ook een rib (of meerdere) uit je vege lijf, een deel van je leven
geweest. Mogen we er alsjeblieft over praten en schrijven als het kan, ook al
lezen en begrijpen weinigen er iets van?
"Ik zou u willen vertellen, dat
het boek "De Hel van Birma"
een SNERT boek is (H. J. H.
Schurgers). Van de 95 pagina's
zijn bijna 20 niet of haast niet
bedrukt.
Verder vind ik de infantiele teke
ningen van Th. Min prutserig.
Ik zag op de tentoonstelling van
tekeningen uit de Japanse kam
pen echt goede tekeningen. Ik
heb ook in Birma en Siam aan
de spoorweg gewerkt en toen
nog 6 maanden moeten wachten
op terugkeer naar mijn gezin in
Medan, maar heb in die tijd ge
lukkig weinig van die huilebalken
meegemaakt als die Schurgers.
Op dat boek past de uitdruk
king van "pakai belazer". Daar
na las ik "de Soldatendominee"
van ds. Hamel, "Pluizen op de
hand van God" van Ezendam en
nu ben ik bezig met "De Zwarte
Moeson", van Willem Brandt.
Dat soort boeken zijn de moeite
waard, daar worden waardevolle
beschrijvingen gegeven, die heb
ben historische waarde".
J. L. Kreijts
De Indische oorlogsherinneringen 1942
-1950 zijn de laatste tijd ook onder de
aandacht van de Nederlandse uitge
vers gekomen en voldoende gewaar
deerd om er een uitgave aan te wijden.
Overigens betreur ik het altijd weer
dat heel getalenteerde schrijfsters en
schrijvers alleen deze oorlog als on
derwerp hebben gebruikt. Waar blij
ven de goede verhalen over de mooi
ste tijd van ons leven?
Eigenlijk beschamend dat alleen Johan
Fabricius met zijn "Gordijn met de
ibissen" en Lin Scholte met "Bibi
Koetis" er de laatste 10 jaar uitge
sprongen zijn met een goede roman
en een levensverhaal uit Indië. En
we daarnaast talrijke fantasieroman
netjes voor zoete koek hebben moe
ten slikken. Zijn de goede roman-
en novellen-auteurs met Maria Der-
mout en Vincent Mahieu voorgoed
verdwenen? Zelf droom ik nog steeds
van een bundel verhalen "De beste
jaren van ons leven" in onze Moes
sonreeks. Het kan wel heel nuttig zijn
(lariekoek!) om de jeugd te overtuigen
van ONZE oorlogsellende, veel be
langrijker is het de jonge generatie te
vertellen over al het goede, prettige,
gelukkige dat er was en bestaat, als
we het niet verstikken met alle mo
gelijke middelen van de onbeschaving.
Maar nu even over die oorlogs-boe-
ken. leder vindt er passages in die hij/
zijzelf meegemaakt heeft. Gevaarlijk,
liever gezegd misleidend, vind ik het
opgeschroefde zelf-beklag, dat veel
weerklank vindt. Men vereenzelvigt
zich nu eenmaal graag met een op
vallende figuur - zielig of flink - in een
boek, en de persoonlijke gevoelens,
die men heeft op het moment dat iets
gebeurde worden vaak gegenerali
seerd. Geloof me, geen twee mensen
voelen, denken gelijk, er zijn gradu
aties in lijden, moed, onverschillig
heid, gelatenheid.
Elk moment van angst, blijdschap, ver
rassing, vernedering is voor iedere
levende ziel uniek, eigenlijk niet in
woorden uit te drukken. Net als de
uiting van het kindje dat zijn honger
zóóóó groot is (armpjes wijd uit
gespreid) of zóóóó klein (duim en wijs
vingertje op elkaar).
Drie boeken die voor mij van deze
hele serie oorlogsuitgaven meer dan
genoeg vertellen zijn: "Het pannetje
van oliemans", door van Heekeren,
"Bloemen voor Nippon", door Augus
ta Lampe en "Setengah Mati," door
Eliza Thomson. Alle drie zuiver, klaar,
bijna ongeemotioneerd neergezet,
maar zo geladen door het verlangen
iets te willen mededelen aan de ander,
dat je bij sommige passages niet meer
leest, maar naar een kleuren docu
mentaire kijkt. "Setengah Mati" is nog
altijd voor mij het geloofwaardigste
kampboek.
"Maar jij heb niet in een kamp geze
ten", is geen tegenargument voor de
ze voorkeur. De schrijfster schreef
haar ervaringen op zoals een meisje
van 10 die beleefde. Niet zoals een
vrouw van 45 die ervaringen nu wil
omschrijven.
Soms is haar verhaal bijna saai, mo
notoon. Maar waren vele dagen in die
bezettingstijd niet saai en monotoon?
Daarentegen is Annemie MacGilla-
vry's "Je kunt niet altijd huilen" een
knap geschreven drama. Je kunt pas
sages uit haar boek niet vergelijken
met die uit Sentengah Mati". De wand-
luizenvangst van Eliza is een hande
ling in 4 regels, bij Annemie is het
een tragische comedie in enkele be
drijven.
"De hel van Birma" waar de heer
Kreyts zich - terecht dacht ik - zo
nijdig over maakt, is één langgerekt
gehuil. Een kind als Eliza Thomson
zou zich in de jungle net zo afschu
welijk gevoeld hebben, maar of ze er
na 35 jaar zo over geschreven zou
hebben? In ieder geval geen geval
voor geestelijke begeleiding door Pro
fessor Bastiaans!
Op de een of andere manier zijn de
Indische "oorlogsslachtoffers" toch
wel aan deze "begeleiding" ont
snapt. We hebben onze herinneringen
bewaard ("ik wil beslist nooit meer
over de oorlog praten of aan Japan
ners denken") of we zijn in de gele
genheid geweest de ellende van ons
af te schrijven.
Tjalie heeft nooit de behoefte gehad
een boek over zijn krijgsgevangen
schap te schrijven. Alle afgrijselijke
verhalen ten spijt over ranselpartijen,
pellagra, diarrhee, kampbeulen, kon
hij met vrienden en broers over deze
tijd, ook humoristisch "ngobrol". Ter
wijl hij toch nooit zou vergeten dat
broer Alex bij Japan werd getorpe
deerd en broer Henk dagenlang rond
dobberde temidden van de olie, nadat
de "Java" ten onder was gegaan. Som
mige dingen praat je niet over, schrijf
je niet over. Niet sommige, maar dui
zenden mensen denken daar zo over.
Er is gelukkig veel lelijks in ons leven
dat met ons het graf in gaat. Niet ge
noeg, er wordt tegenwoordig nog veel
te veel gepraat en geschreven. Jam
mer.
LILIAN DUCELLE
"BRAZILIË heeft in 1975 de uitvoer van sojabonen opgevoerd van 891 tot
1.303 miljoen."
en een gedeelte van die 1.303.000.000 vindt U bij toko Tong-Tong!
Pro (of Ultra)-Soy per pond f 5,50
half pond 3,
Sojabonen per pond f 1,50
Sojameel per pond f 1,50
Pro-Soy gebruiken bij gehakt, kroketten en alle recepten waarbij soja-
pulp is voorgeschreven.
"LEVEN MET SOYA", door Harryet Marsman ƒ15,90
Dit boekje tezamen met 1 pond sojabonen, 1 pond sojameel voor
f 21,U spaart dan 3,40 aan portokosten uit.
"Leven met Soya" plus 1 pond pro-soy f 24,50 (besparing porto
kosten f 3,40).
4
