Van en over Willem Walraven
BOEKBESPREKING
"Tjideng" en het goede doel
Op een kwade dag in december 1940
raakte Willem Walraven, free lance
journalist, medewerker van de Indische
Courant te Soerabaya op weg naar
zijn woonplaats in het Malangse in een
twistgesprek met een viertal mede
reizigers, die met hem een treincoupé
deelden. Dit voorval leidde tot een ver
volging van Walraven wegens het uit
spreken van minachting jegens een
andere bevolkingsgroep en sympathie
met de vijand (Nazi-Duitsland). Het
vonnis van één maand dat de Raad
van Justitie hem oplegde bevatte de
bepaling, dat het Hoofd van plaatse
lijk bestuur (te Malang) zou kunnen
toestaan dat de gevonnisde zijn straf
tijd zou kunnen uitzitten door gedu
rende de werkuren in de gevangenis
te vertoeven, maar de nachten en de
weekeinden buiten de gevangenis zou
kunnen doorbrengen, een bepaling
waarvan vele mijner collega's hebben
geprofiteerd. Voor Walraven was deze
toevoeging aan het vonnis van bijzon
der gewicht omdat hij aldus zijn werk
en daarmee de broodwinning voor zijn
gezin veilig kon stellen. Het Hoofd van
PI. Bestuur in Malang zag intussen
geen aanleiding hem deze gunst toe
te staan - had de assistent resident,
verantwoordelijk voor deze beslissing
wellicht ook nog een appeltje met Wal
raven te schillen? - en de veroordeel
de moest zijn volle maand uitzitten in
Sukamiskin. Over zijn zaak heeft Wal
raven een aantal artikelen geschreven,
waarvan nu een herdruk is uitgegeven
(op bijzonder fraaie wijze) door Tho
mas en Eras, onder de titel: "Een
maand in het boevenpak". Over aan
leiding en verloop van het twistge
sprek in de trein zwijgt Walraven. Wie
In 1972 startte de heer P. M. Adriaan-
se op zijn eigen energieke wijze het
project "Nederlanders in Japanse
kampen", met het doel het publiek in
Nederland wat meer inzicht bij te bren
gen in het lot van landgenoten die in
de oorlog in de Pacific ondergingen.
Aan belangstelling voor dat deel van
de laatste Wereldoorlog ontbrak het
hier volkomen.
Aan deze inspanning dankt men niet
alleen de belangwekkende tentoonstel
ling "Nederlanders in Japanse kam
pen" in alle grote steden in Nederland,
maar ook de thans nog in volle gang
zijnde veelbelovende opbouw van een
centrale collectie met dezelfde naam,
bij het Museum voor Onderwijs in
Den Haag. Ook het verschijnen of
herverschijnen van een aantal op die
periode betrekking hebbende boeken.
Daartoe behoort "Tjideng zwart op
wit" van Ingeborg Tuckermann en
Gwendolyn de Ruyter de Wildt, dat nu
zo goed als uitverkocht is.
Omdat het kader waarin deze uitgave
geplaatst is, een belangeloos karakter
intussen zich ook het boekje "De grote
verbittering", uitgegeven door De En
gelbewaarder aanschaft kan er, mede
gezien de punten van de dagvaarding,
wel naar raden. Dit boekje bevat her
inneringen van Walraven's oudste
zoon, Wim. "Na mijn vader heb ik nog
geen persoon ontmoet die Jan Oost zo
veroordeeld, bekritiseerd en verguisd
heeft als hij""Hij haalde zich hoe
langer hoe meer vijanden op de hals".
Walraven betrok in zijn critiek uit de
aard der zaak ook de Indonesiërs en
vooral de Indo's - vooral als hij een
slok bier teveel op had - hetgeen ove
rigens des te vreemder klinken kan
als men weet, dat hij met een Sunda-
nees vrouwtje getrouwd was en zich
niet onbetuigd had gelaten, bij de
voortplanting. Dit kan meteen de titel
verklaren van de levensschets, die
zijn oudste zoon schreef. De ver
standhouding thuis was dan ook verre
van ideaal, naar uit bijna elke regel van
zoon Wim's herinneringen blijkt. Wie
intussen mocht menen dat Wim's ver
haal één klacht over het optreden van
zijn vader is heeft het mis; er spreekt
een diep mededogen uit met deze ge
kwelde vader, wiens uitbarstingen aan
sprakelijk waren voor zoveel onvrede
in het gezin. Merkwaardig is dat Wim,
schoon opgevoed in het Maleis en
slechts vijf lagere-school-jaren in het
Nederlands - hij is sinds jaren woon
achtig in Californië - zulk voortreffe
lijk vloeiend Nederlands schrijft. Deze
erfenis van vaderskant is hem niet
ontgaan.
draagt, werd met de auteurs overeen
gekomen, dat het provenu van de eer
ste oplaag, groot 2.000 exemplaren, ten
goede zou komen aan landgenoten en
ex-landgenoten, c.s. in Indonesië.
Dientengevolge kwam een bedrag van
4.000 beschikbaar, dat als volgt is
verdeeld:
Charitatieve Fondsen
Tjalie Robinson 2.000,
Stichting Hulp aan Land
genoten in Indonesië 1.000,
Bond Ex-geïnterneerden en
Gerepatrieerden van
Overzee (Bego) 1.000,
Het zal hun, die het boekje voor zich
zelf, of als geschenk aan anderen
hebben aangeschaft, maar vooral hun
die zich beijverd hebben grotere aan
tallen ervan te plaatsen, voldoening
schenken dat zij op deze wijze het
hunne hebben bijgedragen aan het be
reiken van dit geslaagde eindresultaat.
Terug naar de gevangenis, waar in
1941 Walraven terechtkwam. Over de
behandeling van zijn rechtzaak en over
zijn verblijf in Sukamiskin schrijft Wal
raven met een mildheid die zich moei
lijk laat rijmen met zijn kennelijk op
vliegende natuur en zijn aversie tegen
lndië, die ook weer in een eigenaardig
licht komt te staan als men er zich re
kenschap van geeft dat hij nooit se
rieuze pogingen schijnt te hebben on
dernomen om lndië te verlaten en met
zijn Sundanese vrouw een naar alle
schijn gelukkige echtvereniging be
leefde. Hij was "een moeilijk en recal
citrant man" zegt Rob Nieuwenhuys in
zijn inleiding bij de "Herinneringen".
Zegt U dat wel! Maar van dit alles
blijkt in zijn gevangenisverhaal eigen
lijk niets. Er is geen spoor van kritiek
en evenmin van zelfbeklag in zijn
schets van het gevangenisleven dat
hem toch wel zeer zwaar moet zijn ge
vallen. Zijn verhouding tot de directeur
van Sukamiskin, dr. Baudisch, die
merkwaardige Oostenrijkse Nederlan
der beschrijft hij bijna lyrisch: Bau
disch behandelt hem als een mede-in
tellectueel en er ontstaat een haast
vriendschappelijke verhouding tussen
beiden.
Eerst na de oorlog is de figuur van
Walraven op volle waarde geschat en
is het grote talent van deze gekwelde
ziel algemeen erkend. Van de zwakke
plekken in zijn morele uitrusting getui
gen beide geschriften, die thans de
lezer worden aangeboden.
JHR.
In de boekhandel Moesson is "Een
maand in het boevenpak" verkrijgbaar
ad 16,90 plus 2,75 porto; "De gro
te verbittering" ad 6,plus 1,70
porto.
BOEKHANDEL MOESSON
Azië in de stroomversnelling -
een fotodocumentatie over het leven
in Oost-Azië - Michael Griffiths
f 19,50 porto 4,
De schreeuw van de witte kakatoe -
een historisch verhaal over de Mo
lukse opstand van 1817 onder leiding
van Pattimura - Johan Fabricius
14,90 -F porto f 1,70
Weerzien met Tikoes - de weg van
een theeplanter uit de Preanger, een
semi-autobiografische roman door
Gait Wiersma - f 17,50, porto 2,75
Zo kenden wij Batavia - Hein Bui
tenweg 35,— porto 2,75
Het verdwenen volk - Dr. J. V. de
Bruijn 39,50 porto ƒ4,—
De grote verbittering - herinneringen
aan mijn vader, door Wim Walraven
jr. 6,porto 1,70
Een maand in het boevenpak - Willem
Walraven f 16,90 porto 2,75
262 gedicthten - Leo Vroman
f 29,porto 4,
De schending van Soebadra -
Javaans schimmenspel volgens de
Soerakartase traditie bewerkt door
Ki Kodiron, vertaald uit het Javaans
en van toelichtingen voorzien door
Dr. J. J. Ras f 34,50 porto 4,
Javaanse sagen, mythen en legenden
verzameld door Jos Meijboom-ltali-
aander f 39,50 porto 4,
11
