Kebatinan, de Javaanse mystiek
Nacht over de
Indische Archipel
EEN LEVENSFILOSOFIE DIE ALLE BESTAAN DOORDRENKT
door B. van Bronckhorst
LEERLING KUNNEN ZIJN
Hoe weet je dat je gevonden hebt wat je zoekt? Kebatinan zegt: dat weet je. Waar
vind je het? Dichterbij dan je denkt! Het moet wel dichtbij zijn want de ware voor
bereiding vindt plaats in het innerlijk, alle activiteit is immers op dat innerlijk gericht,
alle dadenkomen daar vandaan. De guru die ik vond woonde vlak bij, schuin tegen
over het huis waar wij al zo vaak konden verblijven. Hij had geen leerlingen maar
wilde mij wel instrueren. Voor zover de instructie is te verwoorden kan ik erover
vertellen.
Kebatinan is werken aan jezelf. Daarom
geen leraar, behoudens om je de eer
ste beginselen bij te brengen, die aan
geeft hoe je het kan aanpakken. Er is
wel iets van een theorie. Erg simpel
maar moeilijk vol te houden. Het gaat
er alleen maar om of je het werkelijk
wilt. Je moet geloven in een almacht en
je daaraan overgeven. Weten dat God
je alles heeft gegeven maar dat je die
gaven nog moet leren gebruiken.
Een voorbeeld: Als men iemand lief
heeft en die persoon sterft dan blijft
slechts een rest over, een stoffelijk om
hulsel. Wat is het dat je liefhad, dat die
liefde beantwoordde? Niet de stof maar
iets daarbuiten. Dat is hetgene wat je
moet leren kennen en ontwikkelen.
We kennen dat niet en zijn dus ook niet
in staat het te waarderen. Dat zit alles
in je, in ieder mens, leer dat kennen!
Je kan er wel iets over zeggen. De
mens kent drie zaken: Rasa, Pikiran en
Elingan. Javaanse begrippen die moei
lijk zijn te vertalen omdat er in het Ne
derlands geen equivalenten zijn, omdat
ons denken verschilt van het hunne en
deze concepten niet bevat.
Bij Rasa kunnen wij denken aan (voor)-
gevoel. Wat iedereen overkomt: Je zou
iets gaan doen maar wordt ergens te
gengehouden. Je ervaart plotseling
weerstand in jezelf. Een feeling, hunch,
intuïtief weten.
Bij Pikiran kunnen wij denken aan de
rede, die wij dagelijks gebruiken en bij
alle mensen sterk is, vaak overheer
send ten opzichte van de andere twee.
Elingan is zoiets als herinneringsver
mogen, je kan je voorstellen hoe het
er thuis uitziet ook al ben je ver weg.
Deze drie zijn bij de mens nooit in
evenwicht, elk van de drie 'zegt' iets
anders en strijdt om de voorrang. Het is
voor de mens moeilijk te kiezen.
Nog moeilijker is echter het bereiken
van evenwicht tussen de drie opdat je
een toestand bereikt van Te daya, te
upaya. Gekenmerkt door verlangen
loosheid, afwezigheid van gedachten,
vervagen van herinneringen. Bij het
volmaakte evenwicht tussen de drie is
er niets, en daar zijn geen moeilijkhe
den, spanningen of wensen.
Er zijn verschillende wegen aangelegd
om dat te bereiken, en er bestaan dus
verschillende kabatinan-stromingen.
Steeds weer is het opvallend hoe moei
lijk het is om ze uit te voeren, vol te
houden wat je begon. De methoden
leer je in een half uur, erin geloven is
niet nodig omdat de feiten je zullen
overtuigen.
Er is een periode van voorbereiding
nodig. Men moet vasten gedurende ten
minste een week. Dat vasten (Puasa) is
niet alleen het beperken van voedsel
en drank, ook van het sociale verkeer,
en sexuele relaties. Het gaat erom de
zintuigen te ontlasten en de processen
in het lichaam te zuiveren. Men moet
zijn gedachten en daden rein houden,
boosheid en haat verwijderen, zijn hele
gestel in rust brengen.
Dan moet men in eenzaamheid, on-
stoorbaar voor anderen, vergiffenis
vragen voor zijn zonden:
Ten eerste aan de almacht die het le
ven is,
Ten tweede aan het leven dat in jezelf
is,
Ten derde aan je ouders die je het le
ven schonken.
Men vraagt vergeving voor zonden die
men beging, bewust of onbewust van
het feit, vooropgezet dan wel zonder
het te willen. Men vraagt vergeving aan
degene tot wie men zich richt en
spreekt daarbij de naam uit.
Tenslotte is dan het moment aangebro
ken dat de oefeningen kunnen worden
overgedragen. Dat moment moet goed
worden gekozen, door de voorberei
ding is men geschikter geworden, tij
dens het overdragen van de oefenin
gen is een rustige en ongestoorde
sfeer noodzakelijk.
Inderdaad is alles erg eenvoudig. Maar
omdat men leerling moet zijn is het ge
stadig volgen van de aanwijzingen bui
tengewoon lastig. Leerling van wie
eigenlijk? Bij kebatinan gaat het om te
leren van het leven zelf. En omdat je
zelf deel bent van dat leven heb je de
leraar in jezelf! Je kan vragen of je iets
goed hebt begrepen, doch veelal moet
de guru het antwoord schuldig blijven;
hij kent je immers niet. Niet voldoende
om precies te weten wat je met de
vraag bedoelt, welke processen je hebt
ontmoet. De enige die werkelijk het
antwoord kan geven ben je zelf... Dat
is de reden dat degene die weet geen
vragen meer heeft, vragen betekent im
mers een tekort aan kennis. Ook vra
gen aan jezelf, onuitgesproken ontstaan
daaruit. Maar werkelijke kennis is pas
verkregen als er geen vragen meer be
staan, en dat is niet als men zegt geen
vragen te hebben.
Belangrijk is ook het afwezig zijn van
streven. Of men daar in slaagt is niet
te zeggen, men ontvangt het, of niet.
Soms is iets niet gezegend, soms wel.
Men kan slechts proberen. En een
ieder gaat daarbij zijn eigen weg. Om
dat niemand het weet kan men elkaar
ook niet bekritiseren. Als er fouten
werden gemaakt, door anderen of door
jezelf dan zal dat wel blijken. Immers
is alle leven een, en dus is alle gebeu
ren een. Men kan natuurlijk wel waar
schuwen of op aanduidingen letten die
ontvangen worden. Wat er gebeurt is
opgebouwd uit het gedrag van allen uit
het vervlechten van goed en kwaad
waaruit de ene keer een slecht patroon
voortkomt, de andere keer iets goeds,
soms iets wonderschoons. Dit betekent
niet dat alles al vastligt, dat alles wat
nu gebeurt reeds in het verleden werd
beschreven. Integendeel, op elk mo
ment ligt de toekomst in handen van de
individuen die hem maken. Dat is de
manifestatie van de almacht.
Geluk, ongeluk ligt in handen van het
leven, en als men zichzelf kent heeft
men ook geluk en ongeluk in handen.
Dat wil zeggen, zonder er naar wille
keur mee te kunnen manipuleren; er
zijn onvermijdelijke en vermijdbare ge
beurtenissen. Maar men kan dom zijn,
onwetend of onoplettend, of overmoe
dig. In het indonesische verkeer let
men op elkaar en op alle aanwijzingen
die er zijn, in Europa gedraagt men zich
dom. Dus aebeuren daar meer domme
ongelukken dan op Java.
De daden zijn bepalend voor alle ge
beuren, en kebatinan lokt daden uit bij
de mens. Daarom beïnvloedt kebatinan
het gebeuren, produceert effecten.
Hoewel het pas achteraf, rationalise
rend, te zeggen is hoe deze effecten
tot stand kwamen. Ook hier: men kan
niets bereiken door streven, maar toch
heeft men het leven in de hand. Want
men is het leven immers zelf? Zo leer
ling zijn is een zvyare opgave.
door J. H. Klein
Een autobiografische beschrij
ving over de Japanse overheer
sing van voormalig Ned.-lndië,
Birma, Thailand en de Philippij-
nen in de jaren 1942-45.
De schrijver verhaalt over bele
venissen in Japanse kampen en
bij de aanleg van de Birma-
spoorweg - een authentiek stuk
historie.
Verkrijgbaar bij Boekhandel
Moesson. Geïll. met foto's en
tekeningen, f 24,50 f 2,75.
20
