Aantekeningen na een reis
over Java en Bali (slot)
Voor de reiziger, vacantieganger of
toerist, die niet met een zogenaamde
conducted tour reist en enige dagen in
Jakarta vertoeft, is het van belang te
weten, dat er daar thans taxi's zijn,
voorzien van een meter (en vaak ook
een mobilofoon). Zij zijn herkenbaar
door een lichtbak op het dak, zoals bij
vele taxi-ondernemingen in ons land en
het buitenland. Voor de Jakartanen, die
de weg weten, was het ook tevoren
mogelijk, zich te laten vervoeren voor
een redelijke prijs, maar de buitenlan
der vooral voor hen, die de tot kunst
verheven sport van het tawarren niet
beheersen werden vaak prijzen ge
vraagd, die de autochtonen de haren
te berge deden rijzen. Dit temeer, om
dat de reeële prijzen voor een rit in Ja
karta en trouwens overal in Indonesië
zeer veel lager liggen dan in Nederland.
Voor enige guldens in rupiahs omge
rekend dan rijdt men in Jakarta af
standen, die ons verbazingwekkend
voorkomen. In andere grote steden is
past aan de topografie van het terrein;
ik heb maar wijs glimlachend geknikt
over zo veel spitsvondigheid maar
het is een idee!
Je bent niet de enige die vraagt of we
niet bang waren toen we eenmaal aan
de grote verandering waren begonnen.
Natuurlijk wel! Eerst hebben we hier
drie maanden 'op proef' gewoond, al
wisten we de eerste maand al dat we
zouden blijven. Zoals je weet ben ik in
het najaar toen weer naar Holland te
ruggegaan, om er te overwinteren en
de verhui-zing voor te bereiden, en nog
veel meer. De goede Hendrik bleef
hier en hield toezicht op het bouwen
en renoveren van het huis. Er waren
wel mensen die je, alles goed bedoeld,
de ellendigste vragen stelden, of waar
schuwingen hadden, waar je kil van
werd. Maar ach, als je dan bedacht dat
ze nooit verder weg waren geweest dan
de tennisbaan en soms hélemaal naar
Terschelling. Inderdaad, we zijn wel
eens bang geweest, want ALS... Als
dit, als dat? Zonder geluk vaart nie
mand wel, het geluk is met de domme
en zalig zijn de onnozelen en ga zo
maar door. Het is allemaal heel vlot,
heel prettig en zonder al te grote pro
blemen en soesah verlopen. Natuurlijk
zijn er altijd van die lui, die je met hun
standaard zeurprietpraat vervelen, in de
trant van: ze bouwen zo slecht in
Spanje. Onzin, er wordt overal goed en
slecht gebouwd. Of: je kunt er geen
Hollandse biefstuk krijgen. Neen, maar
die aten we toch allang niet meer en
wie nog wél, vraag je je af. Of: was
Holland dan niet goed genoeg voor
ons? Natuurlijk wel, zeer goed zelfs.
Wat hadden we indertijd moeten begin
nen als we niet op Nederland hadden
kunnen terugvallen? De ontvangst was
niet bepaald warm, hartelijk, maar ja,
we hadden toch al een dikke laag eelt
men niet zover en zijn er nog geen me
ters, althans volgens mijn ervaring.
nog
n
Maar dat zal wel komen.
Mijn vrouw en ik brachten heerlijke
dagen door in Tretes, in de bungalow
van mijn collega Azis, de energieke di
recteur - hoofdredacteur - van de Su
rabaya Post. Wij bezichtigden zijn be
drijf en waren verrast te ontdekken, dat
dit Indonesisch krantenbedrijf tegen
woordig beschikt over de modernste
reproductiemiddelen en dat bijv. foto
grafisch zetten thans een doodgewone
zaak is. Wie trouwens Indonesische
weekbladen en speciaal de modebladen
geregeld leest, zal kunnen constateren,
dat de uitvoering niet onder doet voor
die, waar ter wereld ook.
In Surabaya, ten huize van dokter Soe-
tjahjo en Tante Koes, onze lezers wel
bekend door haar lesjes in het moderne
Indonesisch van alle dag, had ik gele
genheid kennis te maken met het be
stuur van de GIKI, (waarvan de dokter
op de zielen, dat kon er ook nog wel
bij. Het is een goed land om je kinde
ren op te laten groeien; we hadden een
lief, bescheiden huis, een prachtige
tuin, buren voor en achter en naast je
en een hart vol verlangen naar ruimte.
We zijn Nederland dankbaar voor al
het goede, we zijn altijd blij als we er
even terugkomen, en blij als we weer
vertrekken. Ach nee, dat was het alle
maal niet, maar hoe moet je dat iemand
uitleggen?
Je zou dit hier moeten zien, aanvoelen,
ruiken, ondergaan en nog zo veel meer.
Vooral Semarangers zullen zich hier
thuis voelen, tenminste daar waar dit
huis staat, het lijkt erg op Oud Tjandi.
Vanaf het terras van onze Casa Koe-
tjing overzien we zonnige, glooiende
heuvels vol amandelbomen, die eind
januari één roze bloemenpracht verto
nen. Verderweg een heuvel met het
dorp en de kerk erop, dan een vlakte
met de stad, heel ver weg het vlieg
veld, de stad Palma met de kathedraal
aan het spiegelend oppervlak van de
baai, begrensd door twee landtongen
en links een gebergte dat erg veel op
de Moeria lijkt. Ook hier de schitterend
gekleurde luchten bij dageraad en
soms tegen het vallen van de avond.
Lieve Spriet, we zijn blij dat we het
waagstuk hebben volbracht en we ho
pen er nog een aantal jaren van te mo
gen genieten. Voorlopig ga ik met mijn
kopje koffie lekker buiten, in de zon, op
het terras zitten, onder de laatste bloe
men van de Morning Glory, en dat op
15 december, tot so long, R|N|
voorzitter is) en nog eens informeel (en
gezellig) van gedachten te wisselen
over het nuttige en dankbare werk van
deze vereniging. Ik zou dr. Soetjahjo
en zijn vrouw en de familie Azis tekort
doen, als ik naliet, hen ook in ons blad
nogeens te danken voor hun ongebrei
delde gastvrijheid en hun prettig gezel
schap, die ons verblijf in de Oosthoek
tot een waar feest maakten.
Bali raakt hoe langer hoe meer gecom
mercialiseerd. Het heeft de inkomsten
uit het toerisme trouwens dringend no
dig. Niets aan te doen! Maar daar de
meeste toeristen platgetreden paden
volgen, is er voor de reiziger, die
enigszins georiënteerd is, of begeleid
door Balische vrienden nog gelegen
heid te over, om zijn hart op te halen
aan de verschijningsvorm van het „ech
te" Bali. Maar wie zich bijv. op het
fraaie strand van Sanur beweegt, krijgt
geen ogenblik rust. De conversatie
verloopt in een ingestudeerd, blijkbaar
klassiek patroon. De verkoopster of
verkoper (meestal een teenager) houdt
de volgende sales-talk": „Where do
you come from?" Antwoord (in ons ge
val): „From Holland". „Why did you
come to Bali?" „Because we like it".
„You' welcome!"
En dan begint het gehachel, soms nog
onderbroken door intieme vragen, zo
als: „How many children have you?"
en daarmee is dan de kennis van het
Engels bij de kleine zakenlui meestal
uitgeput.
Ook de voor de toeristen georganiseer
de dansvoorstelling krijgt een steeds
meer commercieel karakter. De meeste
zijn op maat gesneden, want de toerist
heeft meestal tijd noch lust om een ori
ginele uitvoering van bijv. de ketjak te
volgen en Rama en Sita laten hem in
de grond van de zaak volkomen koud.
Houtsnijwerk is min of meer gestan-
dariseerd en geïndustrialiseerd. In
de befaamde desa Mas vonden wij in
1931 nog het oude handwerk in volle
glorie; nu is de werkplaats voorzien
van een fraaie toko, die net zo goed in
Den Haag kon staan, en de toerist kan
daar zijn souvenir van Bali kopen. Echt
fraaie stukken, die tussen de honder
den gelijk en gelijkvormige koppen
staan tentoongesteld, blijken... niet te
koop te zijn, althans niet over de toon
bank. De charme van het oude en
kunstzinnige handwerk blijft gereser
veerd voor wie de moeite neemt onder
goed geleide, ergens buiten de route
van het toerisme te gaan zoeken.
Een grapje tot slot: staande aan de voet
van de grote en belangrijkste tempel
op Bali, die van Besakih, arriveert een
gezelschap toeristen. Binnen de minuut
horen wij in onvervalst Amsterdams
één van de bezoeksters uit de autobus
zeggen: „Is dat nou alles?"
Maar nogmaals, voor de man of vrouw,
die het echte Bali wil bezoeken is er
nog gelegenheid te over en wie zich
gelukkig voelt buiten de sfeer van gro
te hotels, is er goede en vrij goedkope
logeergelegenheid genoeg. jrr
15