Mijn vrouw is ook dol op oude kerkhoven
Annie Salomons
POIRRIÉ
Maar soms verkeert de stilte in haar tegendeel.
Onze vriend Rogier vreest voor gek te worden versleten, wanneer hij (in het
Kerstnummer '79) bekent "dol te zijn op oude kerkhoven"'. Ik kan hem gerust
stellen: zo zijn er meer en die worden dan hóógstens voor personen met een
wat bijzondere smaak gehouden. Bepaald niet voor gek. De oplossing ligt in
zijn volgende zin: "Misschien die serene rust, die stilte, die verlatenheid"
In ieder geval was het die "der Welt abhanden gekommen" - atmosfeer, die mijn
vrouw telkens, als wij er waren, dreef naar het Islamitisch kerkhof van Madja-
lengka, of all places.
Zó vreemd was dat niet. Wij vertoef
den nogal eens op de in de nabijheid
gelegen suikerfabriek, bezit van een
vooraanstaande Haagse famlilie. De
zoon des huizes was directeur in Indië
en wij waren met hem bevriend. Het
fabriekscomplex had een eigen Euro
pees kerkhof, ook een oase in de
drukte van de maaltijd. Maar mijn
vrouw zou nooit, als zij op de suiker
fabriek logeerde, verzuimen naar het
kerkhof van Madjalengka te gaan om
daar, onder het prachtige geboomte
neer te zitten en zich te beraden op
de raadselen van het menselijk bestaan
en zijn vergankelijkheid. Zij kwamen
altijd diep onder de indruk weer thuis
in de besaran.
Tot de laatste maal, dat wij gasten
waren op de suikerfabriek. Wij waren
gedrieën logees op de fabriek: een van
ons zou binnen een week Indonesië
voorgoed verlaten; mijn vrouw en ik
zouden binnen enkele weken eveneens
voorgoed vertrekken. Wij schreven
herfst 1956.
Het gezelschap kwam- tegen de avond
op de fabriek aan. De vplgende och
tend werd een plan de campagne op
gemaakt: ik zou met de administrateur
de tuinen ingaan, mijn vrouw en onze
reisgezel zouden de tocht naar Madja
lengka ondernemen, die mijn vrouw in
haar diepste innerlijk beschouwde als
het ware afscheid van Indonesië. Nog
eenmaal in de serene rust van het
kerkhof de goede en de kwade tijden,
die achter ons lagen, gedenken en de
pijn van het afscheid lenigen door de
haast aanraakbare aanwezigheid van
de allesverzoenende vrede van deze
gewijde plaats. Gedenk te sterven,
maar leef voluit zolang het u gegeven
is. Ik keerde met mijn begeleider om-
steeks het middaguur terug in de be
saran en vond alles in rep en roer.
De fabrieksjeep, die mijn vrouw en
haar begeleider naar Madjalengka had
gebracht, was slechts met de bestuur
der, maar zonder de gasten terugge
keerd. Mijn vrouw en onze vriend wa
ren door de politie aangehouden. De
regent, met wie de fabriek uitstekende
relaties onderhield werd geïnformeerd.
Na veel heen en weer-gepraat tussen
de punten van de driehoek besaran-
regent-politie en de verzekering van de
regent, dat hij voor de goede trouw
en het behoorlijk gedrag van de gas
ten van de besaran instond, werden
in de middaguren de "gevangenen"
vrijgelaten en met een fabrieksjeep
met spoed naar de veilige have van
de besaran teruggevoerd.
Maar het verhaal, dat mijn 'vrouw toen
vertelde, bleek nog meer kanten dan
een vertoef op de post van de veld
politie in Madjalengka te hebben. Op
de begraafplaats in het hart van het
plaatsje aangeland, werden mijn vrouw
en haar metgezel plotseling omringd
door een woedende menigte. De ka-
firs zouden door hun aanwezigheid de
begraafplaats hebben ontheiligd. Ten
slotte was de politie gekomen voor er
ongelukken gebeurden en had de bei
de vreemdelingen meegenomen naar
de politiepost. Gedurende het verhoor
bleef de menigte voor de post dreigen
de kreten slaken. Het was een onzalig
en onheilspellend spektakel.
De politie wilde weten, wat die blan
da's te zoeken hadden op een Islami
tisch kerkhof. Mijn vrouw gaf het ant
woord, dat Rogier bijna 25 jaar later
zou herhalen: "Ik vind er vrede en
rustZij verloor haar zelfbeheer
sing geen ogenblik, ofschoon zij geen
steun had in haar begeleider, die geen
verstaanbaar Indonesisch sprak en met
een onbegrijpend gezicht de beraad
slagingen volgde. Zij begreep, dat een
paniekreactie fatale gevolgen zou kun
nen hebben. Zij zei tegen de politie:
"Als u naar Europa gaat, is ook daar
het kerkhof een plaats van meditatie
en diepe gedachtenen de serene
rust van uw kerkhof is mij al jaren dier
baar. Dus wilde ik, alvorens dit land
te verlaten, nog eenmaal, in deze om
geving, de vrede inademen
Eerst toen de regent had uitgelegd,
dat de beide arrestanten gasten van de
fabriek waren en niets kwaads in de
zin hadden, werd het hen toegestaan
te vertrekken. Onder politiegeleide,
want de tierende menigte was niet te
vreden met de gang van zaken.
Het is ons tot de huidige dag een raad
sel, wat deze plotselinge uitbarsting
van de volkswoede tegen twee vreem
delingen, die zich behoorlijk gedroe
gen, heeft veroorzaakt. Wel bleek ons
later, dat de politie een (ons onbekend)
motief had, om de vreemde gasten te
wantrouwen. Aan de begraafplaats
grensde namelijk de gevangenis en in
die gevangenis bevond zich een Ne
derlandse arrestant, verdacht van me
deplichtigheid in het befaamde Jung-
slager-Schmidt proces, dat in de vijf
tiger jaren geheel Indonesië in rep en
roer bracht. Natuurlijk waren deze
blanda's gekomen om contact te leg
gen met de gevangene, misschien wel
om te trachten hem te bevrijden
Na vele jaren is de herinnering aan
deze gebeurtenis verflauwd. Het af
scheid van Indonesië was niet wat mijn
vrouw ervan verwacht en gehoopt had.
Er is geen bedevaart naar het kerkhof
van Madjalengka op gevolgd in de tijd,
die wij sedert onze repatriëring nog
weer eens in Indonesië zijn geweest.
Ondanks deze aangrijpende ervaring
denkt mijn vrouw nog altijd met wee
moed aan de serene rust van het kerk
hof in Madjalengka. De angst, die zij
heeft ondergaan bij haar laatste be
zoek aan deze tempel van rust en vre
de, die plotseling in een hels tafereel
veranderde, heeft zij vergeten. Zij heeft
Rogier's pennevrucht dan ook met aan
dacht en instemming gelezen. Zó was
het
JHR.
Annie Salomons is, 94 jaar oud, over
leden. De jongeren onder ons zullen
nauwelijks van haar bestaan geweten
hebben. De ouderen hebben haar ge
kend als een schrijfster die in de tijd
van haar productiviteit zeer populair
was.
Zij heeft ook een eigen, zij het zeer
beperkte plaats gehad in de koloniale
literatuur. Zij vertrok na haar huwelijk
met haar echtgenoot naar Deli en ver
bleef daar enige vooral in den beginne
moeilijke jaren. Drie boeken hebben
betrekking op dit verblijf: "Het Huis in
de hitte", "Ballingen" en een bundel
verhalen. De titel van het tweede boek
spreekt voor zichzelf. Ofschoon ge
ïnteresseerd in het leven en werken
van de Delianen - zo heel anders van
karakter dan dat op Java - gevoelde
zij zich niet thuis in de ruwe blanke
gemeenschap van het cultuurgebied
aan de Oostkust.
Annie Salomons was een der eerste
vrouwelijke studenten in een tijd dat de
opvoeding van meisjes gericht was op
een taak als moeder en huishoudster.
Een belangrijk deel van haar produc
tie houdt zich bezig met de rol van de
vrouw in de maatschappij. In de loop
der jaren heeft zij mogen ervaren hoe
zeer de rol van de vrouw in de 20e
eeuw is gewijzigd, sedert haar jeugd.
JHR.
"Als we met Telebingo meedoen, winnen
we misschien wel zo'n Datsun!"
19
