EEN MALEISE EN EEN NEDERLANDSE VISIE OP HET INDONESISCH
Het is misschien niet overbodig er nog eens aan te herinneren, dat publicatie
van een gesigneerd artikel in Moesson niet altijd betekent dat wij het met inhoud
eens zijn. In dit geval kunnen wij hieraan toevoegen dat wij bovendien niet com
petent zijn een standpunt in deze "taalstrijd" in te nemen.
Het boek van i. Muh. Arsath Ro'is dat Drs. van Pernis aan critiek onderwerpt
geniet in sommige kringen een goede reputatie. Red.
Vorig jaar heeft J. Muh. Arsath Ro'is
bij Keesing te Amsterdam uitgegeven
een "Praktisch leerboek voor begin
ners", die wat willen weten van Ba-
hasa Indonesia (BI). Met dit 236 p.
tellende boek trapte Ro'is in een gat
in de markt: de eerste oplaag was in
een mum van tijd verkocht, zodat het
boek intussen onveranderd is her
drukt. En dat is jammer, niet alleen
omdat het krioelt van de zet- en re-
deneerfouten, gedeeltelijk ontstaan
omdat Ro'is geen zuiver Nederlands
schrijft, en zijn Indonesisch (BI) sterk
provincialistisch Maleis getint is. Af.
gezien daarvan dateren de prijzen,
genoemd op p. 86, 93 en 112 ook al
van 40 jaar terug. Wegens het mij
door de redactie gestelde bestek
moet ik voorbijgaan aan het voor be
ginners vaak onverstaanbare "Petjo",
aan Ro'is visie op het Indonesische
klankstelsel (hij geeft een volkomen
willekeurig, verouderd alfabetisch
beeld ervan), aan Ro'is' misvattingen
t.a.v. de uitspraak (hij beweert bijv.
dat de overal wordt uitgesproken
als dus ook in woorden als témpo
(toen, tijd), die duidelijk niet de van
pet maar de van pit of meer heb
ben), e.d. Wie een exemplaar van
dit boek heeft en meer over de
feiten ervan wil weten, die belt mij
maar (08340 - 2 43 46) of schrijft mij
maar (Postbus 338, Doetinchem),
waarna toezending van meer docu
mentatie erover volgt. (Graag postze
gels erbij tot een bedrag van 1,60
plus 2,postzegels (2 x 1,
voor fotokopiën. Ik beperk mjj tot
Ro'is oud-Maleise, dialektische visie.
Ro is heeft weinig aan idioomwerk
en algemeen Indonesische termino
logie gedaan. Een paar voorbeel
den: P. 47 pandak (pendek) is geen
BI. Voor dak geeft Ro'is genting
(dakpan) op p. 48. Hij wil dus niet
aan atap (van stro of aan elkaar ge
regen blaren gemaakt dak). Voorlo
pig een onopgeloste kwestie. Want
ook de Maleisische term bumbung
(eigenlijk: nok) biedt geen echte op
lossing. P. 50 en 169: bij tabib (India
se kwakzalver) geeft Ro'is ten on
rechte als synoniem dokter (lees:
arts in Ned. vertaling).
Op 48, 51 en elders gebruikt Ro'is
lega in de zin van ruim (lokaal). In
werkelijkheid kent de BI lega hoofd
zakelijk in uitdrukkingen als bernapas
lega of dada lega of lega hatinya
opgelucht, blij. Het is grotendeels
synoniem met lapang, dat inderdaad
kan betekenen ruim (e kamer). P. 59
bij kuteri lift, teken ik aan dat vol-
14
i
gens de bestaande woordenboeken
kuteri scheepskooi. P. 62 bij jantan
(mannetje) en betina (vrouwtje, van
dieren) teken ik aan dat dit alleen in
de Maleise landen gangbaar is. El
ders gewoon laki laki en perempuan.
P. 66 Sebaik (even goed) sama
baiknya, dat zeker even gangbaar en
beter verstaanbaar is. P. 78 Émbér
dibuat daripada kaléng betekent niet:
Een emmer is gemaakt van zink, maar
van blik. Zink séng. Op p. 63, 83,
94 beweert Ro'is dat kunnen dapat
of pandai (menyetir mobil). Pas op p.
174 komt de gewone, aan het Javaans
ontleende term bisa in een niet door
Ro'is zelf geschreven verhaal boven
water. Op p. 86 beweert Ro'is dat
dorp dusun. 't Beroerde is dat in
heel Oost-lndonesië dusun tuin,
bijv. dusun kelapa klappertuin. In
de omgang zegt men desa (dat ook
in stukken uit Oost-lndonesië begint
op te duiken in plaats van negeri
negorij) of kampo (e)ng. In Maleise
streken zoals Zuid-Sumatra komt du
sun wel voor als deel van de naam
van een kampong, bijv. Dusun Mer-
bau, Dusun Durian, enz. P. 86-87: Hier
beweert Ro'is, dat men behalve air
yang jernih (helder water) ook kan
zeggen: Si Ali anak yang tidak jernih
(bedoeld is: necis). P. 92 bij berlikap,
berkilap (glimmend) moet berlikap als
verregaand dialektisch geschrapt wor
den. Onderaan: nasyehat (ook op p.
151), dat raad zou moeten betekenen,
is even hypercorrect als syah (geldig)
en insyaf (bewust) op. p. 15, 169, en
asyar (namiddag) op p. 172. P. 94 Ta-
wanan perang itu diasingkan, sehing-
ga (typisch Maleis voor: sampai) pe
rang habis De krijgsgevangenen
werden geïnterneerd tot het einde
van de oorlog. P. 94 in plaats van
mungkir (ontkennen) lijkt sangkal ge
woner. P. 95 sayur is natuurlijk niet
alleen gekookte, maar ook verse
groente. P. 100 "niet lang geleden"
is niet: selang berapa lama (enige
tijd later), maar: tempohari of belum
selang berapa lama. P. 101 onder
aan: merupai (vormen), lees: merupa-
kan. Op p. 102. 142, 146, 160 e.a. ge
bruikt Ro'is seandainya (als, veron
dersteld dat) in de zin van: bijvoor
beeld. De gewone term is: umpama-
nya (p. 160). Ook hoort men van ont
wikkelden wel misalnya. Seandainya
in de zin van bijvoorbeeld en uitge
sproken als sandenya heb ik in Indo
nesië alleen gehoord van baboes, in
Nederland van Molukkers. Het is
één van de weinige concessies van
Ro'is aan het pasar-Maleis. In dit
verband vermeld ik nog, dat op p. 23
en 61 Ro'is voor de derde persoon
meervoud niet verder komt dan het
boekerige mereka, terwijl iedereen,
ook in Malaya, weet dat de omgang
hiervoor algemeen kent: dia orang. P.
106, 145, (168): Ro'is beweert, dat
aaneengeplakte woorden als ayam
jantan Pak Hasim (de haan van Pak
H.) en Sepéda Jan (de fiets van Jan)
een verstaanbare combinatie opleve
ren. Merkwaardig dat op p. 168 in een
niet door Ro'is zelf geschreven stuk
je dari 2 x opduikt in "verboden" po
sities: Tak dapat disangkal lagi akibat
dari tekad pemuda itu dengan doron-
gan dari pelopor pelopor pejuang ke-
merdekaan telah dapat menghasilkan
buahnya Het valt niet te ontken
nen, dat (als gevolg van) het vaste
voornemen van de jeugd, gestuwd
door de vrijheidsstrijders vruchten
heeft ongeleverd. ("als gevolg van"
valt in Ned. vertaling weg). Uit erva
ring weet ik, dat "Sepeda Jan" een
linke schoolmeesters opvatting is;
van zulk een kunsttaal staan ook de
vroegere leerboeken van Emeis en
Jeeuw (uitverkocht) bol. Men zegt nu
eenmaal niet: Dimana rumah Dr. Sarif,
maar: Rumah dari Dr. S. P. 107 jam
kantor (kantoortijd) kan beter ge
schrapt worden. Op p. 119-120 stelt
Ro'is mamak gelijk met makcik
tante. In werkelijkheid is mamak, bijv.j
in de uitgaven van Balai Pustaka:
moeders broer oom! (uit het Mi-
nangkabaus), terwijl in Oost-lndone
sië tante tanta. Op. p. 124 weer
een voorbeeld van niet-courant Ma
leis: anakbaju (knoop), lees: kancing.
Van Minangkabauers en Molukkers
heb ik ook wel gehoord: buah baju.
Volgens de bestaande woordenboe
ken is anak baju: onderhemd. P. 127
Orang sudurkan (lees: sorongkan)
sebuah tangga beroda ke pintu pesa-
wat: Men duwde (schoof) een ver
rijdbare trap naar de vliegtuigdeur. P.
128 Bilakah wanneer. Zelfs in Ma-
laya zegt men tegenwoordig kapan.
P. 132. Ook Molukkers vinden igama
een verwerpelijke dialektisch Maleise
term voor agama godsdienst.
P. 137 luchthaven heet gewoonlijk
niet pura angkasa (weer een typisch
voorbeeld van niet-courante kunst
taal), maar pelabuhan udara of lapan-
gan terbang. P. 143 asli is als regel
niet "typisch", maar: origineel. P. 147
Walhasil (met gevolg dat) wordt door
Ro'is verklaard met "in elk geval",
maar gebruikt in de zin van "kortom"
(pendeknya). P. 150 Het telkens door
Ro'is aangeraden nasihat in de zin
