Kebatinan, de Javaanse mystiek Een levensfilosofie die alle bestaan doordrenkt door B. van Bronckhorst De laatste keer dat ik in Indonesië was heb ik tijd kunnen besteden aan een on derwerp dat mij in het bijzonder was gaan intrigeren: de Javaanse mystiek. Ik had al enige jaren eerder kennis gemaakt met het verschijnsel, met de naam die ervoor bestaat: Kebatinan. Van Batin dat innerlijk of binnenste betekent. Het woord met voor- en achtervoegsel betekent zoiets als verinnerlijking, op het in- nerljjk gericht zijn. Kebatinan is een levensfilosofie die alle bestaan op Java doordrenkt. Het is een beginpunt van gedrag en een verklaring van het bestaan van de mens. Het is instrumenteel voor men sen om zichzelf te leren kennen en om in het leven staande te kunnen blijven. Kennis van alles wat immate rieel is, basis voor een edel karakter, eenheid brengend in het gedrag, in woord en daad, Leiding van een alles doordringende Godheid. Kebatinan is streven naar levensperfectie. Op Java is het leven hard voor de meeste mensen. En toch zijn er zo veel van hen, en zovelen zijn gelukkig. Gelukkiger soms dan wij dat zijn in onze wereld vol van bezit en bescher ming, vol met rechten en garanties voor vrijheid. Hoe kunnen zij gelukkig zijn als er zo weinig is in de fysieke en sociale omgeving dat tot geluk aanleiding zou kunen geven? Mis schien is het antwoord dat op Java het leven niet wordt beheerst door datgene wat zich van buiten opdringt, noch de natuur, noch de structuren door mensenhanden gemaakt. Niet door de moeite die de mens heeft om in leven te blijven, te kunnen bestaan. Op Java wordt het leven bepaald en beschermd door een fijn sociaal weef sel. De schering van dat weefsel wordt gevormd door de vele gemeenschap pelijke ceremonieën die elk lid van de gemeenschap, hoe arm of rijk hij of zij ook is, telkens weer betrekt bij het totaal en bevestigt als individu in zijn waarde als lid van de gemeenschap. De inslag bestaat uit de vele oefenin gen die de individu als mens, sterk en zichzelf zijnd, verzekeren. Selamatans, ter gelegenheid van de geboorte of dood, huwelijk, bij de bouw van een nieuw huis, het oogsten van de rijst, het beginnen van een bepaal de fase van het bestaan. Eenvoudige ceremoniën die steeds hetzelfde stra mien hebben: een plotselinge uitnodi ging, bijeenkomen, een verklarende toespraak, een gezamelijk gebed en een stille maaltijd. Steeds weer zijn het anderen die uitnodigen, steeds heeft men een nieuwe rol, en toch een eigen plaats in het gebeuren, le der krijgt zijn beurt en allen zijn tel kens weer betrokken. Kebatinan, betreft op de mens zelf ge richte handelingen die men alleen moet doen met slechts enkele aanwijzingen van de leermeester. Velen op Java zijn tegelijk leerling en meester, Murid en Guru. Groot genoeg om de een te on derwijzen, klein en hulpbehoevend ten opzichte van de ander. Selamatans en kebatinan zijn schering en inslag van het weefsel dat zich ge leidelijk ontrolt, en waarvan het won derlijke patroon reeds zovelen tot ver bazing bracht, wat al zo 'vaak is be schreven. Steeds hetzelfde maar nooit gelijk. Een uitkomst die niet was be doeld, zoals de vlinder er niet op uit is om schoon en lieflijk te zijn. Iets wat er gewoon is. Het is een weefsel dat iedereen in In donesia omgeeft, de westerling even zeer als de javaan. Al is het gedeelte dat de westerling omgeeft rafelig en zwak, toch is het er. Dat is het weefsel dat ook mij omring de, de warme bescherming gaf die zo samenhangt met het opgroeien in In donesia. Als je dan naar Nederland vertrekt kom je twee keer in de kou terecht! Kebatinan. Men gaat uit van een model van de mens. Zes elementen zijn daarin te onderkennen: Goed en Kwaad, Pas sies, Zelfzucht, Erotiek, Zoeken naar God. Weergegeven in de kleuren zwart, rood, geel en wit. Als men jong is zijn er sociale ver plichtingen, en de oefeningen dienen gericht te zijn op het ontwikkelen van vermogens om aan die sociale plichten te voldoen. Als men ouder wordt kan rpen zich verder naar binnen ontwik kelen. Kebatinan bevat steeds het risico van omslag:1 er kan zwarte magie ontstaan, Klenik, waarin de macht die men over zichzelf heeft naar buiten wordt ge hanteerd en andere mensen tracht te onderwerpen. Men blijft zijn hele leven leren. Telkens moet men, passend bij de levensfase, een andere leraar hebben. En eens moet men ook leraar kunnen zijn. Hoe je een leraar vindt? Dat is de eer ste taak van ieder die dit pad opgaat. Als hij het echt wil dan zal hij de leraar vinden die hij nodig heeft. Twee verschillende mensen die beiden kebatinan zijn. De ene beleefde het zonder veel rationalisering, de andere hanteert het intellectueel instrument dat hem ten dienste staat en geeft een analyse. Maar dat is slechts een opper vlakkig verschil want beider verhaal is gelijkgericht: er is kebatinan, verinner lijking, en dat is een belangrijk bin dend element in het leven op Java. Verklarend voor het stabiele bestaan in een turbulente omgeving. Al die keren in Indonesia heb ik kun nen meeleven, resoneren met de cycli van leven om mij heen. Steeds bewe gend tussen momenten van volmaakte betrokkenheid, opgenomen in eeh so ciaal geheel dat je meer doet zijn dan jezelf, en momenten van dorre een zaamheid, teruggeworpen op het eigen ik met de opdracht om ook binnen je zelf mens te kunnen zijn. Ik heb deelgenomen, op uitnodiging, aan selamatans, ter gelegenheid van huwelijken, ter bevestiging van het vertrek van een zoon, als dank voor een goede oogst. Ceremoniën volgens het klassieke patroon. Maar ook mo derne bijeenkomsten, zoals de harisan het maandelijks samenkomen met de dames uit de buurt, en het voorbe reiden en vieren van de Indonesische bevrijdingsfeesten. Modern en ouderwets, ik merkte dat alleen de inhoud verschilde, in alle gevallen is het geheel meer dan de delen. Opgenomen in iets wat onmis kenbaar Javaans is. Maar nu die andere zijde, de eenzame kant, waar je niet bent opgenomen, niet gedragen wordt door een sociaal gebeuren, of opgestuwd temidden van anderen. De momenten van zelf-zijn. Daar werd ik teruggeworpen op de mogelijkheden die ik in Nederland had verworven, studeren of lezen, notities maken en uitwerken. Ik had contact met de Javaanse buitenzijde, maar bleef een Nederlandse binnenzijde houden. Toch was er meer mogelijk en ik ben gaan zoeken naar de guru die mij zou kunnen aanvoelen en willen accep teren. Ik ben gaan doen wat velen deden, en wat de eerste taak is van degene die zoekt: op weg gaan en vragen. Men merkt dat, men laat de vragen doorklinken. Men gaat zien wie je bent en begint te aanvaarden dat je aanklopt (wordt vervolgd) ONS "LENINGEN TARIEF" 7.000,t.o. 60 mnd. van 150, 8.000,t.o. 60 mnd. van 172, 9.000,t.o. 60 mnd. van 191, 10.000,t.o. 60 mnd. van 213, 15.000,— t.o. 60 mnd. van 316, ADVIES ASSURANTIE FINANCIERING Ook 1e en 2e hypotheken rente al vanaf 7%% en verzekeringen SERVICEDIENST "RIETDIJK" Reinoutlaan 15 of antwoordnummer 14, Geldrop, tel. 040-86 84 26 15

Moesson Digitaal Tijdschriftenarchief

Moesson | 1978 | | pagina 15