^Poinóettia
Bloemisten zeggen wel Kerstster of
Kerstroos. Tegen het eerste heb ik
weinig bezwaar, zolang ik het niet tien
keer hoef te schrijven, of aan een En
gelsman moet leren uitspreken zonder
vocht.
Het laatste is botanisch zondig, want
de erkende Kerstroos in Nederland is
een Helleborus. Deze bloeit inderdaad
buiten omstreeks Kerstmis in onze
tuinen (indien niet te modern) met wit
achtige bloemen.
Die kleur klopt niet met onze voor
keur voor Kerst-rood. Die hing inder
tijd in een kale, kleurloze winterwe-
reld, samen met rode hulstbessen en
blijvend-groene bladeren uitdrukking
van hoop, dat het leven zal voortduren
en de fleurigheid zal terugkeren.
We zagen daarbij egoïstisch, maar
over het hoofd, dat dit rood in feite
gericht was op vogels, zoals merels,
die geen wormen meer vonden en hun
levenshoop op bessen moesten ba
seren. Nu ja, we waren nog heidenen.
De term "roos" is hier wat zot (ook
voor vele andere zo betitelde bloe
men) tenzij je "roos" als algemener
bloemterm beschouwt. Ik lach dus wat
om het beroemde "a rose is a rose,
is a rose".
Poinsettia is aan iedereen in de tro
pen bekend als een rood-vlammende,
daar hoge, heester. Op Java werd (er
zal nu wel een nieuw amerikanisme
voor zijn) deze Mexicaan o.a. als
"kastoeba" aangeduid. Ze levert de
(geleende) achtergrond voor vele kleu
rige foto's uit Indonesië. Nu ja, onze
molens stammen van de Arabieren!
Poinsettia bezit enigszins giftige latex
of melksap (pas op voor de ogen) en
behoort dan ook tot de Euphorbiaceae
of Wolfsmelkachtigen (de wolf staat
in het oud-Europees, behalve in Rome,
voor het sinistere). Het bekendste ge
slacht is Wolfsmelk of Euphorbia.
Allesetende schapen en geiten mijden
dus de Wolfmelksoorten, ook de Poin
settia. Je aanschouwt het listige spel
van het leven - enerzijds uiterlijk lok
kend werven, anderzijds afstotend, in
dien voorkeur gevaarlijk, verterend
wordt. Een nieuwe schoolmeester zou
er als dichter een moraliserend versje
voor wichtjes aan kunnen wijden. Ik
kom er straks nuchter en zonder mo
raal op terug bij het nectar snoepen
door kolibri's.
Onze plant wordt ook wel (en terecht)
aangeduid als Euphorbia pulcherrima,
de zeer fraaie wolfsmelk. Nu, dat klopt
wel. Vele andere Euphorbia's zijn wel
als plant zonderling, maar bescheiden
in hun bloei. Denk maar aan de ge-
stekelde, bladloze vetplanten uit al
lerlei woestijngebieden gekomen, die
in Indonesië gebruikt worden als af
schrikkende pagger, zoals de drie
kantige soesoeroe (bij prikken soe-
soe). In het Engels milk-hedge! Ook
aan de "potloodplant" of patah toe-
lang. Op de droge as of lava van
Tenerife groeien beide vergelijkbare
soorten, van welke de soesoeroe-
achtige distel wordt genoemd.
Pas op in onnette Nederlandse bloe-
menzaken. Daar worden beide als
cactus getolereerd. Prik dus eerst in
zo'n "cactus" - natuurlijk, tenzij de
bloemist prikkelbaar is.
De "bloem" van onze Poinsettia is wat
zonderling bladachtig. Het fraaie ge
heel is dan ook een apart eindproduct
van een ingewikkelde ontwikkeling in
een takkensysteem.
Bij de voorouders van het geslacht
Wolfsmelk werden de echte bloemen
minuscuul klein en gescheiden in a-
partheid van naakte mannetjes, ge
reduceerd tot één meeldraad, en idem
wijfjes zonder bekleding. Misschien
werden ze windbestuivers, die geen
attractie meer nodig hebben en waar
de wind toch wel stuifmeel op de verre
vrouwtjes bracht.
Later gingen recentere soorten weer
terug naar de insecten, vormden een
soort collectief of commune van man
nelijke bloemen veelal rondom één
centraal wijfje. Daaromheen integreer
de zich een soort bekertje van ver
groeide blaadjes. Zolang stuifmeel het
lokmiddel bleef, hadden aparte vrouw
tjes geen kans op bezoek en bestui
ving. De spijtoptant had nog geen
nectar te bieden.
Nu hebben bladeren van wolfsmelk
achtigen dikwijls kleine nectarkliertjes.
En de bekerschubjes vergrootten toen
naar verhouding hun buiten-bloemige
nectarien voor aanlokking. Het geheel,
wetenschappelijk cyathium genaamd,
bleef klein en onaanzienlijk, maar juist
voldoende en mooi open voor kleine
vliegen - soms mieren. Zo bleef het in
de regel in Europa.
Een omgekeerde gang van zaken -
eerst colletief - vorming en daarna
reductie van het individuele - is bo
tanisch ook aanvaardbaar (zie Jatro-
pha). Dit concept lijkt, naar de vorm
gesproken, zelfs eenvoudiger, maar
heeft functionele bezwaren, o.a. de
attractie in de tussenfase.
Een soort uit Madagascar, Euphorbia
splendens of meer populair "Christus
doorn" zoekt het sexueel wat hoger
op. Ze solliciteert zelfs naar vogels,
heeft wat meer nectar en maakt twee
kleine, rode schutblaadjes rondom de
pseudobloem.
In Centraal-Amerika met zijn kolibri's
is vogelbestuiving veel beter ontwik
keld. Onze "zeer fraaie" evolueerde
daar sterk in deze richting. De man
nelijke meeldraden - bloemen werden
rood gekleurd, van de randklieren
groeide er één sterk uit tot een gele
beker, waaruit bij rijpheid duidelijk een
nectardruppel puilt - veel meer dan
een portie voor bijen. Van de gewone
bladeren zijn ze hier ondertussen ver
dwenen. Een handicap is echter ge
bleven, namelijk de aanwezigheid van
latex. Als ik met een fijn glazen buisje
De tropische Poinsettia zoals we die o.a.
in Indonesië kennen, een uitbundige heester.
probeer de nectar uit de bekertjes te
zuigen en het weefsel aanstoot, dan
wordt de nectar gauw melkachtig. De
vogel moet dus voorzichtig alleen de
tong gebruiken. Een landingsplaats of
zitvlak is afwezig, maar dat is voor
een zwevende kolibri geen bezwaar.
Geur is afwezig, maar ook dat is geen
bezwaar, want de kolibri is als vogel
een zuiver visueel wezen en erg
attent op felle kleuren, vooral op rood.
Er moest dus visueel geadverteerd
worden en zo werd het bladgroen in
de bovenste loofbladeren vervangen
door rode kleurstof. Zij produceren
geen voedsel, zijn kostbare reclame
bladen. Houd er een brandende sigaret
onder en ze worden ter plaatse blauw.
Die lokbladeren zijn taai van leven.
Zelfs als in de droge tijd de gewone
bladeren in de tropen verdrogen en
afvallen, blijven de lokkertjes funge
ren. Ze houden taai hun water vast.
Probeer dit maar met losse bladeren!
Zelfs na de bloei blijven ze mooi. Blijk
baar kan de plant de niet-productieve
artiesten onderhouden. Alles voor sex
en voortbestaan!
Bloemisten propageren somt verlies-
mutanten met rose of witte lokblade
ren - biologische ondingen.
Hoe kun je de bloemist controleren, of
hij wel een jonge plant levert, die nog
lang zal bloeien? Wel, in een jonge
zijn de jongste nectar-bekertjes nog
niet open, de oudere gevuld, terwijl in
(lees verder volgende pagina onderaan)
16
