Oude Bioscopen In Soerabaya
Als ik zo teruggrijp in mijn herinneringen uit mijn kinderjaren dan zie ik nog
ons huis op Soeloeng gang lil staan dat nog door mijn grootmoeder, Aurelie
Cleli Blaney Davidson, practisch eigenhandig is gebouwd met weinig centen
maar veel moed en wilskracht.
Het was een lange pijpela met voorgalerij, brede gang waaraan twee slaap
kamers, eetkamer, stoepje af naar de bijgebouwen, put en het achtererf, dat
later uitgebouwd werd en uitmondde in gang IV.
Van hieruit opereerde ik als jongetje
van pakweg 9-10 jaar in mijn vrije tijd.
Het was 1920-1921.
Gang lil kwam aan de ene kant uit op
de Djalan Polak, zoals alle andere
gangen van Soeloeng, en aan de an
dere kant op de kali Soeloeng.
Op de hoek van Djl. Polak/Soeloeng
gang III woonden toen vanuit Gang III
gezien rechts de familie Klein en links
de familie Frederiksz. Hun zoon Nono
(Tako) is meen ik op jeugdige leeftijd
overleden.
Meer naar rechts Djl. Polak in woon
den o.a. de familie van Braam Morris
op de hoek van gang I, Mevr. Hakken
berg en bij ons in Gang III o.a. de heer
Panglidoe, die verlamd was en boekjes
verkocht liggend op een luie stoel in
de voorgalerij. Dan woonde er nog een
jongeman op leeftijd, wiens naam ik
maar niet zal noemen omdat hij lich
telijk gestoord was, die op alle muren
met houtskool schreef: "Bosviooltjes
bassien".
Bij ons woonden onze neven Maud en
Broer Raakers in, die op de H B S.
gingen en als klasgenoot niemand min
der dan de latere President Soekarno
hadden. Hij kwam regelmatig met hen
bij ons thuis.
Als men de Djl. Polak rechts uitliep
kwam men in de Djoharlaan, deze links
opgaande belandde men op het bios
coopcomplex aan Pasar Besar, daar,
waar later het Gouvernementskantoor
gebouwd werd.
Om te beginnen op de hoek van de
Djoharlaan de Sirene-bioscoop. Meer
naar links de Olympia-bioscoop en ten
slotte de Rialtobioscoop. Schuin te
genover de Sirene-bioscoop, naast het
toenmalige Paleis van Justitie, stond
aan de spoordijk de Elita-biograph!
De Sirene-bioscoop was een theater
voor gemengd publiek. Een stenen ge
bouw met middenpad en links en
rechts op klasgewijze aangebrachte
verhogingen de stoelen.
Achter in de zaal was het balcon. De
stoelen stonden op een smalle, 2
meter brede houten verhoog waarop
ook de cabine was gemonteerd. Ais de
voorstelling begon en de projector in
beweging werd gezet, deinde heel de
loge zachtjes mee op de cadans van
de filmapparatuur! Een kniesoor die
zich daaraan stoort. Men kwam toch
immers voor de film!
Hier werden alle films van Rudolph Va
lentino vertoond. Dat was een beleve
nis! De zaal was dan grotendeels ge
vuld met dames van allerlei leeftijd.
De heren die de voorstelling bezochten
kwamen voornamelijk om het aldaar in
talrijke getale aanwezige vrouwvolk te
bewonderen, dat met smachtende blik
ken, kloppende harten en somwijle be
traande ogen de liefdesavonturen van
Valentino met Pola Negri of Agnes
Ayres met gretige ogen opdronken.
Deze films waren natuurlijk "Alleen
voor volwassenen". Maar de jeugd
was juist daardoor erg nieuwsgierig
naar dergelijke rolprenten.
Geen nood! De Sirene-bioscoop had
aan de Djoharlaan-zijde enige houten
nooddeuren. In deze deuren had men
kleine gaatjes geboord voor de ven
tilatie. En deze ventilatiegaatjes vorm
den derhalve de plaats waar de jeugd
al bukkend naar binnen gluurde om
ëen zijdelings zicht op het witte doek
te hebben aldus toch mee-genietend
van het gebeuren binnen in de zaal,
die voor hen verboden terrein was
geworden.
Soms werd het een ware "rojokkan"
om te kunnen "dingkik". Met alle ge
varen van dien. Want als men betrapt
werd door een surveillerend bioscoop
employé of politieman dan was men
nog niet gelukkig.
Maar voordat er iets gebeuren kon
waren we al lang uit elkaar gestoven,
spijtig terugdenkend aan het wreed
onderbroken filmgenot. Maar ja, mor
genavond weer, toh!
De Olympia-bioscoop was een geheel
zinken gebouw en merendeels be
stemd voor het volk. Hier werden dan
ook allerlei soorten cowboyfilms van
o.a. Tom Mix e.d., lachfilms van Harold
Lloyd, Buster Keaton, Larry Semon,
Ben Turpin, Charlie Chaplin enz. en
vecht- en/of sensatiefilms met o.a. El
mo Lincoln gedraaid. Als de voorstel
ling begon verscheen altijd eerst het
portret van H.M. Koningin Wilhelmina
op het doek.
En om aan te geven dat zulks het ge
val was sprak de Inheemse bevolking
dan ook van: "Belmina tekoh"! (Wil
helmina komt.)
Vóór deze bioscoop stond dikwijls een
gulle heer bij het kaartjes loket en als
hij zag dat er enige jeugdigen zonder
zakgeld met begerige blikken de bios
coop inkeken, kocht hij voor hen een
paar toegangskaarten zodat zij, dol
gelukkig - en uiterst dankbaar - het
royale aanbod van deze algemene en
bekende "oom" met beide handen aan
vaardden. Zo ging dat vroeger.
Het Rialto-theater iets verder op, van
de beide vorige gescheiden door A-
potheek De Vriendschap, was een mo
derner, op het betere publiek afge
stemd filmtheater met moderner inte
rieur en betere stoelen. Later werd de
ze bioscoop omgebouwd en herdoopt
tot Metropoletheater, waar in de pe
riode van de geluidsfilm de eerste
science-fiction film "Flash Gordon"
met Buster Crabb vertoond werd.
Steken we nu Pasar Besar schuins
rechts over dan komen we bij de
spoordijk waarlangs de Elita-biograph
lag. Zoals de naam reeds aangeeft
was dit theater bestemd voor de "eli
te", maar de gewone man kwam er
ook. Hier werden zware liefdes-roman
ces gedraaid met o.a. Pola Negri in de
hoofdrol, niet verteerbaar voor de klei
ne man. "Foolish wives" was een zeer
gewaagde film, waar iedereen over
sprak als het summum aan sex. Een
kind zou er tegenwoordig nog niet eens
wakker van liggen. Maar vroeger!
Met grote annonces werd dagelijks het
filmgebeuren in Surabaya aangekon
digd. En de mededeling: "Met muzika
le begeleiding" vormde een attractie
apart, want de films waren uiteraard
allemaal nog zonder geluid. Al naar
gelang de belangrijkheid van het film-
(lees verder volgende pagina)
Pasar Besar in Soerabaya in tempo doeloe: links op de voorgrond het gebouw van het
Soerabajaasch Handelsblad, op de achtergrond meer naar rechts het oude bioscoop
complex, waar later het Gouvernementskantoor verrees.
12
