Wajang Purwa, het Javaanse Schaduwtoneel (VIII]
Alhoewel de drie in dit hoofdstuk onder Wajang Purwa genoemde heldendichten
alle van Voor-Indische herkomst zijn, bepalen we ons voornamelijk tot het
noemen van het Mahabharata omdat dit ridderverhaal aan de Wajang Purwa
het op Java populairste repertoire leverde. Een woord van dank aan Mr. J. E.
Textor Grieve voor zijn bijdrage aan dit hoofdstuk is hier op zijn plaats.
Enige Wajangsoorten
Het Wajangtoneel kent naast de Wa
jang Purwa een grote verscheidenheid
van soorten, waarbij verschillende van
deze soorten hetzelfde repertoire be
zitten. Uit deze rijke variatie aan to
neelvormen noemen we hieronder
slechts de bekendste met de daarbij
behorende vorm van uitvoeringen het
repertoire.
1. Wajang Purwa - met platte geheel
uit kulit vervaardigde poppen - Reper
toire: Ardjuna Sasra Bahu, Ramayana
en Mahabharata.
2. Wajang Golek - met drie-dimensio
nale, aangeklede houten poppen -
Repertoire: Mahabharata, Ramayana,
Amir Hamsah - en Damar Wulan ver
halen.
3. Wajang Krutjil (of Klitik) - met platte
houten reliëfpoppen waarvan de ar
men vervaardigd zijn uit kulit - Reper
toire: Damar Wulan verhalen.
4. Wajang Gedok - met platte poppen
van kulit, verschillen duidelijk van de
Purwa-figuren in de hoofdtooi terwijl
de meeste bovendien een kris dragen
- Repertoire: Pandji ridderverhalen.
5. Wajang Topeng - gedanst door mas
ker dragende acteurs. Bewegingen,
evenals bij de Wajang Wong, geba
seerd op bewegingen van de Wajang
Purwa figuren. Een Dalang spreekt de
tekst. Repertoire: Pandji ridderverha
len.
6. Wajang Wong (of Orang) - gedanst
door ONgemaskerde acteurs. Zij spre
ken teksten zelf uit. Repertoire: Ma
habharata en Ramayana.
Uit de aard van deze serie opstellen
bepalen we ons tot de Wajang Purwa
die zijn verhaalstof ontleent aan drie
grote werken, die we hieronder in
tijdsvolgorde noemen:
Ardjuna Sasra Bahu - De historie van
Ardjuna Sasra, de vorst van Maespati,
incarnatie van Batara Wisnu. Deze
vorst is NIET de Pandawa Ardjuna uit
het Mahabharata.
Ramayana - De geschiedenis van de
strijd van Vorst Rama met de daemo-
nische vorst Dasamuka van Ngalen-
ka, die de gemalin van Rama roofde.
Rama krijgt bij zijn strijd hulp van de
Apenvorst Sugriwa en diens legeraan
voerder Hanoman.
Mahabharata - De geschiedenis van
het vorstengeslacht BHARATA. Vooral
de Pandawaheld Ardjuna is een popu
laire figuur en wordt in allerlei avon
turen en verwikkelingen ten tonele g.e-
voerd.
In deze drie heldenepen wordt de
strijd gestreden tussen Goed en
Kwaad, tussen Goden en Daemonen,
waarbij telkenmale God Wisnu incar
neert in de uitverkoren ridder die de
zware taak van een schier ongelijke
strijd tegen schijnbaar superieure
daemonen moet volbreng'en. (Het zijn
achtereenvolgens Ardjuna Sasra, Ra
ma en Ardjuna). De helden gaan door
de diepste duisternis om tot het licht
van de eindoverwinning te komen.
De ware Edelen gaan deze weg in
nederigheid.
Het Mahabharata.
Het populairste epos, zeiden we
reeds, is op Java wel het Mahabharata.
Alleen dit heldendicht al is voor de
dalang een onuitputtelijke bron. Dit
Epos heeft een omvang van zeven
maal Ilias en Odyssee tezamen, om
vattende 18 zangen (of Parwa's) met
circa 220.000 versregels in 90.000
dubbelverzen. Dit enorme werk, dat
zijn weerga niet vindt in de wereld
litteratuur, kwam uit Voor-lndië naar
Java en zou omstreeks 4000 tot 3500
jaar geleden ontstaan zijn.
Het Mahabharata is de geschiedenis
van het Arische geslacht der Bhara-
ta's. Het houdt bovendien in twee af
zonderlijke werken (waarmee het één
geheel vormt); namelijk de Bharata
Yuda, de strijd tussen twee takken
van de Bharata's.
Deze broederoorlog, de strijd tussen
de boosaardige Kurawa en de edele
Pandawa, levert nauwelijks overwin
naars op. De Kurawa zijn vernietigd,
de Pandawa zijn "verslagen" door de
smart om het verlies van zovelen. Hun
gelederen zijn sterk gedund terwijl
velen van de door beide partijen ge
respecteerde edelen gevallen zijn in
deze bloedige oorlog. De oude fleur,
de vrolijke en spannende belevenis
sen, de veerkracht en de opgewekt
heid van voor de oorlog keren niet
weer. Ardjuna en de zijnen hebben
wel de overwinning behaald. Maar in
feite is het een Pyrrhus-overwinning.
Het andere min of meer op zichzelf
staande werk is de Bagawad Gita, Het
Lied van de Verhevene; de zedelessen
van Krsna aan Ardjuna (tijdens de
broederkrijg). De Bagawad Gita wordt
gerekend tot een der schoonste en
diepzinnigste werken van de wereld
litteratuur.
Herkomst van het Mahabharata
Wie nu, zijn de Ariërs, van wie deze
ridderverhalen afkomstig zijn? 4000
jaar geleden trok een volk, behorende
tot het Kaukasoide (blanke) ras vanuit
Iran in oostelijke richting en rukte
Voor-lndië binnen via de Khaiber pas.
Vele, misschien wel tientallen eeuwen
voordien, in een volkerentrek vanuit
Centraal Azië westwaarts, trokken de
ze Kaukasoiden naar het Baltische ge
bied in Noord West Europa en vestig
den zich daar, om na verloop van tijd
(men denke in eeuwen) opnieuw uit te
zwermen. Dit keer in Zuidwestelijke
en Zuidoostelijke richting. Het volk dat
deze laatste weg koos, vestigde zich
na vele eeuwen in Iran, vanwaaruit
tenslotte een stam van dat krijgers-
en nomadenvolk dat zich Ariërs noem
de, de laatste trektocht ondernam naar
het Oosten. Deze volksverhuizing zou
verstrekkende gevolgen hebben voor
het donkere ras dat Voor-lndië be
volkte.
Bij deze grote Yogya'se Wajang Purwa opstelling zijn twee Gunungan zichtbaar. De linkse
is de vrouwelijke, de rechtse de mannelijke gunungan. De blentjong is geëlectrificeerd;
de klok is eveneens een moderne toevoeging. (Foto: R. L. Mellema)
10
