Gezicht op de Binnennieuwpoortstraat in oud-Batavia, in de verte de Nieuwpoort. Geheel rechts de Maleise kerk en in aansluiting
daaraan de gebouwen van het toenmalige hospitaal en in de straat naar de poort toe de woningen van de verbandmeester, de apothe
ker en de ziekentrooster. Op de voorgrond rechts een groep patiënten van het hospitaal, die onder begeleiding van met lange rotans
gewapende ziekenvaders een gezondheidswandeling doen op blote voeten, volgens het systeem van pastor Kneipp. (Naar een tekening
van Rach in Oud-Batavia).
val, via de ontstane wond in het
lichaam kunnen binnendringen.
Een behandeling die destijds werd toe
gepast bestond uit zware aderlatingen
en het masseren met balsems van
een of andere harsachtige olie, waar
van er een aantal genoemd zijn. Daar
enboven worden er op verschillende
plaatsen van het lichaam bloedzuigers
geplaatst om "de scherpe stoffen,
welke de spanning te wege brengen,
van de zenuwen en spieren af te lei
den".Als de ziekte over zijn hoogte
punt heen is en de patiënt weer kan
slikken moet men, volgens Bontius,
gebruik maken van z.g. tegengiften,
waaronder genoemd wordt schraapsel
van rhinoceros horens, waarvan in de
tijd van de schrijver (eind 18e eeuw
dus) al bekend was dat ze volkomen
onnuttig zijn. Een nuttig middel, naast
de bestaande medicijnen te gebruiken,
is volgens de schrijver het heulsap
opium).
Bepaalde diëten zijn niet nodig, om
dat de vrijwel altijd dodelijke ziekte
zo'n snel verloop heeft, dat de na
delen van het gebruik van bepaalde
voedingsmiddelen, welke pas na lan
gere tijd merkbaar worden, hier dus
geen invloed op de gezondheidstoe
stand van de patiënt kunnen uitoefe
nen. De weinige patiënten die de ziek
te overleven moet men zachte, voed
zame en versterkende spijzen voor
schrijven, bijv. krachtige vleessoepen,
waarin tamarinde wordt meegekookt.
Dit laatste om het vlees een aangena
me rinse smaak te geven en tevens de
stoelgang te bevorderen.
Dysenterie
Deze ziekte stond destijds bekend on
der de naam "Roode Loop". De oor
zaak is een "allergevaarlijkste ontste
king van het gedarmte door vergiftige
drekstoffen die de tedere vliezen der
ingewanden knagen, dezelve verscheu
ren en dus bloedige afgangen veroor
zaken". Een verzwering van de endel
darm heeft tot gevolg een bloedige en
etterachtige afgang. De oorzaken van
deze kwaal zijn onbekend. Een aan
leiding is de "vogtige en rottige damp
kring welke behoorlijke uitwaasseming
verhindert en in alle deelen onzes li-
chaams een rottige gesteldheid ver
oorzaakt". Dit wat betreft de aanlei
ding gevende oorzaak.
De verwekkende oorzaak is tweeërlei:
In de eerste plaats is alleen het in
onmatige hoeveelheden consumeren
van verkoelende fruitsoorten en arak
al voldoende om de kwaal te krijgen.
De tweede oorzaak is een "fijn be
smettend vergif" welke uit een aange
stoken lichaam in een gezond lichaam
overgaat (hoe, vertelt de auteur niet.
EHM), waarbij de mensen die al of niet
een onmatig leven leiden besmet kun
nen worden.
Als geneesmiddel wordt het reeds
door Bontius aanbevolen heulsap ge
noemd, die gemerkt heeft dat andere
middelen, zoals het rabarber en tama
rinde, welke als zachte ontlastende
darmzuiverende middelen worden ge
bruikt, de kwaal slechts doen vererge
ren. Verder worden mangga's ge
noemd, welke onrijp met eieren wor
den gekookt of het sap van granaat
appelen, gekookt tot een siroop.
Cholera
In de tijd van de auteur werd de
ziekte "het Bort" genoemd. Volgens
Bontius is behalve de warmte ook het
in grote hoeveelheden eten van zure
vruchten de oorzaak want deze wor
den dan "in de eerste wegen opge
hoopt" waardoor "derzelver verte
ringskracht verslappen en in een rottig
mengzel overgaan, waardoor eigenlijk
geboren wordt de zogenoemde groene
gal (bilis aeruginofa) welke voorname
lijk in deze en zoorgelijke kwalen de
hoofdrol speelt en volgens de waar
nemingen van Huksbam uit een ver
menging van zuur en galle voortvloeit".
Als geneesmiddelen dienen zachte
samentrekkende middelen "die de al
te sterke ontlasting kunnen verhinde
ren en de hitte der galle intoomen".
Verder worden rauwe of met suiker
geconfijte blimbing aangeraden. Ook
voor deze ziekte wordt verder opium
aangeraden.
Er wordt ook genoemd een genees
wijze van Sydenham welke volgens de
auteur oneindig beter is door de ziek
te zowel door lavementen als door
drinken vocht toe te dienen en "zo
ras men aan het bijna zuivere afloopen
en uitbraaken der gedronken vogten
bespeurt dat de meeste kwade stoffen
ontlast zijn, tot eenig bereidzel van het
heulsap overgaa".
Koortsen
De oorzaken worden natuurlijk ook
weer toegeschreven aan de hete en
met ongezonde uitwasemingen vervul
de dampkring, waarbij tevens een on
matigheid in het gebruik van spek en
vlees en van sterke drank een reden
kunnen zijn. Naast al dit soort mede
delingen zijn we verrast als we lezen
dat een Engelse arts, J. LIND, ontdekt
heeft dat al deze koortsziekten
bestreden kunnen worden met de
"koortsbast". Ook profylactisch te ge
bruiken, ter voorkoming dus van de
koorts. En toch blijft men maar door
gaan met aderlatingen om het bloed
"een weinig tot bedaaren" te brengen,
waarna verkoelende dranken, bijv. uit
tamarinde, worden gegeven "die tef-
fens de eerste wegen zuiveren". Heul
sap als zacht verdovend middel en
milde laxeermiddelen worden ook hier
weer gebruikt.
Een bijzondere koorts is die op Solor
en Timor waar de sandelhoutbomen
groeien. De oorzaak wordt toegeschre
ven aan de sappen van deze boom die
als een gevaarlijk gif moet worden be
schouwd, verergerd door het feit dat
de bomen op grote hoogte groeien
waardoor de omgeving koud en mistig
(lees verder volgende pagina)
13
