KRETA SETAN
OVER BETER, GEZONDER EN MINDER ETEN
POIRRIE
De Duivelswagen
Autopioniers in Insulinde
door F. F. Habnit
Een van de mooiste kijk
en leesboeken uit het oude
Indië. En niet alleen voor
autoliefhebbers!
250 foto's. Gratis JMC-
sticker f 65,
porto/emb. 6,
Voor onze abonnees
3 termijnen mogelijk.
Dit is geen critiek, maar naar ik hoop
een aanvulling. Gebaseerd op ervaring
als arts en krijgsgevangene in Pakan
Baru.
Ik wou beginnen met bijna een anec
dote, onbelangrijk op zichzelf, zeker
voor het wereldgezondheidsprobleem.
Wij hebben in onze tuin in Malaga een
vingerbladplant, die blijkt philodendron
pertusum te heten. Hij heeft bladeren
in Holland van 2 handbreedten, hier
een meter lang. Hij bloeit zo eenmaal
in de 2 jaar, een soort lelijke Arons
kelk, krijgt een vrucht. En na 2 jaar
pas rijp en altijd een tweeling! Wij ke
ken er tegen aan en roken eraan vol
heimwee, zo zoet als een super de
luxe zuurzak. Na twee jaar was het
verlangen erg gegroeid en de herin
nering als een reus zo groot en ik
drukte zo'n vrucht in twee als een
tjempedak. Hij ziet er uit als een lan
ge patjé, zo dik als een hele grote
pisang radja. Binnen zaten zachte blan
ke lobben als kleine boeah nonahs en
zonder pikirans gingen ze vanzelf onze
mond in en het was veredelde zuurzak
en we gingen niet dood, al waren we
uren lang bang. Zo leer je van alles
eten. Maar twee vruchtjes na 2 jaar
op vele vierkante meters blad is wel
weinig.
Nu over gezond eten.
Wat mij als arts steeds verbaasde en
nog verbaast is, dat wij na 3'/2 jaar
ondervoeding, zonder kleding, zonder
bescherming tegen regen en wind, in
zon en regen, met zware lichamelijke
arbeid, niet allemaal dood gingen. Er
stierven er duizenden, gemiddeld 25%.
Het wonder is, dat 75% bleef leven en
dat 50% tot het einde toe in staat
bleef tot zware lichamelijke arbeid.
Ondanks ondervoeding en de vele
ziekten zoals malaria en dysenterie,
etc. Onze voeding bestond gemiddeld
uit minder dan 1000 calorieën daags,
de helft van wat we geleerd had
den nodig te hebben. En dat voor
namelijk uit koolhydraten met een
minimum aan dierlijk eiwit en vrij
wel geen dierlijk vet. Verder vrijwel
geen zout. Bovendien bestonden die
koolhydraten uit geslepen rijst en ta-
piocameel, dus met een bijna niet aan
te tonen hoeveelheid vitaminen. Af
en toe aangevuld met wat gesmokkel
de trasi of poetjoek van pakis of een
slang, of rubberpitten, met de nodige
doden aan blauwzuurvergiftiging. Ech
te berri-berri met verlammingen zagen
we weinig, veel meer ondervoeding
van eiwitten in goed Hollands "mal
nutrition", met pellagra en kwasjorkor
(rijstbuik met dunne benen), kamp
blindheid, etc.
Waarom? Het klopt met geen enkele
dieet-theorie, wetenschappelijk of niet.
Voornamelijk door te weinig eten, door
te weinig koolhydraten bij het grote
tekort aan eiwitten en vitaminen. Het
lichaam kan er in nood alles uit halen,
wat in het eten zit, mits er evenwicht in
het weinige is.
Prof. Bras is al 25 jaar bezig met proe
ven met muizen; honderden muizen,
geslachten muizen. De ene helft krijgt
zoveel eten, als ze op kunnen; de an
dere helft net genoeg, zodat ze een
beetje honger houden en mager blij
ven. De hongerigen, of ze nu vegeta
risch eten of vlees, blijven langer en
gezonder leven. De verzadigden en
oververzadigden krijgen tientallen pro
centen meer kanker en vaatziekten
en hartinfarcten en diabetes, etc.
Het is vooral het teveel, dat van be
lang is en pas in de tweede plaats de
samenstellinq. Zelfs de meest matigen
onder ons zijn nog zeer goed gevoed.
D.w.z. dat men tussen duim en wijs
vinger zo hier en daar b.v. op rug en
dijen vele centimeters dikke lappen
kan optillen, wat enkele centimeters
te veel is. We eten dus als we matig
zijn, nog te veel, d.w.z. dat onze lever
en alvleesklier en nog vele klieren
meer, overwerkt worden en moe, erg
moe, zo moe, dat ze het opgeven.
In het kamp hoorde men niemand nie
zen, vatte niemand kou, al lag men
een nacht in de modder, geen bron
chitis, geen nieuwe asthma of maag
zweer (die meestal zelfs genas) on
danks de gabah en krikil, geen rheu-
ma of jicht, geen kanker, voor zover
ik mij herinner.
Dat is wat het kamp mij leerde als arts
en als mens. Zo'n groot voedings-ex-
periment is zeer, zeer zelden te ver
wezenlijken in de normale samenle
ving, en de lessen, die er uit te putten
zijn, op het gebied van voedingsleer
en mensenkennis mag men nooit ver
geten. Nooit!
Laten we dus vooral minder eten, veel
minder, een beetje van alles en van
dat beetje het beste en dat is o.a.
soja. Ik prefereer het 100% in de vorm
van tempe. En toch zijn er van ons,
die het nooit eten; dat was iets voor
"blakang" in goed bahasa. En eens
in de week rijst tot "neg", toch al oud,
ken wel, laat maar! En niet vergeten:
dagelijks "taizo", tot oud!
F. CRAMER
"En motornja kaja apa, Rolls Royce of ge
woon met Torpedo-terugtrapnaaf?"
KANKOENG
Bij de toekang sajoer (in Eindhoven)
zag ik een bordje staan: Kan-Koen. Ik
dacht meteen aan de uitgebreide en
smakelijke diners, ons gratis geser
veerd door Reisbureau Nippon in Siam
bestaande uit halfgare boeroer met
wurmen en kankoeng op water, maar ik
dacht bij mezelf, ik zal het toch even
vragen. "Wat is dat voor groente in
die plastic zakjes?"
"Dat is "KAN-KOEN".
"Asjemenou! Kan-Koen! Wat een gek
ke naam! Is dat een nieuwe soort
groente?"
"Weineen. Surinamers eten het graag
en die noemen het "Dagoblad". "Da-
go" schijnt afgeleid te zijn van het
Engelse woord "Dog" of hond en om
dat nou de vorm van het blad enige
overeenkomst vertoont met een hon
detong, zeggen ze "Dagoblad" of
"Hondeblad."
"Interessant. En wat kost nou zo'n
zakje Kan-Koen?"
"f 2,20 per 2 ons".
Ik heb toen snel de prijs per kilo uit
gerekend en de uitkomst vermenig
vuldigd met 160 om tot een Rupijah-
bedrag te komen: 1760 Rp!
De volgende keer breng ik alle Kan-
Koen die ik maar op de kali Brantas
bij Kayoon oogsten kan hier naar toe
en dan ben ik in een mum multi-miljo-
nair.
G.H.B.
De natuur vergeeft geen vergissingen.
Haar ja is ja, en haar neen, neen. -
Ralph Waldo Emerson
