Teboe Ngembang
Javaanstrie
kent het nog?
KIMM Indische spekkoek
Ik vind de voorplaat van Moesson van
15 april heel erg mooi. Als je zo'n
foto ziet, komt er weer een zee van
herinneringen in je op. Maar wat gaat
er niet allemaal aan vooraf, vóór en
aleer je zeggen kunt: "Kijk, het riet
staat in bloei!" Het bewerken en plant-
klaar maken van de grond, het uit
zetten der stekken, de bevloeiing, toe
dienen van kunstmest, aanaarden, wie
den, het bestrijden van de vele ziekten
en plagen, enzovoorts, enzovoorts en
eindelijk, na maanden van noeste ar
beid en veel zorg, verschijnen de
eerste pluimen en als het suikergehal
te in de stengel hoog genoeg is, kan
met de oogst worden begonnen. Vroe
ger als kind sneden wij pijlen voor
onze boog van de kaarsrechte, betrek
kelijk stevige teboebloeistengels. Weet
In het Ngoko Javaans is suikerriet:
Teboe (Kromo Javaans: Rosan)
Bloem is Kembang (Sekar) en Ngem-
bang (njekar) is: Bloeien. Teboe
Ngembang is het best te vertalen
met Bloeiend Suikerriet.
U wat ik op de foto mis? Dat zijn de
bungelende nesten van onze man-
jars of wevervogels (Ploceidae) Ik zal
U ook iets vertellen van een vogel
drama, dat zich ieder jaar weer in de
rietvelden, als geoogst werd, voltrok.
De wevervogel, ongeveer ter grootte
van een mus, komt op Sumatra en Ja
va in 3 soorten voor, nl. Ploceella ja-
vanicus, Ploceus atrigula, en Ploceus
manyar. In Oost-Java kennen wij de
Ploceus manyar, ook wel genoemd
manjar djamboel, zo genoemd omdat
het mannetje bovenop de kop een
krans van fijne, goudgele veertjes
heeft. Met hun krachtige, korte snavels
scheuren en rukken ze een reepje uit
een teboe- of palmblad, bouw- of con
structiemateriaal voor de schitterende
retortvormige nesten, die ze helaas
maar al te vaak aan de bloeistengels
van het suikerriet bevestigen. Het In
donesische volksgeloof zegt, dat de
gene, aan wie het lukt zo'n kunstig
geweven bouwsel uit elkaar te pluizen
zonder een enkele halm of draad te
breken, op de bodem van het nest
een gouden kogel zal vinden. Soms
vindt men in de nesten een klompje
klei. Men beweert, dat de manjar er
een konang of vuurvliegje tegenaan
plakt, om het inwendig te verlichten.
Een slimme vogel!
Maar! Als de oogsttijd is aangebroken
en dat is kort na de bloei, stoort geen
mens zich aan de manjars en worden
duizenden en nogmaals duizenden
nesten en broedsels vernietigd. Dat is
het vogeldrama, waar ik op doelde. In
deze tijd van het jaar biedt men U op
de pasars mandjes aan, boordevol
gevuld met manjareitjes.
De vogels zijn schadelijk voor het riet.
Zij vernielen het blad. Zij zijn zo
schadelijk voor de padi. Ach, wat heet
toch schadelijk.
Maar de natuur weet zich op de een
of andere manier steeds weer te her
stellen. Ondanks het feit, dat ieder
jaar zoveel duizenden vogels te gron
de gaan, komen ze terug. Bij zwermen
hebben wij ze vroeger telkens weer
kunnen zien, onze wevervogels. Kwet-
Manjars met nest, het mannetje bouwt, het
vrouwtje ziet toe.
(uit: Dierenleven in Indonesië)
terend en tierelierend, met nerveus
bewegende vleugels, bezig aan het
weven en construeren van hun won
derlijk mooie retortvormige nesten; de
manjar djamboel!
En waar zijn ze nu allemaal gebleven?
Die zwermen van duizenden vogels?
Tijdens mijn vakanties op Java door
gebracht, heb ik er niet veel van te
ruggezien.
G.H.B.
noemdAwas Gakook I I Awas
GakookI I I
Indonesiërs en dat weet U natuurlijk
ook wel, zijn ware meesters in het na
bootsen van allerlei geluiden. Wij had
den een goede kennis, die Soesman
heette, maar zo noemden de Indone
siërs hem nooit. Het was, hoe onbe
leefd het ook moge klinken: 'ndoro
tuan SOES-DOENG I
Een "Soes-Doeng" was, moet U we
ten een ongeveer 20 cm lang stuk
vuurwerk, een groot model rotje, dat
zodra de lont werd aangestoken, een
paar seconden hevig ging sss-i-sss...
sss-o-sssenen sss-oe-sssen,
alvorens met een hevig "DOENG" uit
malkander te ploffen. Snapt U? Nah,
voortaan was het niet meer: 'ndoro
tuan Soesman, maar steeds: 'ndoro
tuan SOES-DOENG I I I G.H.B.
(zie Moesson
1. Neen, dat is het toch niet. Een prop
om de (zwartkruit) lading in een voor-
laadgeweer vast te zetten, heet in de
Javaanse taal niet SOESOER (Susur).
Tembako of 'mbako susur is pruimta
bak en een kant-en-klare dot hiervan
wordt "susur" genoemd.
Het werkwoord "pruimen" is "nusur".
Hoewel in principe natuurlijk mogelijk
de kruitlading in een voorlaadgeweer
vast te zetten met een pluk pruimtabak
oftewel een susur, moet je dit werkje
toch liever overlaten aan zuurpruimen,
(ik herinner mij nog de Javaanse vrou
wen in Solo, die heel vroeg in de
morgen naar de "pasar" gingen. Tra
ditioneel gekleed in een katoenen in
digoblauw jakje en dito kain, een on
noemelijk zware vracht torsend, de
rug diep gebogen. Maar zelden ont
brak de vaak decimeter lange susur in
de mond.)
Het Javaanse woord voor "prop" is
"NAL" of "ENAL". Men gebruikt hier
voor de vezelachtige bolster van de
kokosnoot; niet de klapperbast. De
grove stukjes worden verwijderd en
na geduldig pluizen houdt men een
e nrs. 15 en 17)
veerkrachtig, fijndradig pluksel over,
welke uitermate geschikt is om er
proppen voor een schietgeweer van
te maken.
2. Dat klopt! Een boemeltrein heet in
het Javaans een "sepur (sepoor) klu-
tuk".
3. U weet wat een "onomatopee" is?
Dat is een klanknabootsing; geluid
dat in spraakklanken wordt weerge
geven. Dit even vooraf.
De eerste fietsen waren niet uitge
rust met een bel, maar met een aan
het stuur bevestigde kleine knijptoe-
ter, bestaande uit een rubber bal en
een metalen hoorntje. Het geluid dat
dit apparaatje voortbracht bij het in
laten en weer uitstoten van de in het
ballonnetje aanwezige lucht was onge
veer: Ga-ga-kook-kookga-ga-
kook-kook I I I Kunt U het zich voor
stellen? (de "g" wordt natuurlijk uit
gesproken als 'in het Franse woord
"grand"). Welnu, dat toetertje heette
natuurlijk (DUS) "Gakook". Later werd
de hele fiets vereenzelvigd met het
toetertje en werd ook maar (in de
Vorstenlanden) een GAKOOK ge-
Stort 16.50 op giro 158225 en
U ontvangt een spekkoek van
ca. 500 gram, in speciale ver
pakking, franco thuis.
"KIMM", Joh. Verhulststraat 98
Amsterdam-Z. Tel. 020 - 72 84 61
25
