Kebatinan, de Javaanse mystiek
Een levensfilosofie die alle bestaan doordrenkt
door B. van Bronckhorst
De laatste keer dat ik in Indonesië was heb ik tijd kunnen besteden aan een on
derwerp dat mij in het bijzonder was gaan intrigeren: de Javaanse mystiek. Ik
had al enige jaren eerder kennis gemaakt met het verschijnsel, met de naam die
ervoor bestaat: Kebatinan. Van Batin dat innerlijk of binnenste betekent. Het
woord met voor- en achtervoegsel betekent zoiets als verinnerlijking, op het in-
nerljjk gericht zijn. Kebatinan is een levensfilosofie die alle bestaan op Java
doordrenkt.
Het is een beginpunt van gedrag en
een verklaring van het bestaan van de
mens. Het is instrumenteel voor men
sen om zichzelf te leren kennen en
om in het leven staande te kunnen
blijven. Kennis van alles wat immate
rieel is, basis voor een edel karakter,
eenheid brengend in het gedrag, in
woord en daad, Leiding van een alles
doordringende Godheid. Kebatinan is
streven naar levensperfectie.
Op Java is het leven hard voor de
meeste mensen. En toch zijn er zo
veel van hen, en zovelen zijn gelukkig.
Gelukkiger soms dan wij dat zijn in
onze wereld vol van bezit en bescher
ming, vol met rechten en garanties
voor vrijheid. Hoe kunnen zij gelukkig
zijn als er zo weinig is in de fysieke
en sociale omgeving dat tot geluk
aanleiding zou kunen geven? Mis
schien is het antwoord dat op Java
het leven niet wordt beheerst door
datgene wat zich van buiten opdringt,
noch de natuur, noch de structuren
door mensenhanden gemaakt. Niet
door de moeite die de mens heeft om
in leven te blijven, te kunnen bestaan.
Op Java wordt het leven bepaald en
beschermd door een fijn sociaal weef
sel. De schering van dat weefsel wordt
gevormd door de vele gemeenschap
pelijke ceremonieën die elk lid van de
gemeenschap, hoe arm of rijk hij of zij
ook is, telkens weer betrekt bij het
totaal en bevestigt als individu in zijn
waarde als lid van de gemeenschap.
De inslag bestaat uit de vele oefenin
gen die de individu als mens, sterk en
zichzelf zijnd, verzekeren.
Selamatans, ter gelegenheid van de
geboorte of dood, huwelijk, bij de bouw
van een nieuw huis, het oogsten van
de rijst, het beginnen van een bepaal
de fase van het bestaan. Eenvoudige
ceremoniën die steeds hetzelfde stra
mien hebben: een plotselinge uitnodi
ging, bijeenkomen, een verklarende
toespraak, een gezamelijk gebed en
een stille maaltijd. Steeds weer zijn
het anderen die uitnodigen, steeds
heeft men een nieuwe rol, en toch
een eigen plaats in het gebeuren, le
der krijgt zijn beurt en allen zijn tel
kens weer betrokken.
Kebatinan, betreft op de mens zelf ge
richte handelingen die men alleen moet
doen met slechts enkele aanwijzingen
van de leermeester. Velen op Java zijn
tegelijk leerling en meester, Murid en
Guru. Groot genoeg om de een te on
derwijzen, klein en hulpbehoevend
ten opzichte van de ander.
Selamatans en kebatinan zijn schering
en inslag van het weefsel dat zich ge
leidelijk ontrolt, en waarvan het won
derlijke patroon reeds zovelen tot ver
bazing bracht, wat al zo 'vaak is be
schreven. Steeds hetzelfde maar nooit
gelijk. Een uitkomst die niet was be
doeld, zoals de vlinder er niet op uit
is om schoon en lieflijk te zijn. Iets wat
er gewoon is.
Het is een weefsel dat iedereen in In
donesia omgeeft, de westerling even
zeer als de javaan. Al is het gedeelte
dat de westerling omgeeft rafelig en
zwak, toch is het er.
Dat is het weefsel dat ook mij omring
de, de warme bescherming gaf die zo
samenhangt met het opgroeien in In
donesia. Als je dan naar Nederland
vertrekt kom je twee keer in de kou
terecht!
Kebatinan.
Men gaat uit van een model van de
mens. Zes elementen zijn daarin te
onderkennen: Goed en Kwaad, Pas
sies, Zelfzucht, Erotiek, Zoeken naar
God. Weergegeven in de kleuren
zwart, rood, geel en wit.
Als men jong is zijn er sociale ver
plichtingen, en de oefeningen dienen
gericht te zijn op het ontwikkelen van
vermogens om aan die sociale plichten
te voldoen. Als men ouder wordt kan
rpen zich verder naar binnen ontwik
kelen.
Kebatinan bevat steeds het risico van
omslag:1 er kan zwarte magie ontstaan,
Klenik, waarin de macht die men over
zichzelf heeft naar buiten wordt ge
hanteerd en andere mensen tracht te
onderwerpen.
Men blijft zijn hele leven leren. Telkens
moet men, passend bij de levensfase,
een andere leraar hebben. En eens
moet men ook leraar kunnen zijn.
Hoe je een leraar vindt? Dat is de eer
ste taak van ieder die dit pad opgaat.
Als hij het echt wil dan zal hij de leraar
vinden die hij nodig heeft.
Twee verschillende mensen die beiden
kebatinan zijn. De ene beleefde het
zonder veel rationalisering, de andere
hanteert het intellectueel instrument
dat hem ten dienste staat en geeft een
analyse. Maar dat is slechts een opper
vlakkig verschil want beider verhaal is
gelijkgericht: er is kebatinan, verinner
lijking, en dat is een belangrijk bin
dend element in het leven op Java.
Verklarend voor het stabiele bestaan
in een turbulente omgeving.
Al die keren in Indonesia heb ik kun
nen meeleven, resoneren met de cycli
van leven om mij heen. Steeds bewe
gend tussen momenten van volmaakte
betrokkenheid, opgenomen in eeh so
ciaal geheel dat je meer doet zijn dan
jezelf, en momenten van dorre een
zaamheid, teruggeworpen op het eigen
ik met de opdracht om ook binnen je
zelf mens te kunnen zijn.
Ik heb deelgenomen, op uitnodiging,
aan selamatans, ter gelegenheid van
huwelijken, ter bevestiging van het
vertrek van een zoon, als dank voor
een goede oogst. Ceremoniën volgens
het klassieke patroon. Maar ook mo
derne bijeenkomsten, zoals de harisan
het maandelijks samenkomen met de
dames uit de buurt, en het voorbe
reiden en vieren van de Indonesische
bevrijdingsfeesten.
Modern en ouderwets, ik merkte dat
alleen de inhoud verschilde, in alle
gevallen is het geheel meer dan de
delen. Opgenomen in iets wat onmis
kenbaar Javaans is.
Maar nu die andere zijde, de eenzame
kant, waar je niet bent opgenomen,
niet gedragen wordt door een sociaal
gebeuren, of opgestuwd temidden van
anderen. De momenten van zelf-zijn.
Daar werd ik teruggeworpen op de
mogelijkheden die ik in Nederland had
verworven, studeren of lezen, notities
maken en uitwerken. Ik had contact
met de Javaanse buitenzijde, maar
bleef een Nederlandse binnenzijde
houden.
Toch was er meer mogelijk en ik ben
gaan zoeken naar de guru die mij zou
kunnen aanvoelen en willen accep
teren. Ik ben gaan doen wat velen
deden, en wat de eerste taak is van
degene die zoekt: op weg gaan en
vragen. Men merkt dat, men laat de
vragen doorklinken. Men gaat zien wie
je bent en begint te aanvaarden dat je
aanklopt
(wordt vervolgd)
ONS
"LENINGEN TARIEF"
7.000,t.o. 60 mnd. van 150,
8.000,t.o. 60 mnd. van 172,
9.000,t.o. 60 mnd. van 191,
10.000,t.o. 60 mnd. van 213,
15.000,— t.o. 60 mnd. van 316,
ADVIES
ASSURANTIE
FINANCIERING
Ook 1e en 2e hypotheken
rente al vanaf 7%%
en verzekeringen
SERVICEDIENST
"RIETDIJK"
Reinoutlaan 15 of antwoordnummer
14, Geldrop, tel. 040-86 84 26
15